Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Μισός αιώνας ή πιο συγκεκριμένα 51 χρόνια, μια ολόκληρη ζωή. Τόσο είναι τα χρόνια που μας χωρίζουν από την κυκλοφορία του δίσκου Βρώμικο ψωμί του Διονύση Σαββόπουλου, που άφησε το δικό του, ξεχωριστό αποτύπωμα στη μουσική Ιστορία της χώρας. Με επίκεντρο τον δίσκο αυτόν ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Χριστόφορος Κάσδαγλης έγραψε το βιβλίο Διονύσης Σαββόπουλος: Βρώμικο Ψωμί, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Οξύ.
Πριν προχωρήσουμε στα του βιβλίου, ας δούμε εν συντομία μερικά πράγματα για τον Σαλονικιό Διονύση Σαββόπουλο. Ο γεννημένος το 1944 Νιόνιος, όπως τον αποκαλούν οι μυημένοι στο έργο του, αποφάσισε να έρθει στην πρωτεύουσα το 1963, ακολουθώντας το όνειρό του, τη μουσική, και εγκαταλείποντας τις σπουδές του στη Νομική. Τρία χρόνια αργότερα, εξέδωσε τον πρώτο του δίσκο, Φορτηγό, ανοίγοντας τον δρόμο της καλλιτεχνικής παραγωγής, ενώ τα περισσότερα από τα τραγούδια του φέρουν την υπογραφή του στους στίχους και τη μουσική, δημιουργώντας, έτσι, δική του σχολή.
Επιστρέφοντας στο βιβλίο τώρα, βλέπουμε αρχικά να ξετυλίγεται η προσωπική εμπειρία του Κάσδαγλη την πρώτη φορά που άκουσε ζωντανά τον Σαββόπουλο στο Κύτταρο, τον Νοέμβριο του 1972, και μάλιστα στην παρουσίαση του Βρώμικου ψωμιού, έναν μήνα πριν κυκλοφορήσει δισκογραφικά. Έτσι, τον Δεκέμβριο του ´72 η δισκογραφική εταιρεία LYRA εξέδωσε το έργο αυτό, στο οποίο συμπεριλαμβάνονταν οκτώ τραγούδια (όπως το «Άγγελος εξάγγελος», «Ολαρία ολαρά», «Η Δημοσθένους λέξις» κ.α.), πολλά εκ των οποίο διασκευάστηκαν και σε άλλες γλώσσες.
Ο Κάσδαγλης έκανε μια ενδελεχή έρευνα στα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ που σχετίζονται με τον Σαββόπουλο, διάβασε βιβλία και άρθρα αναφορικά με τον δίσκο Βρώμικο ψωμί, αλλά και γενικότερα, ενώ συμπεριέλαβε και ορισμένες συνεντεύξεις προσώπων που είτε συμμετείχαν στη δημιουργία του είτε έχουν μουσικές γνώσεις και αναλύουν ζητήματα επί του θέματος. Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο Alex K, συνθέτης, στιχουργός, μπασίστας και τραγουδιστής των Last Drive. Οι δύο τους συμφώνησαν να ακούσουν μαζί τον δίσκο, τον Νοέμβριο του ´21, έτσι ώστε ο Alex να θέσει αυθόρμητα τα σχόλιά του. Πράγματι, το ένα τραγούδι διαδέχεται το άλλο με τις παρατηρήσεις να τίθενται σε καίρια σημεία, αλλά και οι στοχευμένες ερωτήσεις του Κάσδαγλη να προχωρούν και να εμπλουτίζουν τη συζήτηση. Είναι ή όχι ροκ ο Σαββόπουλος εδώ; Έχει ή δεν έχει επιρροές από ξένα συγκροτήματα; Συνδυάζεται το ελληνικό στοιχείο μέσα στον δίσκο; Και, εν τέλει, τι μας «λέει» το Βρώμικο ψωμί; Αυτό είναι μόνο μερικά ερωτήματα-θεματικές που καλύπτονται εδώ.
Έπειτα, η έρευνα στρέφεται στην προϊστορία του δίσκου εξετάζοντας σε ποιο πλαίσιο γράφτηκαν κάποια τραγούδια, όπως η «Μαύρη Θάλασσα». Σε άλλο σημείο του κειμένου βλέπουμε τον συγγραφέα να αναλύει και το περιεχόμενο των στίχων, ενώ, παράλληλα, μας παρουσιάζει τις αλλαγές που δέχτηκαν κατά καιρούς οι στίχοι, λόγω του δικτατορικού καθεστώτος. Έτσι, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή και με τα ιστορικά γεγονότα της σύγχρονης Ελλάδας, από την Χούντα, αλλά και τα μεταπολιτευτικά χρόνια. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αλλαγής στίχων βρίσκουμε στο «Ζεϊμπέκικο» και, πιο συγκεκριμένα, στους σημείο «Σ´ αυτό τον τόπο όσοι αγαπούνε τρώνε βρώμικο ψωμί» που έγινε «Σ´ αυτό τον κόσμο όσοι αγαπούνε τρώνε βρώμικο ψωμί», μια λέξη που διαφοροποιήθηκε, ώστε να περάσει από τη λογοκρισία των Συνταγματαρχών, αλλά, τελικά, έμεινε για να εκφράσει ένα γενικότερο μήνυμα. Για να πετύχει την ανάλυση, ο Κάσδαγλης ζήτησε και τη συμβολή ανθρώπων πάνω στο θέμα, όπως του Αλέξη Πολίτη, Ομότιμου Καθηγητή του Τμήματος Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Κλείνοντας, άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως το βιβλίο δεν περιορίζεται μόνο στον δίσκο του Βρώμικου ψωμιού, αλλά παρουσιάζονται κι άλλα «σαββοπουλικά» έργα, καθώς και οι πηγές της έμπνευσής του. Ο Κάσδαγλης δεν διστάζει να κάνει κριτική στα σημεία που θεωρεί ότι χρήζουν παρέμβασης ως προς τη γενικότερη πορεία του Σαββόπουλου, ωστόσο επικροτεί και θαυμάζει άλλες πτυχές του έργου του. Το σίγουρο είναι, πάντως, πως μέσα από τις σελίδες του θα ταξιδέψετε στον μουσικό κόσμο του χθες, αλλά, τολμώ να πω, και του σήμερα.
