Tου Νίκου Χριστοδούλου,
Μελετώντας όλο το φάσμα της γαλλικής πολιτικής ιστορίας, δύναται κανείς να συμπεράνει τον καθοριστικό και, ταυτοχρόνως, διαχρονικό ρόλο των προοδευτικών δυνάμεων για εμβάθυνση της δημοκρατίας και υπεράσπιση των λαϊκών δικαιωμάτων, καθώς και την επιρροή τους στο σημερινό πολιτικό τοπίο της χώρας. Η προάσπιση των προαναφερθέντων, ενώ φαντάζει αυτονόητη, τέθηκε πολλές φορές σε απειλή σε μια χώρα που γνώρισε επανειλημμένα αναταραχές, περιόδους αστάθειας και ανόδου αυταρχικών αντιλήψεων.
Η συμβολή των κεντροαριστερών δυνάμεων κατά τη Γαλλική Επανάσταση και τα πρώτα χρόνια συγκρότησης της σύγχρονης Γαλλίας αποτελούν ένα ξεχωριστό και εξαιρετικά ενδιαφέρον κεφάλαιο, το εύρος και η σημασία του οποίου επιτρέπουν μια ξεχωριστή αναφορά. Προς το παρόν, λοιπόν, εξετάζουμε τη δράση τους στο πλαίσιο περιόδων ομαλής κοινοβουλευτικής λειτουργίας και, πιο συγκεκριμένα, κατά την Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία που εκτείνεται μεταξύ 1870 και 1940 και αποτελεί τη μεγαλύτερη σε διάρκεια περίοδο ομαλής λειτουργίας δημοκρατικού πολιτεύματος στην ιστορία της χώρας.
Μετά τη διαμόρφωση του συμβιβαστικού συντάγματος και τις συνταγματικές πράξεις του 1875, καθιερώθηκε το κοινοβουλευτικό σύστημα ως απάντηση στην καχυποψία προς τον «προεδρισμό» της βραχύβιας Δεύτερης Δημοκρατίας (1848–1852), η οποία ανετράπη από τον πρώτο εκλεγμένο Πρόεδρο. Το νέο πολίτευμα χαρακτηρίστηκε από ένα έντονα συμμετοχικό και φιλελεύθερο χαρακτήρα, επιτρέποντας σε περισσότερες πολιτικές–κοινωνικές δυνάμεις να παίρνουν μέρος στα πολιτικά δρώμενα. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκαν οι απαιτούμενες προϋποθέσεις για την πολιτική κυριαρχία δυνάμεων με αριστερό, κοσμικό και αντικληρικό χαρακτήρα που ανέλαβαν να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα της νέας τάξης πραγμάτων.
Ήδη από τις εκλογές του 1876, η Δημοκρατική Αριστερά (Gauche Republicaine) του Jules Grevy ενώθηκε με την ομάδα του Jules Dufaure (Centre–Gauche) και τους Μετριοπαθείς δημοκρατικούς και δημιούργησαν ένα ενιαίο μέτωπο ενάντια στους Ορλεανιστές (Orleanists) και άλλες δεξιές ή (συντηρητικές) κεντρώες δυνάμεις. Την περίοδο 1879–1885 αναδεικνύεται σε ηγετική προσωπικότητα των Κυβερνήσεων o Jules Ferry, επικεφαλής της πιο προοδευτικής τάσης μέσα στον ρεπουμπλικανικό συνασπισμό. Ο Ferry διακρίνεται κυρίως σε θέματα παιδείας και εξωτερικής πολιτικής. Είναι, λοιπόν, ακριβώς η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που θα αναδειχθεί στη μεγάλη καινοτομία εκείνης της εποχής. Ο κύριος στόχος του Jules Ferry είναι να δημιουργήσει ένα δημοκρατικό σχολείο που θα εκπαιδεύει διαφωτισμένους πολίτες και που θα μπορεί να διαμορφώνει στα θρανία του σχολείου τα παιδιά που θα αναλάβουν αργότερα στρατιωτικές υποχρεώσεις.
Η δωρεάν δημόσια εκπαίδευση στα σχολεία και τις αίθουσες ασύλου θεσπίζεται με τον πρώτο νόμο τον Ιούνιο του 1881 (πρώτο άρθρο). Τα σχολικά δίδακτρα, που θεσπίστηκαν με τον νόμο Falloux κατά τη Δεύτερη Δημοκρατία (1850), καταργούνται. Ο νόμος ρυθμίζει, επίσης, κατά συνέπεια τους τρόπους χρηματοδότησης της σχολικής εκπαίδευσης από τη τοπική αυτοδιοίκηση και την πολιτεία. H επίτευξη της υποχρεωτικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης αντιμετωπίζει πρακτικά προβλήματα και σύντομα γίνεται σαφές ότι η υλοποίησή της απαιτεί αυτή να έχει δωρεάν χαρακτήρα.
