Του Κυριάκου Κουρτίδη,
Ο Φεβρουάριος του 2023 σηματοδοτεί την παρέλευση ενός έτους από την έναρξη των εχθροπραξιών στην Ουκρανία. Καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, οι δυνάμεις του κόσμου κλήθηκαν να επιλέξουν μεταξύ ενός εκ των δυο στρατοπέδων. Ωστόσο, η Τουρκία κατάφερε να διατηρήσει μια λεπτή ισορροπία μεταξύ της συμμάχου Δύσης και της αντίπαλης Ανατολής.
Ο Τούρκος Πρόεδρος Erdoğan, εκμεταλλευόμενος την παράταση του πολέμου, επιδίωξε να διευρύνει τον γεωπολιτικό ρόλο της Τουρκίας, κατορθώνοντας, μάλιστα, να αναδειχθεί ως ένας από τους σημαντικότερους εξωτερικούς παράγοντες της σύγκρουσης. Η Τουρκία σήμερα ισορροπώντας ανάμεσα σε δυο βάρκες κρατά στενούς δεσμούς τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Κίεβο, παρουσιάζεται φιλο–ουκρανική, χωρίς να είναι αντι–ρωσική και τοποθετεί τον εαυτό της ως βασικό διαμεσολαβητή για τον τερματισμό της σύγκρουσης. Είναι, όμως, η ειρήνη το πραγματικό κίνητρο της Τουρκίας ή μήπως ο Τούρκος Πρόεδρος ενδιαφέρεται να αποκομίσει όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη από τη Ρωσία και το ΝΑΤΟ, μέσω της παράτασης της σύγκρουσης; Η ειρωνεία, φυσικά, συνοδεύει τον χαρακτηρισμό της Τουρκίας ως ουδέτερο παίκτη στον πόλεμο, καθώς απέχει πολύ από το να ενεργεί ως τέτοιος.
Η συμβολή της Άγκυρας ως προς την προμήθεια οπλικών συστημάτων προς την Ουκρανία είναι από τις πλέον αξιοσημείωτες και υπήρξε καθοριστική σε κρίσιμες στιγμές του πολέμου. Ήδη από τις πρώτες ημέρες των εχθροπραξιών, η Τουρκία έκλεισε τα στενά της στα στρατιωτικά σκάφη, εμποδίζοντας τη Μόσχα να ενισχύσει τον στόλο της, ενώ τα τουρκικής κατασκευής μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2 που παραδόθηκαν στην Ουκρανία βοήθησαν στην αναχαίτιση της ρωσικής προέλασης προς το Κίεβο. Ο εκτενής ρόλος που είχε το τηλεκατευθυνόμενο αεροσκάφος TB–2 στη σύγκρουση μέσω της καταστροφής εκατοντάδων τεθωρακισμένων οχημάτων και μέσων αεράμυνας, αλλά κυρίως λόγω της συμβολής τους στη βύθιση της ναυαρχίδας του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας, “Moskva”, έχουν προσδώσει θρυλικό καθεστώς στο οπλικό σύστημα, με τους Ουκρανούς πολίτες να τραγουδούν για αυτό. Η δράση του τουρκικού μη επανδρωμένου αεροσκάφους στο ουκρανικό μέτωπο έχει λειτουργήσει διαφημιστικά, προσφέροντας στην τουρκική εταιρεία κατασκευής μη επανδρωμένων “Baykar” μεγάλη φήμη στις διεθνείς αγορές όπλων και κερδίζοντας το ενδιαφέρον αρκετών χωρών για προμήθειά τους.
Η Τουρκία όχι μόνο προμηθεύει την Ουκρανία με αεροσκάφη “drones”, αλλά έχει παραδώσει και στρατιωτικό εξοπλισμό, συμπεριλαμβανομένων τεθωρακισμένων οχημάτων, καθοδηγούμενους πυραύλους, αλλά και φονικά βλήματα διασποράς “cluster bombs”. Μια ακόμη προσθήκη στο οπλοστάσιο της Ουκρανίας έγινε τον περασμένο Οκτώβριο, όταν το τουρκικό ναυπηγείο “RMK Marine” ναυπήγησε το πρώτο ανθυποβρυχιακό πλοίο της Ουκρανίας, το πρώτο από τα τέσσερα πολεμικά πλοία που είχαν δρομολογηθεί.
