Της Φαίδρας Βιτζηλαίου,
Η ραγδαία άνοδος της ακροδεξιάς από το 1980 και μετά στην Ευρώπη, αποτελεί ανησυχητικό φαινόμενο. Από το Εθνικο-δημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας και το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας, ως τη Χρυσή Αυγή, η εξτρεμιστική δεξιά φαίνεται να παρουσιάζει σημαντική εκλογική επιτυχία, με τα αντίστοιχα κόμματα όχι απλώς να μπαίνουν στη Βουλή, αλλά να διεκδικούν και υψηλά ποσοστά εκλογιμότητας. Τα κόμματα αυτά απειλούν τη Δημοκρατία, καθώς ανοιχτά υποστηρίζουν μια αυταρχική διακυβέρνηση και μια απολυταρχική οργάνωση της Πολιτείας, με πρότυπο τα ολοκληρωτικά καθεστώτα της δεκαετίας του 1930. Υποστηρίζουν τη φυλετική ανωτερότητα και την «κάθαρση» της κοινωνίας από στοιχεία που τη «μιάνουν». Υποστηρίζουν, επίσης, τις ανισότητες σε μία κοινωνία, καθώς κατά τη γνώμη τους κάποιοι άνθρωποι είναι φύσει κατώτεροι. Σε αυτό το σημείο, χρειάζεται να γίνει μια διάκριση από τα λαϊκιστικά ακροδεξιά κόμματα, που ναι μεν έχουν πολλά κοινά ιδεολογικά στοιχεία με την εξτρεμιστική δεξιά, αλλά δεν επιθυμούν την ανατροπή της Δημοκρατίας. Είναι, βέβαια, γεγονός πως πολλά εξτρεμιστικά δεξιά κόμματα καλύπτονται με τον μανδύα του απλού λαϊκισμού, κρύβοντας τις πραγματικές τους προθέσεις, ώστε να συλλέξουν περισσότερους ψηφοφόρους και να έχουν εκλογική επιτυχία.
Η Χρυσή Αυγή είναι ένα εξτρεμιστικό ακροδεξιό κόμμα, που το 2020 κρίθηκε δικαστικά ως εγκληματική οργάνωση. Μεταξύ των μελών της και ο Ηλίας Κασιδιάρης κρίθηκε ένοχος για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης και καταδικάστηκε σε κάθειρξη 13 ετών και 6 μηνών. Ήδη από το 2020 είχε ιδρύσει το ακροδεξιό, εθνικιστικό κόμμα «Εθνικό Κόμμα – Έλληνες», το οποίο μάλιστα φαίνεται πως θα συμμετάσχει στις εκλογές του 2023. Και εδώ αρχίζει ένα ηθικό-πολιτικό-νομικό ζήτημα. Μπορεί ένα κόμμα του οποίου ο αρχηγός έχει καταδικαστεί για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης, η οποία όχι μόνο στήριζε τη ναζιστική ιδεολογία, αλλά προέβη και σε πράξεις βίας, έως και δολοφονία, να κατέβει στις εκλογές; Ποια είναι τα όρια της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης; Μπορεί η Δημοκρατία που στηρίζεται στην πολυφωνία να απαγορεύσει την ύπαρξη ενός κόμματος;
Η Ελλάδα δεν είναι η πρώτη χώρα που έρχεται αντιμέτωπη με αυτό το δίλημμα. Στη Γερμανία είχε γίνει προσπάθεια απαγόρευσης του Εθνικο-δημοκρατικού Κόμματος (NPD), καθώς σύμφωνα με το γερμανικό Σύνταγμα, το Ανώτατο Δικαστήριο μπορεί να απαγορεύσει κόμματα αν κρίνει ότι αποτελούν συνταγματική απειλή. Το Δικαστήριο, ωστόσο, δεν έκρινε το NPD ως απειλή και το κόμμα συνέχισε να υπάρχει. Πράγματι, σε μια Δημοκρατία πρέπει να υπάρχει πολυφωνία, έκφραση απόψεων και σεβασμός της διαφορετικής γνώμης. Το δικαίωμα της αντιπροσώπευσης είναι, επίσης, σεβαστό και όπως φαίνεται από τις δημοσκοπήσεις, ένα 3,5% του λαού φαίνεται να υποστηρίζει τους «ΕΛΛΗΝΕΣ». Ωστόσο, η Δημοκρατία δε συνεπάγεται ασυδοσία. Αν ήταν έτσι δε θα υπήρχε νομοθεσία, ούτε θεσμικά αντίβαρα που προστατεύουν την ίδια και τους θεσμούς της. Η συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, επιτρέπει σε όλους (όσους πληρούν τα κριτήρια) να σχηματίζουν κόμμα, ακόμη και αν η ιδεολογία του είναι ναζιστική και φαίνεται να απειλεί τη Δημοκρατία, αλλά και τους ίδιους τους πολίτες. Οι περισσότερες χώρες έχουν καταλήξει στο ότι η απειλή δεν είναι επαρκής προϋπόθεση για να κριθεί ένα κόμμα παράνομο.
