Της Μαρίας Χριστίνας Αθανασέλλη,
Η αμερικανική επέμβαση στο Ιράκ το 2003, στο πλαίσιο του «Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας», που είχε ανακηρύξει ο Πρόεδρος George W. Bush, είκοσι χρόνια μετά εξακολουθεί –κατά κάποιον τρόπο– να σκιάζει το κράτος του Ιράκ. Αυτό διότι η επέμβαση συνδέθηκε άρρηκτα με τη σχετική πολιτική του Bush, το “state building”, που στόχευε στον εκδημοκρατισμό της Μέσης Ανατολής.
Στην περίπτωση του Ιράκ, η ανθρωπιστική επέμβαση και η οικοδόμηση του κράτους συντελέστηκε υπό τη συνθήκη του φιλελεύθερου επεμβατισμού, σύμφωνα με τον οποίο οι φιλελεύθεροι θεσμοί και αξίες έχουν καθολική ισχύ και εφαρμογή και, ως εκ τούτου, πρέπει να προωθούνται μέσα από την επέμβαση στις υποθέσεις άλλων κρατών από τα φιλελεύθερα εδραιωμένα κράτη, με στόχο την οικοδόμηση της ειρήνης. Ο στόχος, λοιπόν, της οικοδόμησης της ειρήνης αφορά σε ένα φάσμα οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών, και στρατηγικών μεταρρυθμίσεων, ώστε να επιτευχθεί η αντιμετώπιση των βαθύτερων δομικών αιτιών της σύγκρουσης και, έπειτα, η βιώσιμη ειρήνη.
Κατά αντιστοιχία, μετά την εισβολή στο Ιράκ, ο Αμερικανός Πρόεδρος ήρθε αντιμέτωπος με τις συνέπειες της ανατροπής του καθεστώτος του Saddam Hussein: Στο Ιράκ δρούσαν μπααθικές αντιστασιακές ομάδες, υπήρχαν ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ Σουνιτών, Σιιτών και Κούρδων, ενώ έλαβαν χώρα μια σειρά ανταρτοπόλεμων από υποστηρικτές του Saddam και από ισλαμιστές της Al–Qaeda. Όλα τα παραπάνω έκαναν κατάφωρη την αναρχία και την ανασφάλεια που επικρατούσε στην περιοχή.
Η διαχείριση της κατάστασης από τις Η.Π.Α. δεν ήταν η καταλληλότερη, δεδομένης της κατάστασης και των στόχων της οικοδόμησης του κράτους και της ειρήνης. Η Kυβέρνηση Bush μείωσε το εκστρατευτικό σώμα περισσότερο από τα 2/3, με αποτέλεσμα αυτός ο μικρός αριθμός οπλιτών να μη μπορεί να διατηρήσει την τάξη και την ασφάλεια του Ιράκ. Παράλληλα, η μη έγκαιρη και ικανή αντίδραση των αμερικανικών δυνάμεων στις λεηλασίες που έλαβαν χώρα, κατέδειξε την απώλεια ελέγχου και την ανικανότητα διαχείρισης της κατάστασης. Σε αυτά προστέθηκαν η ανεργία που έπληξε τους Ιρακινούς στρατιώτες μετά τη διάλυση του ιρακινού στρατού, η απώλεια εργασίας όσων Ιρακινών από το κόμμα Μπάαθ είχαν σημαντικές θέσεις, αλλά και το γεγονός πως η εξουσία δε δόθηκε στο Ιράκ• αντιθέτως, η Ιρακινή συμμετοχή στην εξουσία περιορίστηκε στη σύσταση μιας επιτροπής συμβουλευτικού χαρακτήρα, δίνοντας την εντύπωση επιβολής ξένου –αμερικανικού– ζυγού στο Ιράκ.
Ακολούθησαν έντονες και σκληρές βιαιότητες τα επόμενα έτη, οι οποίες αμβλύνθηκαν σημαντικά το 2007 και, τελικά, υπό την Προεδρία του Barrack Obama, η εννέα ετών παρουσία των Η.Π.Α. έπαυσε, όταν αποσύρθηκαν τα αμερικανικά στρατεύματα από την περιοχή το 2011.
