Της Συμέλας Θεοδοσιάδου,
Στο προσκήνιο της συνταγματικής επικαιρότητας βρίσκονται –επ’ αφορμής της λήξης της θητείας του νυν Προέδρου της Δημοκρατίας τον Μάρτιο του 2020– τόσο τα αναθεωρητέα άρθρα του Συντάγματος που αφορούν τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (εφεξής «ΠτΔ»), που έχουν ψηφιστεί από την προηγούμενη προτείνουσα Βουλή, όσο και οι συζητήσεις γύρω από τον πιθανό ή την πιθανή διάδοχό του για την επόμενη τουλάχιστον πενταετία. Οι εργασίες της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος συνεχίζουν με αμείωτο ρυθμό, ενώ μάλιστα είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η προτείνουσα Βουλή είχε υπερψηφίσει την ανάγκη αναθεώρησης των διατάξεων περί εκλογής του ΠτΔ, ήτοι τα άρθρα 32§4-5 του Συντάγματος (εφεξής «Σ»), με πλειοψηφία 180 βουλευτών. Αυτό συνεπάγεται ότι η αναθεωρητική Βουλή, πλέον, αρκεί να συγκεντρώσει 151 ψήφους για την αναθεώρησή τους.
Ο ΠτΔ αποτελεί, βάσει του πολιτεύματος της χώρας, το μονοπρόσωπο, άμεσο όργανο του κράτους και θεωρείται ανώτατος άρχοντάς του. Ως όργανο του κράτους, διαθέτει αρμοδιότητες τεσσάρων ειδών, οι οποίες πηγάζουν ρητώς είτε από τις σχετικές διατάξεις του Συντάγματος είτε από τον Νόμο (άρθρο 50 Σ) και συνοψίζονται ως:
- αρμοδιότητες διεθνούς παραστάτη του κράτους
- αρμοδιότητες συμβολικές της ενότητας και συνέχειας του κράτους
- αρμοδιότητες που του ανατίθενται ως ρυθμιστικού οργάνου του πολιτεύματος
- αρμοδιότητες ουσιαστικά πολιτικές
- αρμοδιότητες νομικής φύσης
Ως προς το ισχύον πλαίσιο για την εκλογή του ΠτΔ, μέχρι την ολοκλήρωση της αναθεώρησης αυτό ορίζεται από τα άρθρα 32 Σ και 140 του Κανονισμού της Βουλής (εφεξής «ΚτΒ»). Σύμφωνα, λοιπόν, με το 32§1 εδάφιο α’ Σ και το 140§1 ΚτΒ, η Βουλή ψηφίζει για την εκλογή του ΠτΔ με ονομαστική ψηφοφορία, σε ειδική συνεδρίαση που διενεργείται εντός ενός μηνός κατ’ ελάχιστο χρόνο πριν τη λήξη της θητείας του εν ενεργεία ΠτΔ. Η ονομαστική ψηφοφορία ως στοιχείο της εκλογής του ΠτΔ, εισήχθη στο Σύνταγμα με την αναθεώρηση του 1986, καθώς μέχρι τότε προβλεπόταν μυστική ψηφοφορία, η οποία και έχασε την αξιοπιστία της. Όσον αφορά στο χρονικό περιθώριο που τίθεται για τη σύγκληση της ειδικής αυτής συνεδρίασης, ο ένας μήνας θεωρείται ως η ελάχιστη εύλογη και σύντομη προθεσμία για αυτήν την ενέργεια. Η εκλογή του επερχόμενου ΠτΔ πρέπει να γίνει όσο πιο κοντά σε αυτό το ελάχιστο διάστημα, αλλά πάντως σίγουρα όχι σε χρονικό διάστημα υπέρτερα νωρίτερα ή αργότερα από αυτό, καθώς η μη επίτευξη της εν γένει διαδικασίας για την εκλογή του ΠτΔ μπορεί να έχει ως συνέπεια ακόμα και τη διάλυση του βουλευτικού σώματος. Φυσικά, στο διάστημα αυτό πρέπει να εξεταστούν επαρκώς όλα τα ζητήματα που αφορούν την προεδρική εκλογή, λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές και πολιτικές περιστάσεις, καθώς ο ΠτΔ πρέπει να απολαμβάνει της -όσο το δυνατόν- μεγαλύτερης αποδοχής από τη Βουλή, η οποία και τον αναδεικνύει σε αυτό το αξίωμα. Γι αυτό, οι υποψήφιοι για το αξίωμα αυτό προτείνονται μόνο από τις Κοινοβουλευτικές Ομάδες, καθώς και την Ομάδα των Ανεξαρτήτων Βουλευτών, όπως και ορίζεται στο άρθρο 140§5 ΚτΒ. Στο εδάφιο β’ του 32§1 Σ καθώς και στο 140§2 ΚτΒ, προβλέπεται επίσης η διαδικασία που θα ακολουθηθεί σε περίπτωση διαπίστωσης της οριστικής αδυναμίας του ΠτΔ να εκπληρώσει τα καθήκοντά του πριν τη λήξη της θητείας του.
