Της Μαρίας Κουλούρη,
Η κοινωνία του σήμερα χαρακτηρίζεται από κάποιους εξελιγμένη και εκσυγχρονισμένη σε σχέση με το παρελθόν, ενώ από άλλους χαρακτηρίζεται «έρμαιο» των γρήγορων ρυθμών ζωής και της αποξένωσης των ανθρώπων της. Ο ατομικισμός έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο να διαμορφωθούν και οι δύο αυτές απόψεις. Πολλοί υποστηρίζουν πως μέσα από τον ατομικισμό και την ατομική ευημερία, επιτυγχάνεται και η κοινωνική. Στην πράξη, ωστόσο, τα πράγματα είναι διαφορετικά.
Ο Γάλλος φιλόσοφος Έντγκαρ Μορέν θεωρεί τον ατομικισμό, μαζί με την εξειδίκευση και τον υπερκαταναλωτισμό, τους τρεις βασικούς παράγοντες αλλοίωσης της κοινωνίας. Η υπέρμετρη ατομοκρατία θεωρείται και ο πιο ισχυρός παράγοντας, αφού οι συνέπειες που παρουσιάζει είναι έντονες. Με την ατομοκρατία, ο άνθρωπος αποξενώνεται από τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας, ενώ αυτό το φαινόμενο συνεχίζεται και με την αποξένωσή του από πρόσωπα του άμεσου περιβάλλοντός του, είτε φιλικού είτε επαγγελματικού. Όταν, δηλαδή, κάποιος εστιάζει μόνο στο συμφέρον του εαυτού του, αδιαφορεί για τους υπόλοιπους και αυτό τον ωθεί στο να μην επικοινωνεί με τους άλλους ανθρώπους. Επίσης, η αποξένωσή του από τα άλλα άτομα αργά ή γρήγορα θα σημάνει και την αποξένωσή του από τον ίδιο του τον εαυτό. Ο άνθρωπος θεωρείται κοινωνικό ον μόνο στα πλαίσια της κοινωνίας. Αν χάσει αυτή του την ιδιότητα, αυτόματα χάνει και το βασικότερο χαρακτηριστικό του ως ον.
Μια άλλη συνέπεια της ατομοκρατίας στην κοινωνία είναι ο ανταγωνισμός. Όταν ο άνθρωπος δίνει μεγαλύτερη βάση στον εαυτό του και μηδενική στην κοινωνία και το ατομικό συμφέρον υπερέχει του συλλογικού, είναι δεδομένο να επικρατεί ανταγωνισμός ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας. Έτσι, η κοινωνία μετατρέπεται σε ένα «πεδίο μάχης», στο οποίο υπάρχουν θύτες και θύματα. Συνήθως ένα άτομο αποκτά και τους δύο «ρόλους», καθώς οι συνθήκες της κοινωνίας γίνονται πολεμικές, επομένως ο ίδιος είτε ηθελημένα είτε αναγκαστικά, πρέπει να «πολεμήσει» ή να «πολεμηθεί». Το έντονο και ανταγωνιστικό κλίμα της κοινωνίας, την οδηγεί σε αλλοτρίωση και η σωστή λειτουργία της αρχίζει να κλυδωνίζεται.
Η αλλοτρίωση της κοινωνίας συνεπάγεται και αλλοτρίωση των ηθικών αξιών των ανθρώπων. Ο νόμος της κοινωνίας πλέον υπολογίζεται ως «νόμος της ζούγκλας», για αυτό δεν υπολογίζει καθόλου τις ηθικές αξίες, αφού ακολουθεί τη λογική του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Τις περισσότερες φορές, ο σκοπός είναι η αύξηση των χρημάτων και η κοινωνική ανέλιξη. Τα άτομα για να πετύχουν αυτούς τους σκοπούς, προχωρούν σε πράξεις, οι οποίες καταπατούν τους ηθικούς κανόνες και τις θεμελιώδεις αρχές που στηρίζουν την κοινωνική ελευθερία και ρυθμίζουν την ομαλή κοινωνική συμβίωση.
Η ατομοκρατία και ο ανταγωνισμός οδηγούν και σε μια άλλη σημαντική κοινωνική δυσλειτουργία. Βασικό θεμέλιο της κοινωνίας αποτελεί η συνεργασία και η αλληλοσυμπλήρωση· αφού ένας άνθρωπος δεν μπορεί να έχει όλες τις ικανότητες που χρειάζονται, μπορεί όμως να συμπληρώνεται μέσα από άλλους. Όπως όλες οι μπαταρίες έχουν τον θετικό και τον αρνητικό πόλο, έτσι είναι και οι άνθρωποι ως οντότητες. Επίσης, η αλληλοβοήθεια συνδράμει στο να μην υπάρχουν φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, όπως βία και εγκληματικότητα. Αν αυτή η αλληλοβοήθεια δεν υπάρχει, κάνουν την εμφάνισή τους τέτοια φαινόμενα, τα οποία αποτελούν το «αγκάθι» κάθε κοινωνίας. Είναι, δηλαδή, αυτά που «πληγώνουν» βαθιά την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας.
Μια τελευταία, αλλά αξιοσημείωτη επίπτωση του ατομικισμού αφορά την ψυχολογική πίεση που αυξάνεται για κάθε άνθρωπο. Εξαιτίας του ατομικισμού, ο άνθρωπος έχει υπερβολικές απαιτήσεις ακόμα και για τον ίδιο του τον εαυτό, επομένως βιώνει καθημερινό άγχος για το αν θα μπορέσει να ανταπεξέλθει σε αυτές. Βλέπει, δηλαδή, τον εαυτό του ως «Υπεράνθρωπο» και προσπαθεί κάθε μέρα πολύ σκληρά, ενώ τις περισσότερες φορές αυτό φθείρει και την σωματική, αλλά και την ψυχολογική του υγεία.
Συμπερασματικά, θα πρέπει να σημειωθεί πως, αν και ο ατομικισμός επιφέρει πολλές και «ολέθριες» συνέπειες, μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο. Αν, δηλαδή, ο άνθρωπος μπορέσει να χρησιμοποιήσει τον ατομικισμό ως μέσο για την ευημερία της κοινωνίας, αυτός δε θα αποτελεί απαραίτητα ένα αρνητικό φαινόμενο, αλλά θα το «στρέψει» υπέρ του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Edgar Morin, en.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
