Του Σταύρου Μητσιάνη,
Μέχρι τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ., η Μεσόγειος υπέστη σημαντικές αλλαγές. Η ρεπουμπλικανική Ρώμη κατάφερε να επιβληθεί στην Καρχηδόνα και από το 220 π.Χ. βλέπουμε την αποφασιστική της ανάμιξη στα πράγματα της ελληνικής χερσονήσου, οπού κατάφερε να νικήσει σε δυο πολέμους το μακεδονικό βασίλειο. Η πιο σημαντική από αυτές τις νίκες έλαβε χώρα στις Κυνός Κεφαλές το 197 π.Χ., οπού η ρωμαϊκή λεγεώνα υπερίσχυσε τις μακεδονικής φάλαγγας.
Παράλληλα, στα ελληνιστικά βασίλεια δεν είχε επέλθει ακόμα η παρακμή, και αυτό είναι ιδιαίτερα αληθές για το βασίλειο των Σελευκιδών. Το 222 π.Χ., πήρε τον θρόνο ο νεότατος ακόμη Αντίοχος Γ΄. Όπως ανέφερα λεπτομερώς σε ένα προηγούμενό μου άρθρο, οι συνθήκες που επικράτησαν στην αρχή της βασιλείας του δεν ήταν ιδανικές, όπως έδειξαν οι εξεγέρσεις των διοικητών του Αχαιού και Μόλωνος και η κατάπνιξή τους από τον Αντίοχο. Ο Αντίοχος, ωστόσο, κέρδισε επάξια την αναγνώριση του ως κορυφαίος σελευκίδης ηγεμόνας, μένοντας γνωστός για τρεις περιόδους και γεγονότα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του (222-187 π.Χ.). Αυτά τα γεγονότα με χρονική σειρά είναι:
1. Η αναμέτρησή του με τον Βασιλιά των Πτολεμαίων, Πτολεμαίου Δ΄ Φιλοπάτωρος, για την επικράτηση στην κοίλη Συρία στον Δ΄ Συριακό πόλεμο (219-217 π.Χ.), η οποία έληξε το 217 π.Χ. με την περίφημη μάχη της Ραφίας, ίσως την πολυπληθέστερη σύγκρουση του ελληνιστικού κόσμου, στην οποία επικράτησαν οριακά οι Πτολεμαίοι.
2. Η «ανάβασις» του προς τις ανατολικές σατραπείες (212-205-204 π.Χ.), κατά την οποία αναβίωσε τη Σελευκιδική εξουσία στα βάθη της ανατολής και κατάφερε να αποκτήσει τον τίτλο του Μέγα και την αναγνώρισή του από τους υπόλοιπους ελληνιστικούς ηγεμόνες, αλλά και περαιτέρω πολεμική και στρατηγική εμπειρία.
Το τρίτο γεγονός ήταν η σύγκρουση του με τη Ρώμη, το οποίο είναι και το θέμα του παρόντος άρθρου. Με την καθιέρωση της επιρροής της Ρώμης στην Ελλάδα, πολλές πόλεις τάχθηκαν μαζί της, μερικές από τις πιο σημαντικές ήταν η Αιτωλική συμπολιτεία, άλλα και πόλεις της Μικράς Ασίας. Μετά το 196 π.Χ., ο οποιοσδήποτε πόλεμος της Ελλάδας έπρεπε να εγκριθεί από τη Ρώμη. Από την άλλη, ο Αντίοχος, νιώθοντας σίγουρος για τη δύναμη του, άρχισε τη δυτική του επέκταση προς τη Μικρά Ασία, με το πρόσχημα ότι αυτά ήταν τα πατρογονικά του εδάφη, όπως αναφέρει ο Πολύβιος. Το 195-194 π.Χ., ο Αντίοχος πέρασε και στη Θράκη και συγκεκριμένα στη Λυσιμάχεια. Η Ρώμη, βέβαια, αντέδρασε σε αυτήν την εξέλιξη. Δεν είχε πρόβλημα όταν ο Αντίοχος κέρδιζε δάφνες στην ανατολή, αλλά η επέκταση του στη δύση την απειλούσε άμεσα. Η συνομιλία Ρωμαίων-Αντίοχου δεν επέφερε καρπούς.