Αξίζει να αναφερθεί και η παρουσία της τρομοκρατικής οργάνωσης ISIS, το 2014, στο Ιράκ, που στην ουσία εκμεταλλεύτηκε το κενό εξουσίας στην περιοχή, φανερώνοντας την πολιτική αστάθεια του Ιράκ, παρότι –ήδη από το 2009– είχε εξ ολοκλήρου την εξουσία. Τελικά, το 2017 η Ιρακινή Κυβέρνηση δήλωσε τη νίκη της επί του Ισλαμικού Κράτους (ISIS), το οποίο και εγκατέλειψε το ιρακινό έδαφος με τη συνδρομή, βέβαια, της Συρίας και των Η.Π.Α.
Λεχθέντων των παραπάνω, ας γίνει μια αποτίμηση της κατάστασης στο Ιράκ ως προς τους βασικούς δομικούς άξονες οικοδόμησης των κρατών: τον πολιτικό, τον οικονομικό, τον κοινωνικό, και τον στρατιωτικό, σε σχέση με το βαθμό σταθερότητας και διαφθοράς.
Όσον αφορά το πολιτικό επίπεδο, ήδη από τις πρώτες βουλευτικές εκλογές το 2010 παρουσιάστηκε αδυναμία να συγκροτηθεί Kυβέρνηση, με αποτέλεσμα το Ιράκ να μείνει χωρίς Kυβέρνηση για 8 μήνες, μέχρι τα πολιτικά κόμματα να συμφωνήσουν στην κατανομή της εξουσίας. Παρόλα αυτά, η συμφωνία αυτή δεν τηρήθηκε, λόγω διαμάχης για τον έλεγχο των εσόδων από το πετρέλαιο και των κυβερνητικών θεσμών, ο οποίος συγκεντρώθηκε στα χέρια ενός. Εάν συνυπολογιστεί η ένταση της Αραβικής Άνοιξης και οι επαναστάσεις που εκδηλώθηκαν λόγω της ανεργίας, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη διαφθορά και την ανάγκη λήψης μέτρων ικανών να αλλάξουν την κατάσταση.
Αντίστοιχα, ήδη από το 2019, είχαν ξεκινήσει βίαιες διαδηλώσεις πολιτών με αιτήματα τη βελτίωση των δημοσίων υπηρεσιών, την αύξηση των θέσεων εργασίας, τον τερματισμό της διαφθοράς και τη μείωση της ξένης παρέμβασης. Τον Οκτώβριο του 2021, έγιναν πρόωρες εκλογές μέσα σε ένα ασταθές πολιτικό κλίμα, αλλά δε συγκροτήθηκε Kυβέρνηση έως τον Οκτώβριο του 2022. Όλα τα παραπάνω συντέλεσαν στο να χαθεί η εμπιστοσύνη των Ιρακινών στους πολιτικούς. Αν και η συγκρότηση της νέας Kυβέρνησης είναι ακόμη πρόσφατη για να είναι κανείς σε θέση να αποτιμήσει το έργο της, η άρση του προηγούμενου πολιτικού αδιεξόδου και αστάθειας αποτελεί θετική εξέλιξη.
Σχετικά με τον οικονομικό τομέα, το ιρακινό νόμισμα (δηνάριο) είχε ήδη υποτιμηθεί λόγω των επιβληθέντων (από τα Ηνωμένα Έθνη) κυρώσεων εξαιτίας της εισβολής του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990. Το 2020, το ιρακινό δηνάριο άγγιξε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα. Η πανδημία του Covid–19, όμως, αποτέλεσε στοίχημα για την οικονομία του Ιράκ, ακολουθώντας την παγκόσμια τάση, κάτι που διατηρείται μέχρι και σήμερα. Το επίπεδο ανεργίας, το Δεκέμβρη του 2022, υπολογίστηκε στο 14,2%, παρουσιάζοντας μικρή, αλλά όχι αμελητέα αύξηση, σε σχέση με το προηγούμενο 13,74%. Σε όλα αυτά, δεν είναι δυνατόν να λησμονηθεί το οικονομικό σκάνδαλο που ξέσπασε τον Οκτώβριο του 2022, όταν $ 2,5 εκατ. εξαφανίστηκαν από τη Γενική Επιτροπή Φόρων του Ιράκ, όπως ανακοίνωσε ο τότε Αναπληρωτής Υπουργός Οικονομικών. Καθώς τα χρήματα είχαν δοθεί σε εταιρείες–βιτρίνες και εμπλέκονταν πολιτικά στελέχη, το συμβάν χαρακτηρίστηκε ως η ληστεία του αιώνα, παρά το γεγονός ότι αποτελεί μόνο ένα μικρό μέρος των περιστατικών που λαμβάνουν χώρα και πόσω μάλλον των περιστατικών που αναφέρονται από το 2003 κι έπειτα.