Ως προς την πλειοψηφία που χρειάζεται για την εκλογή του ΠτΔ, αυτή ορίζεται στο άρθρο 32§3-5 Σ, το οποίο όπως προαναφέρθηκε βρίσκεται σε αναθεωρητικό στάδιο. Για την ανάδειξη, επομένως, ΠτΔ, το Σύνταγμα προβλέπει στο 32§3 Σ ειδική αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 του συνολικού αριθμού των Βουλευτών, ήτοι τη συμφωνία 200 Βουλευτών. Αν δεν επιτευχθεί αυτή η πλειοψηφία, διενεργείται εκ νέου ψηφοφορία 5 μέρες μετά από την πρώτη ψηφοφορία με την ίδια απαιτούμενη πλειοψηφία. Εάν δεν τελεσφορήσει και η δεύτερη αυτή ψηφοφορία, τότε γίνεται για τρίτη φορά ψηφοφορία, 5 ημέρες μετά την δεύτερη διενεργηθείσα, μόνο που αυτή τη φορά για την ανάδειξη ΠτΔ αρκεί να συγκεντρωθεί πλειοψηφία των 3/5 του όλου αριθμού του βουλευτικού σώματος, δηλαδή 180 Βουλευτών.
Εάν ακόμα και στην τρίτη αυτή ψηφοφορία δε συγκεντρωθεί η απαραίτητη πλειοψηφία, τότε ο εν ενεργεία ΠτΔ εκδίδει προεδρικό διάταγμα, όπως ορίζεται στο άρθρο 35§2 περίπτωση γ’ Σ, με το οποίο διαλύει τη Βουλή εντός 10 ημερών από την τελευταία ψηφοφορία και προκηρύσσει εθνικές εκλογές για την ανάδειξη νέου βουλευτικού σώματος. Η νέα Βουλή, σύμφωνα με το άρθρο 32§4 Σ μόλις συγκροτηθεί σε σώμα, εκλέγει ευθύς αμέσως με ονομαστική ψηφοφορία και πλειοψηφία 180 Βουλευτών τον νέο ΠτΔ. Ωστόσο, υπάρχει περίπτωση να μην σχηματιστεί πάλι η απαραίτητη πλειοψηφία. Τότε, ακολούθως, 5 μέρες μετά την πρώτη ψηφοφορία της νέας Βουλής, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται με απαιτούμενη την απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού βουλευτικού σώματος, δηλαδή τη σύμπραξη 151 Βουλευτών. Σε περίπτωση που κι αυτή η ψηφοφορία δε συγκεντρώσει την επιθυμητή πλειοψηφία, διενεργείται μία τελευταία ψηφοφορία, πάλι με διαφορά 5 ημερών από αυτήν που διενεργήθηκε τελευταία. Εντούτοις, η τελευταία αυτή ψηφοφορία γίνεται μεταξύ των δύο προσώπων που επικράτησαν στην αμέσως προηγούμενη, και νέος ΠτΔ αναδεικνύεται αυτός που θα συγκεντρώσει από τους δύο τη σχετική πλειοψηφία, δηλαδή αυτός που συγκέντρωσε το μεγαλύτερο ποσοστό, χωρίς, όμως, να φτάσει το ποσοστό της απόλυτης πλειοψηφίας. Σε περίπτωση ισοψηφίας των δύο προσώπων, αυτή επιλύεται με κλήρωση.