Από την έναρξη του πολέμου, οι πωλήσεις όπλων έχουν καταστεί σημαντική πηγή εσόδων για την Τουρκία, με τις εξαγωγές στρατιωτικού εξοπλισμού να φτάνουν τα 4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022. Την ίδια στιγμή που η Άγκυρα αποστέλλει στρατιωτικό υλικό που ευθύνεται για τον θάνατο εκατοντάδων Ρώσων στρατιωτών, ενώ στο πεδίο της μάχης διατηρεί μια προσεκτική ισορροπία στις σχέσεις της με τη Ρωσία, σε άλλα θέματα, μεταξύ των οποίων και η προμήθεια του συστήματος αεράμυνας «S–400», ένα θέμα που εξοργίζει τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ.
Ένα άλλο ζήτημα τριβής με το ΝΑΤΟ σχετίζεται με τη διστακτικότητα της Άγκυρας να συμμετάσχει στις κυρώσεις της Δύσης κατά της Μόσχας. Η Τουρκία παραμένει το μόνο μέλος του ΝΑΤΟ που δεν έχει επιβάλει εκτενείς κυρώσεις στη Ρωσία, επιβάλλοντας μόνο τις κυρώσεις που έχουν εγκριθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Όχι μόνο η Τουρκία αποφεύγει τις κυρώσεις, αλλά δρα με τρόπο που φέρει τον κίνδυνο υπονόμευσής τους. Ο Τούρκος Πρόεδρος Erdoğan έχει εμβαθύνει τους οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς με τον Putin παρά τις δυτικές κυρώσεις. Ως συνέπεια της διεθνούς απομόνωσης της Μόσχας, η Τουρκία έχει γίνει η κύρια πύλη της Ρωσίας στον δυτικό κόσμο, προσφέροντάς της μια οικονομική σωτηρία και μια δίοδο παράκαμψης των κυρώσεων. Οι τουρκικές επιχειρήσεις επεδίωξαν να καλύψουν το κενό που άφησαν οι δυτικές επιχειρήσεις στη ρωσική αγορά, ενώ οι Ρώσοι ολιγάρχες βρήκαν στην Τουρκία ένα ασφαλές λιμάνι που τους επιτρέπει να κινούνται απρόσκοπτα.
Την ίδια στιγμή που το ρωσικό εμπόριο και οι επενδύσεις διαχέονται στην τουρκική αγορά με την ενθάρρυνση του Erdoğan, ο τουρισμός γνωρίζει, επίσης, άνθιση. Ρώσοι τουρίστες και ολιγάρχες με υπερπολυτελή σκάφη συνέρρεαν το περασμένο καλοκαίρι στις παραλίες της Τουρκίας, συνιστώντας τη δεύτερη μεγαλύτερη εθνική ομάδα τουριστών, μετά τους Γερμανούς. Η συνεργασία των δυο χωρών φαίνεται να επεκτάθηκε και στον ενεργειακό τομέα. Η ανεμπόδιστη πρόσβαση στη ρωσική ενέργεια σημαίνει ότι η Τουρκία δεν αντιμετωπίζει το ίδιο επίπεδο αυξήσεων τιμών που παρατηρούνται αλλού στην Ευρώπη. Το φυσικό αέριο από τη Ρωσία κάλυψε το 45% των αναγκών της Τουρκίας πέρυσι και η Άγκυρα ζήτησε να αναβληθούν οι πληρωμές της για το 2024. Επιπλέον, το Κρεμλίνο υποστηρίζει ένα σχέδιο μετατροπής της Τουρκίας σε περιφερειακό κόμβο για την πώληση ρωσικού φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά. Συνολικά, παρατηρείται η εισροή μεγάλων χρηματικών κεφαλαίων στην Τουρκία από το εξωτερικό. Πάσης αμφιβολίας, αυτές οι εισροές είναι κυρίως ρωσικής προελεύσεως, με τον Putin να στηρίζει σταθερά την οικονομία της Τουρκίας και, κατ’ επέκταση, τον Erdoğan, ώστε να διασφαλιστεί η επανεκλογή του.
