Του Γιώργου Γαλανάκη,
Τα μυστικιστικά τάγματα αποτελούν έναν μακραίωνο και ιστορικό θεσμό, που έχει αφήσει σημαντικό αποτύπωμα στον μουσουλμανικό κόσμο. Η σύγχρονη Τουρκία δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτό. Όπως είδαμε, ήδη από εποχής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η επίδραση των ταγμάτων ήταν μεγάλο γεγονός που συνεχίζεται ακάθεκτα μέχρι τις μέρες μας. Μπορεί κατά την περίοδο του Κεμάλ Ατατούρκ τα μυστικιστικά τάγματα να απαγορεύτηκαν το 1925, αυτό όμως δεν σταμάτησε την επίδρασή τους στους Τουρκικούς πληθυσμούς. Χαρακτηριστική της επιρροής, είναι η εξέγερση του Ναξιμπεντί σέιχ Σαϊτ το ίδιο έτος. Μετά το 1950 και την εκλογή του Δημοκρατικού κόμματος, υπήρξε ανοχή προς τα τάγματα, ενώ με το σύνταγμα του 1960 νομιμοποιήθηκε η λειτουργία τους.
Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε τα τρία σημαντικότερα τάγματα κατά την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Μπεκτασίδες, Μεβλεβίδες, Ναξιμπεντί). Και τα τρία λειτουργούν μέχρι σήμερα, αυτό όμως που ξεχωρίζει λόγω της μεγάλης επιρροής, αλλά και επέκτασής του είναι αδιαμφισβήτητα το τάγμα των Ναξιμπεντί. Να θυμίσουμε ότι το τάγμα αυτό διαφέρει από τα άλλα δύο. Οι Ναξιμπεντί πρεσβεύουν την Ορθόδοξη και συντηρητική πλευρά του Ισλάμ, ενώ τα άλλα δύο μπορούν να θεωρηθούν φιλελεύθερα. Επίσης, οι Ναξιμπεντί ξεχωρίζουν, καθώς, λόγω της διαφορετικής δομής του τάγματος, μπορούσαν να ιδρύουν παραρτήματα και ταγματικές κοινότητες χωρίς την συγκατάθεση του σέιχ. Αυτό το γεγονός αποτελεί έναν από τους παράγοντες για την ανάπτυξη και κυριαρχία του τάγματος. Οι τέσσερις κύριες κοινότητες των Ναξιμπεντί είναι οι εξής: η Κοινότητα Ισκεντέρ Πασά, η Κοινότητα του Ερένκοϊ, Κοινότητα Ισμαήλ Αγά και η Κοινότητα των Σουλεϊμαντζί.
Ένα σημαντικό παρακλάδι των Ναξιμπεντί αποτέλεσε κατά τον 20ο αιώνα η κοινότητα του Ισκαντέρ Πασά, στην οποία ξεχώρισε ο Μεχμέτ Ζαίντ Κοτκού. Ο Κοτκού, ασχολήθηκε με το οικονομικό και πολιτικό πεδίο και βοήθησε καθοριστικά στην εμφάνιση των πρώτων ισλαμιστών βουλευτών και την ίδρυση του πρώτου ισλαμικού κόμματος από τον Νετζμετίν Ερμπακάν. Ξεχώρισε, επίσης, για τις προσπάθειες του για έκδοση περιοδικού, πράγμα το οποίο τελικά κατάφερε. Έτσι, πλέον η κοινότητα, με σκοπό την προσέλκυση περισσότερων υποστηρικτών, αρχίζει να δίνει βάρος και στον γραπτό λόγο και όχι μόνο στον προφορικό, όπως έκαναν όλα τα τάγματα από την εποχή ίδρυσης τους. Η κοινότητα αυτή είναι πολύ ευκατάστατη, ενώ έχει στον έλεγχό της κοινωφελή ιδρύματα, πολιτιστικό ίδρυμα, εκδοτικούς οίκους, φροντιστήριο αλλά και εμπορική επιχείρηση.
Η κοινότητα του Ερένκοϊ, γνώρισε ιδιαίτερα μεγάλη απήχηση στις αρχές του 2000, αποτελώντας τη κοινότητα με την μεγαλύτερη επιρροή. Οι υποστηρικτές της είναι άτομα κυρίως υψηλών κοινωνικών τάξεων, όπως καθηγητές, δημοσιογράφοι και επιχειρηματίες. Η κοινότητα του Ισμαήλ Αγά, ιδρύθηκε το 1980 και αποτελεί την πιο συντηρητική κοινότητα των Ναξιμπεντί, καθώς οι οπαδοί της αντιτίθενται πλήρως στην τεχνολογική ανάπτυξη, οι άνδρες έχουν γένια και φορούν τουρμπάνι ενώ οι γυναίκες μαύρο τσαντόρ (παρόμοιο με τη χιτζάμπ). Στεγάζεται στο ομώνυμο τζαμί στην συνοικίας Φατίχ της Πόλης. Διαθέτει θρησκευτικά σχολεία, φοιτητικές εστίες ενώ υποστηρίζει το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ.