Το Κράτος και η Δικαιοσύνη οφείλουν να το αφήσουν να υπάρχει και να το αξιολογήσουν νομικά, ανάλογα με την πολιτική του δράση και να θέσουν περιορισμούς σε αυτή. Με άλλα λόγια, να περιμένουν να γίνει το κακό και μετά να δράσουν. Αυτό, φυσικά, έχει μία βάση, γιατί αν υιοθετηθεί πράγματι ένα νομοσχέδιο που θα κρίνει κόμματα παράνομα και θα απαγορεύει την ύπαρξή τους, τότε μπορεί να δημιουργηθεί ένα νομικό «παραθυράκι», το οποίο θα ανοίγει τον δρόμο για την κατάργηση πολλών κομμάτων, που σύμφωνα με τη «διακριτική ευχέρεια» μπορεί να θεωρηθούν απειλητικά. Αυτός είναι και ο λόγος που διάφορα κόμματα της Βουλής, όπως το Κ.Κ.Ε., ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και το Μέ.Ρ.Α. 25, διαφωνούν με την απαγόρευση του εθνικού κόμματος ΕΛΛΗΝΩΝ (ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α., μάλιστα, προτείνει ένα διαφορετικό νομοσχέδιο που θα κάνει ρητή αναφορά σε κόμματα με ναζιστκή και ρατσιστική ιδεολογία) και ανησυχούν πως μια τέτοια νομοθεσία θα «έπαιρνε μπάλα» και τα αριστερά κόμματα στη βάση μιας ιδεολογίας που εξισώνει τη φασιστική / ναζιστική δεξιά με την άκρα αριστερά.
Είναι γεγονός, λοιπόν, πως το ζήτημα είναι πολύ σύνθετο τόσο από νομικής, όσο και από ηθικοπολιτικής μεριάς. Τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης, όμως, σταματάνε εκεί που η ιδεολογία γίνεται πράξη και η μισαλλοδοξία παίρνει μορφή βίας, όπως έγινε με το κόμμα της Χρυσής Αυγής. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση γίνεται λόγο για έναν άνθρωπο που έχει καταδικαστεί, επειδή το προηγούμενο κόμμα του χρησιμοποίησε πολλάκις τη βία. Το αν θα ηγείται αυτός του κόμματος ή κάποιος «αχυράνθρωπός του» είναι το ίδιο και για αυτό θα γίνει εκτενής έλεγχος όλων των μελών του κόμματος.
Όσο για το ότι η Δημοκρατία πρέπει να έχει άλλους μηχανισμούς, ώστε να ξεφύγει από την απειλή της εξτρεμιστικής δεξιάς, ισχύει. Οφείλει να συγκροτήσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα δίνει τεράστια βάση στους δημοκρατικούς θεσμούς, θα πρέπει να δοθεί μεγάλη ώθηση στους νέους να μελετούν το πολιτικό στερέωμα, τις πολιτικές ιδεολογίες και να παρακολουθούν την επικαιρότητα, με στόχο να είναι απόλυτα συνειδητοποιημένοι για το περί τίνος πρόκειται το κάθε κόμμα, και θα ήταν ακόμα απολύτως απαραίτητο, πέρα από τις θεωρητικές γνώσεις, να δοθεί σημασία στην ανάπτυξη των λεγόμενων “soft skills”, που στις μέρες μας μάλλον έχουν γίνει “hard”, μεταξύ των οποίων είναι και η κριτική ικανότητα, απαραίτητο εργαλείο για έναν σύγχρονο πολίτη που θέλει να έχει τεκμηριωμένη άποψη, και σημαντική ασπίδα απέναντι στις παγίδες της λαϊκιστικής ρητορικής και προπαγάνδας.
Όλα αυτά, όμως, θέλουν χρόνο και κόπο, απαιτούν ολόκληρη ανακατασκευή της κοινωνίας και καθώς το «φάντασμα του λαϊκισμού», όπως θα το αποκαλούσε ο Michael Zürn, πλανιέται πάνω από την Ευρώπη και η ακροδεξιά ανθίζει, φαίνεται πως το ζήτημα δεν είναι μόνο εθνικό, αλλά παγκόσμιο, και οι θεσμικοί μηχανισμοί που θα φτιαχτούν (όχι για την απαγόρευση κομμάτων, αλλά για την ενδυνάμωση της Δημοκρατίας), δεν θα έπρεπε να είναι κρατικοί, αλλά ενωσιακοί ή/και διεθνείς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bale, T. (2007). Are Bans on Political Parties Bound to Turn Out Badly? A Comparative Investigation of Three ‘Intolerant’ Democracies: Turkey, Spain, and Belgium. Comperative European Politics, 5, 141-157.Ανακτήθηκε από: Springer Link
- Hogan, J. (2022). Analyzing The Risk Thresholds For Banning Political Parties After NPD II. GERMAN LAW JOURNAL. Volume 23, Issue 1, pp. 97-116, διαθέσιμο εδώ
- Parliament demands ban on neo-fascist and neo-Nazi groups in the EU, europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ και Βαρουφάκης αντιδρούν στον αποκλεισμό Κασιδιάρη από τις εκλογές, iefimerida.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η Πρόταση Νόμου του ΣΥΡΙΖΑ για το «μπλόκο» στον Κασιδιάρη. koutipandoras.gr, διαθέσιμο εδώ
- Συμφωνούν…διαφωνώντας για τον Κασιδιάρη, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο Ηλίας Κασιδιάρης είναι έτοιμος να επιστρέψει στη Βουλή και όπως όλα δείχνουν το φίδι δεν μπήκε ξανά στην τρύπα του, thestandard.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εκλογές 2023: Η νομοθετική ρύθμιση που βάζει «φρένο» στο κόμμα του Κασιδιάρη, cnn.gr, διαθέσιμο εδώ