Πολυδιαφημιζόμενος είναι και ο διαμεσολαβητικός ρόλος που ανέλαβε ο Τούρκος Πρόεδρος, αναφορικά με τη συμφωνία των Ηνωμένων Εθνών για την εξαγωγή σιτηρών από το ουκρανικό λιμάνι της Οδησσού. Η Τουρκία έπαιξε τον διπλωματικό μεσάζοντα μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, ώστε να πραγματοποιηθεί η συμφωνία εξαγωγής σιτηρών των Ηνωμένων Εθνών, με στόχο να αποτραπεί μια παγκόσμια κρίση πείνας, λαμβανομένου υπόψη ότι οι δυο αντιμαχόμενες χώρες είναι οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς σιτηρών στον κόσμο.
Οι εκρήξεις στη Γέφυρα της Κριμαίας τον Οκτώβριο είχαν ως συνέπεια την αποχώρηση της Ρωσίας από την συμφωνία, που, όμως, τελικά επέστρεψε έπειτα από τηλεφωνική παρέμβαση του Erdoğan. Ο Putin έπειτα συνεχάρη τον Τούρκο Πρόεδρο ως πρωταθλητή των φτωχότερων χωρών του κόσμου. Συμπτωματικά, οι χώρες στις οποίες η Ρωσία θα στείλει δωρεάν τα σιτηρά της, μεταξύ των οποίων το Μάλι, το Τζιμπουτί, το Σουδάν και η Σομαλία, είναι ακριβώς τα μέρη όπου η Τουρκία προσπαθεί να αυξήσει την επιρροή της. Έτσι, από την οπτική γωνία του Erdoğan, η «χειρονομία καλής θέλησης» του Putin θα βοηθήσει την Άγκυρα να πετύχει τους δικούς της στόχους εξωτερικής πολιτικής. Παράλληλα, η Τουρκία μπορεί να αγοράζει σιτηρά τόσο από την Ουκρανία όσο και από τη Ρωσία σε χαμηλότερες τιμές, γεγονός που ωφελεί την οικονομία της που έχει πληγεί από τον πληθωρισμό.
Κρίνοντας από τα παραπάνω, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το Κρεμλίνο έχει κάνει τα στραβά μάτια στις ενέργειες της Άγκυρας τόσο στην Ουκρανία όσο και πιο πρόσφατα στη Συρία. Αποδεικνύεται, επίσης, ότι ο Τούρκος Πρόεδρος ασκεί σημαντική επιρροή προς τον Ρώσο Πρόεδρο. Ποιο είναι, λοιπόν, το συνολικό όφελος του Erdoğan απ’ όλη αυτή την κατάσταση; Η απάντηση πιθανότατα εντοπίζεται στις τουρκικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Ιούνιο του 2023. Ο Τούρκος Πρόεδρος επιδιώκει να καρπωθεί την εγχώρια υποστήριξη του εκλογικού σώματος μέσω μιας επιτυχημένης εξωτερικής πολιτικής, όπου θα επιβεβαιώνεται το αξίωμα της Τουρκίας να λειτουργεί ως μια μεγάλη δύναμη. Η στρατηγική αυτή, επιτυχημένη ως ένα βαθμό, εγείρει, όμως, την έντονη δυσπιστία της Δύσης απέναντι στις προθέσεις της Τουρκιάς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- As Russia’s war in Ukraine drags on, Turkey’s role expands, Aljazeera, Διαθέσιμο εδώ
- Peace or politics? In Ukraine, Turkey eyes both, The Arab Weekly, Διαθέσιμο εδώ
- Turkey Is Sending Cold War-Era Cluster Bombs to Ukraine, Foreign policy, Διαθέσιμο εδώ
- Turkey is friendly with both Russia and Ukraine. Now it wants them to talk peace, NPR, Διαθέσιμο εδώ
