Του Δημήτρη Τσελίκα,
Δεκάδες είναι οι ιστορίες με σκύλους από την ελληνική μυθολογία. Όπως ισχύει και σήμερα, ο σκύλος ήταν ένα από τα πιο σημαντικά για τον άνθρωπο ζώα, αφού ήταν οικόσιτος. Ο πιο γνωστός σκύλος της ελληνικής μυθολογίας (όταν δεν αναφερόμαστε σε τέρατα, όπως τον Όρθο και τον Κέρβερο) είναι αναμφισβήτητα ο Άργος, ο πιστός σκύλος του Οδυσσέα, βασιλιά της Ιθάκης.
Οι πληροφορίες που έχουμε για τον Άργο προέρχονται από την Οδύσσεια, το δεύτερο έπος του Ομήρου (μετά την Ιλιάδα), στο οποίο περιγράφεται ο νόστος, η επιστροφή δηλαδή του Οδυσσέα στην πατρίδα του μετά από τον δεκαετή Τρωικό Πόλεμο. Στη ραψωδία ρ (Τηλεμάχου επάνοδος προς Ιθάκην), ο Οδυσσέας εισέρχεται για πρώτη φορά μετά από 20 χρόνια απουσίας στο ανάκτορό του. Για να μην τον γνωρίσουν όμως οι γύρω στους 100 μνηστήρες της Πηνελόπης και τον σκοτώσουν, με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς, παντοτινής προστάτιδάς του, έχει μεταμορφωθεί σε γέρο ζητιάνο και παίρνει τον χρόνο του για να καταστρώσει το σχέδιο εξόντωσης των εχθρών του. Ούτε οι οικείοι του, όμως, γνωρίζουν ακόμα πως αυτός είναι ο Οδυσσέας.
Έτσι, μαζί με τον χοιροβοσκό του, τον Εύμαιο, ο γιος του Λαέρτη εισέρχεται στον περίβολο του παλατιού και προχωρούν προς το μέγαρο, όπου ήταν συγκεντρωμένοι όλοι. Μέσα σε μόλις 37 στίχους (290-327), ο Όμηρος μεταφέρει μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές των επών, που έχει μείνει αθάνατη στους αιώνες. Μέσα από τα δικά του λόγια θα γνωρίσουμε κι εμείς την σκηνή αυτή. Ευκαιρία να παρατηρήσουμε ότι τα ελληνικά του Ομήρου είναι η ίδια γλώσσα με τη δική μας σήμερα, με ελάχιστες διαφορές μετά από χιλιετίες.
Όταν μπαίνουν ο Οδυσσέας και ο Εύμαιος στην αυλή του ανακτόρου, περνούν από μιαν άκρη όπου ήταν στοιβαγμένες κοπριές από μουλάρια και βόδια, την οποία χρησιμοποιούσαν οι υπηρέτες για να ρίχνουν στα πολλά χωράφια κι αγροκτήματα που είχε ο Οδυσσέας. Εκεί, μες στις κοπριές χωμένος, ήταν ένας σκύλος που σήκωσε κεφάλι και αφτιά όταν πέρασαν από μπροστά του. Αυτός ήταν ο Άργος, ο αγαπημένος σκύλος του Οδυσσέα. Από μικρό κουτάβι τον μεγάλωνε ο Οδυσσέας και τον έπαιρνε μαζί του στο κυνήγι αγριοκάτσικων, ζαρκαδιών και λαγών. Θα πρέπει να ήταν 1-2 ετών όταν ο Οδυσσέας έφυγε για την Τροία. Τώρα όμως κειτόταν εκεί, γεμάτος τσιμπούρια. Μόλις αντελήφθη τον αφέντη του, κούνησε την ουρά του και κατέβασε τα αφτιά του, δεν μπορούσε όμως να κουνηθεί για να τον πλησιάσει (δὴ τότε γ’, ὡς ἐνόησεν Ὀδυσσέα ἐγγὺς ἐόντα, οὐρῇ μέν ῥ’ ὅ γ’ἔσηνε καὶ οὔατα κάββαλεν ἄμφω, ἄσσον δ’ οὐκέτ’ ἔπειτα δυνήσατο οἷο ἄνακτος
ἐλθέμεν).
Ο Οδυσσέας είδε τον σκύλο του και έχυσε ένα δάκρυ (αὐτὰρ ὁ νόσφιν ἰδὼν ἀπομόρξατο δάκρυ), χωρίς όμως να τον καταλάβει ο Εύμαιος και τον ρώτησε: «Εύμαιε, αλήθεια θαύμα, ο σκύλος που κείτεται στην κοπριά. Ωραίος στο σώμα είναι, σαφώς δεν ξέρω όμως αν και στο τρέξιμο είναι γρήγορος πέρα απ’ την ομορφιά του, ή έτσι είναι όπως οι σκύλοι των ανδρών γύρω από τα τραπέζια, που μόνο για αυτό τους φροντίζουν οι άνακτες.» (Εὔμαι’, ἦ μάλα θαῦμα κύων ὅδε κεῖτ’ ἐνὶ κόπρῳ. καλὸς μὲν δέμας ἐστίν, ἀτὰρ τόδε γ’ οὐ σάφα οἶδα, ἢ δὴ καὶ ταχὺς ἔσκε θέειν ἐπὶ εἴδεϊ τῷδε, ἦ αὔτως οἷοί τε τραπεζῆες κύνες ἀνδρῶν γίγνοντ’, ἀγλαΐης δ’ ἕνεκεν κομέουσιν ἄνακτες).