Είναι, επομένως, φανερό ότι το Σύνταγμα θεωρεί πολύ σημαντική την εκλογή του ΠτΔ και τη διασφάλιση αυτής, ώστε μεριμνά, προβλέποντας 6 συνολικά ψηφοφορίες με κλιμακωτές κατά φθίνουσα πορεία πλειοψηφίες, ώστε να επιτευχθεί σε τελικό στάδιο η ανάδειξη νέου ΠτΔ. Η αρχική ευρύτατη πλειοψηφία των 200 Βουλευτών είναι αυτή που καθιστά φανερό πως το πρόσωπο του ΠτΔ πρέπει να χαίρει της μεγαλύτερης δυνατής εμπιστοσύνης από τις πολιτικές δυνάμεις που συγκροτούν το βουλευτικό σώμα, καθώς εμμέσως αντανακλάται και η εμπιστοσύνη που του έχει το εκλογικό σώμα (εφόσον το εκλογικό σώμα μέσω των εθνικών εκλογών ψηφίζει κι εκλέγει τους Βουλευτές, οι οποίοι με τη σειρά τους ψηφίζουν και εκλέγουν τον ΠτΔ). Εξάλλου, ο ΠτΔ πρέπει να είναι όσο το δυνατόν απαλλαγμένος από κομματικές επιρροές, για να μπορεί να εκφράζει το σύνολο των πολιτών και των βουλευτών, ως ένα υπερκομματικό όργανο. Επιπροσθέτως, ως προς αυτό τον στόχο, κινείται το διάστημα των 5 ημερών που μεσολαβεί μεταξύ των διαδοχικών ψηφοφοριών. Πιο συγκεκριμένα, κατά το διάστημα αυτών των ημερών, δύνανται να προστεθούν νέες υποψηφιότητες για ΠτΔ. Επομένως, αυτές οι πέντε ημέρες θεωρούνται ως ένα εύλογο διάστημα για να πληροφορηθούν, επεξεργαστούν και αξιολογήσουν οι Βουλευτές τις προτεινόμενες υποψηφιότητες που έχουν τεθεί και να ψηφίσουν, καθώς δεν αποκλείεται ένας Βουλευτής να διαφοροποιήσει την ψήφο του σε επόμενη διαδικασία και να τεθεί υπέρ ενός νέου υποψηφίου.
Τέλος, όσον αφορά την αναθεώρηση του Συντάγματος, στην αρμόδια Επιτροπή για τον σκοπό αυτό, φαίνεται να υπάρχει η πρόθεση για την αναθεώρηση της πρόωρης διάλυσης της Βουλής σε περίπτωση που από τις 3 πρώτες ψηφοφορίες δε συγκεντρωθούν οι απαραίτητες πλειοψηφίες για την εκλογή ΠτΔ, με την αλλαγή των πλειοψηφιών αυτών. Επίσης, έχουν διατυπωθεί και κάποιες προτάσεις, οι οποίες περιέχουν την απευθείας εκλογή ΠτΔ δια του εκλογικού σώματος, η οποία μέχρι στιγμής δεν προβλεπόταν σε κάποια από τις 6 ψηφοφορίες που θέτει το Σύνταγμα. Αναμένεται, λοιπόν, η ολοκλήρωση των διεργασιών της Επιτροπής Αναθεώρησης. Εάν αυτή δεν ολοκληρωθεί και ψηφιστεί μέχρι τη σύγκληση της ειδικής συνεδρίασης της Βουλής, τότε για την εκλογή του ΠτΔ θα ακολουθηθεί η συνταγματική διαδικασία, όπως αυτή ισχύει σήμερα.
Πηγές:
- Σύνταγμα, πηγή: https://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/To-Politevma/Syntagma/
- Κανονισμός της Βουλής, πηγή: https://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/Kanonismos-tis-Voulis
- Τριανταφυλλιά Παπαδοπούλου (2015) Συνταγματικό Δίκαιο-Πανεπιστημιακές παραδόσεις, πηγή: https://repository.kallipos.gr/handle/11419/4277
- Κώστας Χ. Χρυσόγονος (2014) Συνταγματικό Δίκαιο, Δεύτερη αναθεωρημένη έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα
- Χαράλαμπος Ανθόπουλος, Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ, Συνταγματική αναθεώρηση και εκλογή του νέου Προέδρου της Δημοκρατίας https://www.constitutionalism.gr/2019-08-30_anthopoulos_ptd-eklogi/
- Συνέχιση των Εργασιών της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος (22, 23 και 24 Οκτωβρίου 2019): https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/sinechisi-ton-ergasion-tis-epitropis-anatheorisis-tou-syntagmatos-22-23-kai-24-oktovriou-2019/
Γεννηθείσα το 1996, είναι επί πτυχίω φοιτήτρια στο Τμήμα Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Από ξένες γλώσσες, κατέχει άριστη γνώση της αγγλικής. Έχει παρακολουθήσει ημερίδες και συζητήσεις με νομικό περιεχόμενο. Μέσα από την αρθρογραφία, ευελπιστεί ότι θα κατανοήσει, διευρύνει κι ερευνήσει περαιτέρω το αντικείμενο σπουδών της. Στον ελεύθερό της χρόνο, ανάμεσα στις ασχολίες της, ξεχωρίζει τη δραστηριοποίησή της ως ενεργού μέλους φοιτητικού πολιτιστικού συλλόγου της Θεσσαλονίκης. Συμμετέχει στο εγχείρημα του OffLine Post αρθρογραφώντας κυρίως με νομικό άξονα.
