Της Μαρίνας Ταμπάκογλου,
H περίοδος των Χριστουγέννων έχει ήδη φτάσει. Οι περίτεχνες διακοσμήσεις με φωτεινά λαμπάκια και η μυρωδιά της κανέλας και των γλυκών εδεσμάτων κυριεύουν στα σπίτια μας και σε κάθε γωνία του πλανήτη. Αυτό, όμως, που επικρατεί και «πρωταγωνιστεί» σε κάθε διακόσμηση είναι το ίδιο το στολισμένο δέντρο.
Πώς, όμως, το έθιμο του στολισμένου ελάτου, κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, πήρε μορφή και από πού κατάγεται;
Στην Ελλάδα, για ακόμα μια φόρα, η αρχαιότητα πρωτοπόρησε. Στην προκειμένη περίπτωση, με την Ειρεσιώνη· μια παράδοση που δημιουργήθηκε από το τάμα του Θησέα στον θεό Απόλλωνα. Ειδικότερα, ο Θησέας στην πορεία του ταξιδιού του, για να βρει και να σκοτώσει τον Μινώταυρο, έκανε τάμα στον θεό της μουσικής και του φωτός, προστάτη των τεχνών και της μαντείας, τον Απόλλωνα. Καθώς, λοιπόν, περνούσε από την νήσο Δήλο, έταξε στον θεό ένα κλαδί ελιάς, που θα του το προσέφερε, γυρνώντας από την Κρήτη μόνο, αν είχε καταφέρει να πετύχει τον στόχο του. Έτσι κι έγινε. Από τότε οι αρχαίοι Έλληνες έβαζαν και εκείνοι έξω από την πόρτα τους ένα κλαδί ελιάς στολισμένο, που ονομαζόταν «Ειρεσιώνη» (< έριον = μαλλί προβάτου), για να γιορτάσουν την ημέρα αυτή.
Η ελιά, που στέκει αγέρωχη στο πέρασμα του χρόνου, το πιο ξακουστό και πολυθρύλητο δέντρο, κυριαρχούσε στην Αρχαία Ελλάδα και ήταν συνδεδεμένο με τη θεά Αθηνά, η οποία λέγεται ότι φύτεψε τον πρώτο καρπό ελιάς στην Ακρόπολη. Οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι στον ευρωπαϊκό χώρο και τη Μεσόγειο, που την καλλιέργησαν και τη μετέδωσαν σε άλλους λαούς.
Τα παιδιά που ήταν «αμφιθαλή», δηλαδή είχαν γεννηθεί από τους ίδιους γονείς, ήταν αυτά που στόλιζαν τα κλαδιά της ελιάς. Ξεκινούσαν με το μαλλί του προβάτου και έπειτα, προσέθεταν διάφορους καρπούς, φρούτα και μέλι. Τριγύριζαν στους δρόμους, στέκονταν έξω από τα σπίτια, έψαλλαν τα κάλαντα, τις «καλένδες», για να τιμήσουν τον θεό της μουσικής. Ως αντάλλαγμα, έπαιρναν ένα αξιόλογο, άλλα μικρό φιλοδώρημα από τους νοικοκύρηδες. Ουσιαστικά, η Ειρεσιώνη ήταν η πρωταγωνίστρια μιας μεγάλης γιορτής. Η γιορτή αύτη ονομαζόταν «Πυανόψια» και διαδραματιζόταν στην Αθήνα, την περίοδο του φθινοπώρου, ως θυσία για τη συγκομιδή. Η διαδικασία αυτή ξεκινούσε τέλη Σεπτεμβρίου και τελείωνε στα τέλη του επόμενου μήνα, ενώ λίγοι ήταν αυτοί που κρατούσαν τον στολισμό ολόκληρη τη χρονιά. Βέβαια, η γιορτή αυτή έμελλε να γίνει η αρχή για μια παράδοση, που θα επικρατούσε ανά τους αιώνες.
Αναμφίβολα, η παράδοση αυτή κράτησε για πολλά χρόνια. Η διακόσμησή της εμπλουτίστηκε με κάποιες αλλαγές, που έγιναν, κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οι οποίες περιλάμβαναν κεριά περιμετρικά ή –αντί για μόνο ένα κλαδί– στη θέση του έμπαινε ένα ολόκληρο δέντρο. Οι Έλληνες διέδωσαν αυτόν τον θεσμό στις γύρω χώρες. Σε εκείνους, όμως, η ελιά σπάνιζε, με αποτέλεσμα στη θέση της να βάζουν ένα άλλο δέντρο, το έλατο. Ο Χριστιανισμός, ωστόσο, θεώρησε όλα τα προαναφερθέντα ειδωλολατρίες και το έθιμο αυτό σταμάτησε να έχει την ίδια σημασία, που είχε πρότερα. Απέκτησε μια νέα διάσταση, αυτή που έχει μέχρι σήμερα, τον συμβολισμό της γέννησης του θεανθρώπου, δηλαδή του Ιησού Χριστού. Η γιορτή αυτή πήρε το όνομά της από τον νέο αυτό συμβολισμό.
Το πρώτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο, παγκοσμίως, στολίστηκε στη Γερμανία. Μετά από χρόνια, ένας μοναχός, ο Λούθηρος, καθώς περπατούσε μια νύχτα του έτους 1539 σε ένα δάσος, εμπνεύστηκε να στολίσει ένα δέντρο. Θα μπορούσε κάνεις να παρομοιάσει τον στολισμό αυτό με τον αντίστοιχο της Αρχαίας Ελλάδας. Από τότε, διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο, ενώ για πρώτη φορά, το 1833, στο Ναύπλιο θα φτάσει το πρώτο δέντρο της Ελλάδας, για τη γιορτή των Χριστουγέννων από τον Βασιλιά Όθωνα.
Κάθε Δεκέμβριο, γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα, με τους δρόμους, τα μαγαζιά και τα σπίτια να στολίζονται και το κλίμα των Χριστουγέννων να βρίσκεται παντού! Πλέον, η διακόσμηση δεν φέρει τη σημασία και τη δυναμική της «Ειρεσιώνης», καθώς τα έλατα είναι, συνήθως, ψεύτικα και αντί για καρπούς, μαλλί και φρούτα, επιλέγονται μπάλες, γιρλάντες και φωτάκια. Πρόκειται για μια παράδοση με πανάρχαιες ρίζες, που «επέζησε» μέχρι και σήμερα, τροποποιήθηκε, αναπτύχθηκε, αλλά και διατηρήθηκε και παρείσφρησε στη ζωή όλων μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πότε στολίστηκε το πρώτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα και το έθιμο της αρχαίας Ειρεσιώνης, iefimerida.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η ιστορία του πρώτου χριστουγεννιάτικου δέντρου, tvxs.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πυανόψια, el.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Δένδρο των Χριστουγέννων, el.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