Η αιτία του πολέμου, τελικά, ήταν οι Αιτωλοί. Σύμμαχοι των Ρωμαίων κατά της Μακεδονίας, οι Αιτωλοί δυσαρεστηθήκαν, καθώς μετά τον Β΄ Μακεδονικό Πόλεμο (200-197 π.Χ.), οι Ρωμαίοι δεν τους παραχώρησαν τα εδάφη, που τους είχαν υποσχεθεί, έτσι το 192 π.Χ., αφού εξεγέρθηκαν ανοιχτά κατά της Ρώμης, προσκάλεσαν τον Αντίοχο να απελευθερώσει την Ελλάδα από τους Ρωμαίους. Ο Αντίοχος δεν έχασε χρόνο και πέρασε αμέσως στην Ελλάδα με τον στρατό του και συγκεκριμένα στη Δημητριάδα. Ίσως να περίμενε μεγαλύτερη υποστήριξη από τις ελληνικές πόλεις, αφού του το είχαν υποσχεθεί οι Αιτωλοί, άλλα αυτό δεν τον κράτησε πίσω. Έτσι, βάδισε με τον στρατό του προς τις περίφημες Θερμοπύλες. Οι Ρωμαίοι αφού είχαν πολεμήσει εναντίον της ελληνικής φάλαγγας, αρκετές φόρες, μάλιστα, έκαναν αυτό που ήξεραν καλύτερα, την προσαρμογή τους κατά του εχθρού. Έτσι, το 191 π.Χ. αποδεκάτισαν τον στρατό του Αντιόχου στις Θερμοπύλες. Μετά τη μάχη, ο Αντίοχος κατάφερε με τα απομεινάρια του στρατού να περάσει στη Μικρά Ασία.
Πριν προχωρήσω στο τέλος του πολέμου, πρέπει να αναφέρω πως ο Καρχηδόνιος Αννίβας, ο θανάσιμος εχθρός των Ρωμαίων, μετά την ήττα του στον Β΄ Καρχηδονιακό Πόλεμο (218-201 π.Χ.), είχε καταφύγει στη βασιλική αυλή του Αντιόχου Γ΄.
Έτσι, οι Ρωμαίοι αποφάσισαν να τον ακολουθήσουν και να ξεκινήσουν έναν νέο κύκλο συγκρούσεων, άλλα πριν περάσουν στη Μικρά Ασία, εξασφάλισαν τη βοήθεια των δυο ισχυρών τους συμμάχων που βρίσκονταν στην περιοχή της Περγάμου και της Ρόδου, οι οποίες την ενίσχυσαν με στόλο. Παράλληλα, στις δυτικές ακτές της Ιωνίας, παραμόνευε έτοιμος ο Σελευκιδικός στόλος της Φοινίκης, υπό την αρχηγία μάλιστα του Αννίβα. Η ναυμαχία έλαβε χώρα στη Μυόννησο, με πλήρη ήττα του Σελευκιδικού στόλου. Τελικά, όμως, η μάχη που έκρινε το τέλος του πολέμου έλαβε χώρα στη Μαγνησία του Σίπυλου, το 189 π.Χ. Αν και ο στρατός του Αντιόχου ήταν πολυάριθμος και αξιόμαχος, η Ρώμη τον κατέστρεψε για άλλη μια φορά. Οι συνέπειες αυτού του πολέμου ήταν άμεσες και εξαιρετικά σοβαρές.
Το επόμενο έτος υπεγράφη η Συνθήκη της Απάμειας (188 π.Χ.), η οποία, μεταξύ άλλων, στην ουσία περιόριζε τους Σελευκίδες ανατολικά της οροσειράς του Ταύρου και προέβλεπε χρηματικές αποζημιώσεις, οι οποίες έφεραν τους διαδόχους του σε δυσμενείς συνθήκες. Όσον αφορά τη Ρώμη, αυτή εκκένωσε τη Μικρά Ασία, άλλα παραχώρησε τα εδάφη των πρώην Σελευκιδικών κτήσεων στις συμμάχους Πέργαμο και Ρόδο, υπερδιπλασιάζοντας ουσιαστικά τα εδάφη τους. Επιπλέον, η Ρώμη πια είχε συγκρουσθεί με σχεδόν όλο τον ελληνιστικό κόσμο και πέρασε στην απέναντι όχθη ως νικήτρια, αντιλαμβανόμενη αργά, αλλά σταθερά, τη δύναμή της. Τέλος, η τύχη του Αννίβα ήταν να διαφύγει στην αυλή της Βιθυνίας και αργότερα, όταν ο Ρωμαϊκός κλοιός κόντεψε να τον πνίξει, αυτοκτόνησε. Όσο για τον Αντίοχο, η βασιλεία του έλαβε τέλος τον αμέσως επόμενο χρόνο, με τον θάνατό του. Οι χρυσές εποχές των Σελευκιδών έλαβαν τέλος και έδωσαν τη σκυτάλη στην παρακμή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Shipley, G. (2012), Ο ελληνικός κόσμος μετά τον Αλέξανδρο 323-30 π.Χ. , ΜΙΕΤ, Αθήνα
- Wallbank, F.W. (1993), The Hellenistic world: Revised edition, Harvard University Press, Cambridge
- Claude Orrieux, Pauline Schmitt Pantel (2018), Αρχαία ελληνική ιστορία, Gutenberg, Αθήνα