Στον τομέα της κοινωνικής συνοχής, εκτός του ταραχώδους κλίματος διαδηλώσεων, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως το Ιράκ χαρακτηρίζεται ως κράτος «μωσαϊκό», καθώς περιλαμβάνει πολυδιάστατες κοινωνικές διαφορές, με τη θρησκεία, τον πολιτικό προσανατολισμό, το διαχωρισμό σε αγροτικές και αστικές ομάδες να είναι ορισμένα παραδείγματα. Τόσο οριζόντια όσο και κάθετα φαίνεται πως στο Ιράκ, σήμερα, έχει χαθεί η εμπιστοσύνη και η κοινωνική ομαλότητα, εξαιτίας της διαφθοράς, των ανταγωνισμών ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες, αλλά και στις επιπτώσεις που έχουν οι αλλεπάλληλες και πολυεπίπεδες κρίσεις στις ευάλωτες ομάδες, υπό την απουσία κρατικού μηχανισμού στήριξης. Το ευχάριστο είναι πως από το 2020 τα Ηνωμένα Έθνη έχουν θέσει σε λειτουργία ένα πενταετές Αναπτυξιακό Πρόγραμμα για την κοινωνική συνοχή στο Ιράκ.
Τέλος, σε στρατιωτικό επίπεδο –όπως προαναφέρθηκε– ήδη από το 2003 έως και το 2011, οι Η.Π.Α. είχαν επιχειρήσει να αναδιαρθρώσουν τον ιρακινό στρατό. Ωστόσο, όποιες μεταρρυθμίσεις κι αν έχουν συντελεστεί, ο νεποτισμός, η διαφθορά και τα πολιτικά συμφέροντα χαρακτηρίζουν το πεδίο αυτό, κάνοντας δυσκολότερη τη λειτουργικότητά του ως προς την ασφάλεια του κράτους, αν και –σε καμία περίπτωση– δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ανεπαρκής. Στατιστικά, όσον αφορά τη συμβατική του δύναμη, το Ιράκ βρίσκεται στην 6η θέση ανάμεσα στα 15 κράτη της Μέσης Ανατολής, αλλά ο δείκτης ισχύος της είναι χαμηλότερος σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Κλείνοντας, είναι βέβαιο πως η αμερικανική εισβολή άλλαξε ριζικά την κατάσταση στο Ιράκ και γίνεται φανερό πως η εφαρμογή επιπλέον μεταρρυθμίσεων είναι απαραίτητες για να επέλθει σταθερότητα, ασφάλεια και κοινωνική, οικονομική και πολιτική πρόοδος, αλλά και περισσότερη ανθεκτικότητα στην αντιμετώπιση των κρίσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Heywood A. Διεθνείς σχέσεις και πολιτική στην Παγκόσμια εποχή, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2013
- Παπασωτηρίου Χ. Η Αμερικανική Πολιτική από τον Φράνκλιν Ρούζβελτ στον Ντόναλντ Τράμπ, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2013
- The Iraq War, Council on Foreign Relations, διαθέσιμο εδώ
- Ala’Aldeen, D. State-building in Iraq, Middle east research institute, διαθέσιμο εδώ
- Parline:The IPU’s Open Data Platform, διαθέσιμο εδώ
- Morgan L. Kaplan, Iraq: How a political deadlock turns violent, ISPI, διαθέσιμο εδώ
- Iraqi Dinar (IQD), Corporate Finance Institute, διαθέσιμο εδώ
- Tollast R. & Mahmoud S., Iraq’s lost Battle Against Corruption: From early failures to the ‘heist of the Century’, The National, διαθέσιμο εδώ
- Sajad Jiyad, Corruption is strangling Iraq, The Century Foundation, διαθέσιμο εδώ
- What is social cohesion and why is it important for Iraq?, The Global Coalition Against Daesh, διαθέσιμο εδώ
- Impact of covid-19 on social cohesion in Iraq, ReliefWeb, διαθέσιμο εδώ
- Sustainable peace in Iraq: An integrated approach to social cohesion: United Nations Development Programme, UNDP, διαθέσιμο εδώ
- Giovanni Parigi, Iraq: Competing views of military reform. ISPI, διαθέσιμο εδώ