Ωστόσο, η υιοθέτηση αυτής της υποχρέωσης αποτελεί αντικείμενο πιο έντονων συζητήσεων από ό, τι για τη δωρεάν εκπαίδευση, όταν τίθεται το ζήτημα της θέσης που πρέπει να δοθεί στη θρησκευτική διδασκαλία στο νόμο. Οι αντιδράσεις στη μεταρρυθμιστική αυτή προσπάθεια ήταν τεράστιες και προέρχονταν από πολλές κατευθύνσεις: Καθολική εκκλησία, συντηρητική αντιπολίτευση, Τύπος, μετριοπαθείς ρεπουμπλικανοί. Η επιμονή, όμως, των πιο ριζοσπαστικών στοιχείων εντός των προοδευτικών Κυβερνήσεων είχε ως αποτέλεσμα την τελική επιτυχία ενός έργου που χαρακτηρίζει όσο κανένα άλλο τη λεγόμενη «Χρυσή εποχή» της Τρίτης Δημοκρατίας, γνωστή και ως “Belle epoque”, και διαδραμάτισε πρωταρχικό ρόλο στην εμπέδωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας στη Γαλλία.
Οι μεταρρυθμιστικές εκείνες πολιτικές έχουν επιδράσει καταλυτικά στη διαμόρφωση του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος, ενώ καμία μελλοντική προσπάθεια εκσυγχρονισμού δεν ήταν τόσο ριζοσπαστική, με αποτέλεσμα πολλοί να είναι εκείνοι που πιέζουν για νέες αλλαγές στο πρόγραμμα διδασκαλίας και τη λειτουργία των σχολείων. Σήμερα, εκτός της γαλλικής, μιλούνται και διδάσκονται κατά περίπτωση και έντεκα περιφερειακές (Breton, Catalan, Corsican, Basque, περιφερειακές γλώσσες Αλσατίας, Creole, κλπ.). Από το 1905 στη Γαλλία έχει νομοθετηθεί ο διαχωρισμός κράτους–Εκκλησίας, γεγονός που αποτελούσε το αποκορύφωμα των πολιτικών που είχαν αρχίσει την εποχή των Κυβερνήσεων Ferry.
Το γαλλικό κράτος δέχεται την ύπαρξη των διαφόρων θρησκευμάτων, αναγνωρίζει πλήρως την ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης και λατρείας, παρέχει θεσμική ισότητα σε όλες ανεξαρτήτως τις θρησκείες, αλλά ακόμα και στην απογραφή δεν προσδιορίζει τη θρησκευτική ένταξη των πολιτών του στο πλαίσιο του προαναφερθέντος διαχωρισμού. Όλα αυτά αντανακλώνται και στο εκπαιδευτικό σύστημα. Η φιλοσοφία του γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος διαπνέεται από τις αξίες της δημοκρατίας και όπως καθορίζεται και νομοθετικά, έχει ως κύριες αρχές και στόχους του εκπαιδευτικού συστήματος τις ίσες ευκαιρίες, την επιτυχία όλων των μαθητών και την επαγγελματική ένταξη των νέων. Άλλωστε, σχετικές αναφορές γίνονται και στο Σύνταγμα του 1958: «παρέχει ελεύθερη, υποχρεωτική, κοσμική εκπαίδευση σε όλα τα επίπεδα».
Τον 19ο αιώνα, η Γαλλία είδε και την άνοδο του σοσιαλισμού ως πολιτική δύναμη με τον σχηματισμό του Γαλλικού Εργατικού Κόμματος το 1880 (απόσχιση από το Ομοσπονδιακό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Γαλλίας, το οποίο ιδρύθηκε το 1879). Το κόμμα, το οποίο αργότερα έγινε Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, επηρεάστηκε από τις ιδέες του Karl Marx και του Friedrich Engels και ζήτησε την ανατροπή του καπιταλισμού και την εγκαθίδρυση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας. Το κόμμα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του γαλλικού κράτους-πρόνοιας και στην εφαρμογή διαφόρων κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων, συμπεριλαμβανομένης της θέσπισης ενός κατώτατου μισθού και του δικαιώματος στις συλλογικές διαπραγματεύσεις.
Τα προοδευτικά ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης και του σοσιαλισμού συνέχισαν να επηρεάζουν το πολιτικό τοπίο της χώρας τον 20ο αιώνα, με τις εξεγέρσεις των φοιτητών και των εργατών του Μαΐου του 1968 να αποτελούν βασικό σημείο καμπής. Οι εξεγέρσεις, στις οποίες συμμετείχαν εκατομμύρια φοιτητές και εργάτες σε όλη τη Γαλλία, πυροδοτήθηκαν από διάφορα ζητήματα, όπως ο αυταρχισμός της Γαλλικής Κυβέρνησης και η έλλειψη πολιτικών και κοινωνικών ελευθεριών. Οι εξεγέρσεις οδήγησαν σε σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές στη Γαλλία, συμπεριλαμβανομένης της νομιμοποίησης των αμβλώσεων, της εισαγωγής του διαζυγίου με αμοιβαία συναίνεση και της καθιέρωσης 35ωρης εβδομαδιαίας εργασίας.