Κι ο Εύμαιος του απάντησε: «Και βέβαια αυτός εδώ ο σκύλος ήταν ανδρός που χάθηκε μακριά. Αν τέτοιος ήταν στο σώμα και στα έργα όπως όταν έφυγε για την Τροία και τον άφησε ο Οδυσσέας, αμέσως θα τον θαύμαζες βλέποντας ταχύτητα και δύναμη. Γιατί κανένα δεν του ξέφευγε βαθιά μέσα στα δάση θήραμα, όποιο κυνηγούσε. Και ιχνηλάτης ήταν ικανός. Τώρα όμως τον έχει καταβάλει η λύπη, αφού ο αφέντης του μακριά απ’ την πατρίδα εχάθη, και οι γυναίκες οι αδιάφορες φροντίδα δεν του παρέχουν.» (καὶ λίην ἀνδρός γε κύων ὅδε τῆλε θανόντος. εἰ τοιόσδ’ εἴη ἠμὲν δέμας ἠδὲ καὶ ἔργα, οἷόν μιν Τροίηνδε κιὼν κατέλειπεν Ὀδυσσεύς, αἶψά κε θηήσαιο ἰδὼν ταχυτῆτα καὶ ἀλκήν. οὐ μὲν γάρ τι φύγεσκε βαθείης βένθεσιν ὕλης κνώδαλον, ὅττι δίοιτο· καὶ ἴχνεσι γὰρ περιῄδη. νῦν δ’ ἔχεται κακότητι, ἄναξ δέ οἱ ἄλλοθι πάτρης ὤλετο, τὸν δὲ γυναῖκες ἀκηδέες οὐ κομέουσι). Και μάλιστα κλείνει τον λόγο του με ένα γνωμικό, το οποίο βρίσκει εφαρμογή και στις μέρες μας ακόμη: «Γιατί οι δούλοι, όταν δεν επικρατούν πλέον οι άρχοντες, δεν θέλουν έπειτα καθόλου να δουλεύουν καθώς πρέπει. Γιατί το ήμισυ της αρετής παίρνει από τον άνδρα ο ευρύοπας Ζευς από την ημέρα που δούλος γίνεται.» (δμῶες δ’, εὖτ’ ἂν μηκέτ’ ἐπικρατέωσιν ἄνακτες, οὐκέτ’ ἔπειτ’ ἐθέλουσιν ἐναίσιμα ἐργάζεσθαι· ἥμισυ γάρ τ’ ἀρετῆς ἀποαίνυται εὐρύοπα Ζεὺς ἀνέρος, εὖτ’ ἄν μιν κατὰ δούλιον ἦμαρ ἕλῃσιν).
Αφού είπε τα παραπάνω ο Εύμαιος, προχώρησε στο ανάκτορο και κίνησε κατά το μέγαρο, όπου βρίσκονταν οι μνηστήρες. Ο Οδυσσέας στάθηκε για μια στιγμή και έριξε μια ακόμη ματιά στον αγαπημένο του Άργο. Κι αυτός, χαρούμενος που μετά από 20 χρόνια είδε τον αφέντη του, έγειρε στο πλάι και ξεψύχησε (Ἄργον δ’ αὖ κατὰ μοῖρ’ ἔλαβεν μέλανος θανάτοιο, αὐτίκ’ ἰδόντ’ Ὀδυσῆα ἐεικοστῷ ἐνιαυτῷ). Ο Οδυσσέας έχυσε άλλο ένα δάκρυ και προχώρησε κι αυτός στο μέγαρο.
20 ολόκληρα χρόνια καρτερούσε ο Άργος τον αφέντη του και μόνο η επιθυμία του να τον ξαναδεί τον κρατούσε στη ζωή. Τόσο αγαπητός ήταν στους οικείους του ο Οδυσσέας, που τόσα χρόνια μετά, όλοι περίμεναν την ημέρα του γυρισμού του – η γυναίκα του η Πηνελόπη και ο γιος του ο Τηλέμαχος, ο σκύλος του ο Άργος, αλλά και άλλοι, όπως οι βοσκοί Εύμαιος και Φιλοίτιος – και δεν τον ξέχασαν ή προχώρησαν τις ζωές τους. Ίσως αυτή η τόσο λιτή περιγραφή της σκηνής μεταξύ Οδυσσέα και Άργου να την κάνει τόσο συγκινητική και διαχρονική. Γι’ αυτό και ο Όμηρος είναι αθάνατος στους αιώνες που πέρασαν και θα είναι και στους αιώνες που θα έρθουν.
* Η μετάφραση/απόδοση στα νέα ελληνικά των αποσπασμάτων από το πρωτότυπο κείμενο έγινε από τον συντάκτη του άρθρου. Από το βιβλίο του κ. Δούκα αντλήθηκε το κείμενο σε στερεότυπη έκδοση Oxford Classical Texts.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δούκας, Κώστας (2002), Ομήρου Οδύσσεια, Αθήνα: Ιδεοθέατρον.
- Μιχαλακόπουλος, Μιχάλης, Ο Άργος και το κρυφό δάκρυ του Οδυσσέα, pemptousia.gr, Διαθέσιμο εδώ