Η κοινότητα των Σουλεϊμαντζί, ιδρύθηκε από τον Σουλεϊμάν Χιλμί Τουναχάν. Η κοινότητα πρεσβεύει μια κλασική και συντηρητική εκδοχή του κορανίου στα πλαίσια του σουνιτικού χαναφιτικού Ισλάμ, την οποία διδάσκει στα σχολεία της, τα οποία γνωρίζουν μεγάλη γεωγραφική εξάπλωση. Οι Σουλεϊμαντζί υποστήριξαν στο παρελθόν πλήθος φιλοϊσλαμικών κομμάτων, ενώ θεωρείται ότι βοήθησαν και στην εκλογή του ΑΚΡ. Το 2013 είχε περίπου 4 εκατομμύρια οπαδούς. Άλλο ένα πολυπληθές τάγμα προερχόμενο και αυτό από τους Ναξιμπεντί, είναι εκείνο των Νουρζού.
Το τάγμα των Νουρτζού, ιδρύθηκε από τον Κούρδο μυστικιστή Σαϊντ Νουρσί ο οποίος είχε το προσωνύμιο «Θαυμαστός» (bediüzzaman). O Nουρσί αρχικά υποστήριξε τον Κεμάλ, στην συνέχεια όμως, επειδή του εναντιώθηκε λόγω των μεταρρυθμίσεων, θεωρήθηκε απειλή και για εικοσιτέσσερα χρόνια βρέθηκε στην φυλακή και σε τόπους εξορίας. Σε αυτά τα χρόνια, συνέταξε τις «επιστολές του φωτός» (Risale-i Nur Külliyatı), αποτελούμενο από 130 μέρη, ερμηνεύοντας το κοράνι στα πλαίσια της σύγχρονης εποχής και τονίζοντας την διαχρονική του αξία. Λόγω της προσκόλλησης των Νουρτζού με αυτό το έργο, το οποίο κάποιες φορές το εξισώνουν με το κοράνι, το τάγμα έχει θεωρηθεί ως αιρετικό. Το τάγμα είναι σχετικά προοδευτικό, όμως παραμένει εναντίον σε πολιτικές εκσυγχρονισμού που περιορίζουν το Ισλάμ. Πολλοί πιστοί του, είτε υποστηρίζουν φιλοϊσλαμικά κόμματα, είτε έχουν πολιτευτεί με αυτά. Μετά τον θάνατο του Νουρσί, υπήρξαν κάποια ρήγματα π.χ. λόγω πολιτικών διαφωνιών αλλά αυτό δεν απέτρεψε την περαιτέρω εξάπλωση του τάγματος. Στον τομέα της ενημέρωσης, κυριαρχούν μέσω εφημερίδων, εκδόσεων, καναλιών, εκπαιδευτηρίων τα οποία έχουν υπό τον έλεγχο τους. Ιδιαίτερη μνεία οφείλεται να γίνει στην κοινότητα του Φετουλάχ Γκιουλέν, η οποία θεωρήθηκε υπεύθυνη για το αμφιλεγόμενο πραξικόπημα του 2016.
Η κοινότητα του Φετουλάχ Γκιουλέν, αποτέλεσε μια ιδιαίτερα δημοφιλή και επιτυχημένη ομάδα, η οποία κυριαρχούσε σε πλήθος τομέων με σημαντικότερο την εκπαίδευση καθώς διέθετε 100 γυμνάσια και λύκεια εντός Τουρκίας, ενώ έλεγχε και πανεπιστήμια των οποίων οι καλύτεροι φοιτητές στέλνονταν με υποτροφίες στα σημαντικότερα πανεπιστήμια του κόσμου. Οι φετουλαχτσί (όπως ονομάζονταν) απέφευγαν τις πολιτικές συγκρούσεις και ακολουθούσαν πάντα την κρατική θέση. Δήλωναν θέσεις υπέρ της δημοκρατίας και της επιστήμης. Το κίνημα θεωρήθηκε ιδιαίτερα χρήσιμο για την χάραξη εξωτερικής πολιτικής και γεωπολιτικής δυναμικής, ενώ η αγαστή συνεργασία του με το ΑΚΡ αποτελούσε γεγονός. Μετά το αμφιλεγόμενο πραξικόπημα το βράδυ της 15ης-16ης Ιουλίου 2016, τα πράγματα άλλαξαν άρδην, καθώς ο Γκιουλέν και το κίνημά του θεωρήθηκαν υπεύθυνα για το πραξικόπημα, γεγονός το οποίο ο ίδιος ο Γκιουλέν αρνείται. Η κοινότητα θεωρείται πλέον στην Τουρκία τρομοκρατική οργάνωση και οι οπαδοί της διώκονται. Η κοινότητα λειτουργεί σήμερα με έδρα την Πενσυλβανία των Η.Π.Α., τόπο κατοικίας του Γκιουλέν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γώγος, Κωνσταντίνος, (2011), Τουρκικό πολιτικό Ισλάμ και Ισλαμιστικά δίκτυα στην Γερμανία, Αθήνα: Λιβάνη.
- Πικραμένος, Κώστας, (2013), Σουφικά Τάγματα, Διαθέσιμο εδώ
- naftemporiki.gr, (2022), Τουρκία: Η υπερσυντηριτική κοινότητα Ισμάλ Αγά και ο γάμος μιας 6χρονης με έναν 39χρονο, Διαθέσιμο εδώ