Σήμερα, οι προοδευτικές δυνάμεις στη Γαλλία συνεχίζουν να διαμορφώνουν το πολιτικό τοπίο της χώρας, με το Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και άλλα προοδευτικά κόμματα να διαδραματίζουν σημαντική παράμετρο στην εθνική πολιτική. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το οποίο ανέλαβε την προεδρία σε πολλές περιπτώσεις, έχει εφαρμόσει μια σειρά προοδευτικών πολιτικών, συμπεριλαμβανομένης της εισαγωγής της καθολικής υγειονομικής περίθαλψης, της επέκτασης των προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας και της νομιμοποίησης των γάμων μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου. Εκτός από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, υπάρχει, επίσης, μια σειρά από άλλα προοδευτικά κόμματα και κινήματα στη Γαλλία, συμπεριλαμβανομένων των Πρασίνων, του Αριστερού Μετώπου και του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Αυτά τα κόμματα και τα κινήματα συνηγορούν υπέρ μιας ποικιλίας προοδευτικών πολιτικών, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας του περιβάλλοντος, της κοινωνικής δικαιοσύνης και των δικαιωμάτων των εργαζομένων.
Τα τελευταία χρόνια, οι προοδευτικές δυνάμεις στη Γαλλία έχουν αντιμετωπίσει σημαντικές προκλήσεις, με την άνοδο των δεξιών κομμάτων και την ανάδειξη του λαϊκισμού ως πολιτικής δύναμης. Το Εθνικό Μέτωπο, ένα ακροδεξιό κόμμα που έχει υποστηρίξει αντιμεταναστευτικές και εθνικιστικές απόψεις, έχει κερδίσει σημαντική υποστήριξη τα τελευταία χρόνια και έχει οδηγήσει σε ανησυχίες για τη μελλοντική κατεύθυνση της γαλλικής πολιτικής. Ωστόσο, παρά αυτές τις προκλήσεις, οι προοδευτικές δυνάμεις στη Γαλλία παραμένουν μια σημαντική δύναμη στο πολιτικό τοπίο της χώρας και συνεχίζουν να πιέζουν για προοδευτικές αλλαγές και κοινωνική δικαιοσύνη.
Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα της επιρροής των προοδευτικών δυνάμεων στη Γαλλία σήμερα είναι το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, το οποίο εμφανίστηκε το 2018 ως απάντηση στην προτεινόμενη αύξηση των φόρων στα καύσιμα. Το κίνημα, το οποίο αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από ανθρώπους της εργατικής τάξης και δεν έχει επίσημη ηγετική δομή, έχει ζητήσει μια σειρά προοδευτικών μεταρρυθμίσεων, συμπεριλαμβανομένων αυξημένων κοινωνικών προτάσεων, υψηλότερου κατώτατου μισθού και μεγαλύτερης οικονομικής ισότητας. Ενώ το κίνημα είχε αντιμετωπίσει κριτική για τις βίαιες τακτικές του και είχε αντιμετωπίσει αντιδράσεις από τη Γαλλική Κυβέρνηση, επέστησε την προσοχή στα ζητήματα που αντιμετωπίζουν πολλοί άνθρωποι της εργατικής τάξης στη Γαλλία και έχει πυροδοτήσει μια ευρύτερη συζήτηση για τις οικονομικές πολιτικές της χώρας.
Συνολικά, η συμβολή των προοδευτικών δυνάμεων στη Γαλλία στην τρέχουσα πολιτική σκηνή δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί. Από τη Γαλλική Επανάσταση και την άνοδο του σοσιαλισμού, μέχρι τις εξεγέρσεις των φοιτητών και των εργατών του 20ου αιώνα και τα τρέχοντα κινήματα και κόμματα, που υποστηρίζουν την προοδευτική αλλαγή, οι προοδευτικές δυνάμεις στη Γαλλία έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής κουλτούρας και κατεύθυνσης της χώρας. Ενώ έχουν αντιμετωπίσει προκλήσεις και αποτυχίες, συνεχίζουν να πιέζουν για μια πιο δίκαιη και ισότιμη κοινωνία και η επιρροή τους πιθανότατα θα συνεχίσει να είναι αισθητή στη γαλλική πολιτική για τα επόμενα χρόνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Daniel Henri, «Δωρεάν εκπαίδευση: πεδίο εφαρμογής και όρια μιας δημοκρατικής αρχής», L’Archicube (ανασκόπηση του συλλόγου πρώην φοιτητών, φοιτητών και φίλων της École Normale Supérieure), αρ.18, Ιούνιος 2015, σελ.49-58
- Jean-Jacques Chevallier, Ιστορία των θεσμών και των πολιτικών καθεστώτων της Γαλλίας από το 1789 έως το 1958, σελ.294
- Damien Gros, Γέννηση της Τρίτης Δημοκρατίας, Presses Universitaires de France, 2014
- Social Party (France), Wikepedia, διαθέσιμο εδώ
