Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Η ρωσική οικονομία έχει προβάλει μια σχεδόν απρόβλεπτη ανθεκτικότητα απέναντι στις κυρώσεις, αλλά και στον δαπανηρό πόλεμο που ξεκίνησε στην Ουκρανία. Με την αρχή του πολέμου, λόγω της αναμενόμενης αντίδρασης της Δύσης, της αστάθειας που θα επικρατούσε στην περιοχή και τα εμπόδια στη μεταφορά προϊόντων (εφοδιαστικές αλυσίδες), η αξία του ρωσικού ρουβλιού έκανε βουτιά. Το νόμισμα μιας χώρας, υπό την προϋπόθεση μιας σταθερής και συνετής νομισματικής πολιτικής, καθώς και με τις εξωγενείς παραμέτρους να παραμένουν αμετάβλητες, αντικατοπτρίζει την ποιότητα της οικονομίας της και τις μακροπρόθεσμες παραγωγικές της δυνατότητες. Πρακτικά, όμως, η τιμή διαμορφώνεται από τη ζήτηση και την προσφορά (η οποία υποθέτουμε ότι διατηρείται σχετικά σταθερή από την Κεντρική Τράπεζα).
Η Ρωσία, για να ανακόψει τη μεγάλη υποτίμηση του νομίσματός της, σε πρώτη φάση η Κεντρική Τράπεζα αύξησε τα επιτόκια καταθέσεων (συγκεκριμένα από 5% σε 20%), ώστε να γίνουν πολύ ελκυστικές για το κοινό και να αποφευχθεί ένα bank run (ή deposit run). Σε δεύτερη φάση, έκανε χρήση των υπέρογκων αποθεματικών σε ξένο συνάλλαγμα που διέθετε λόγω των εξαγωγών της, με αποτέλεσμα να στηρίξει την ισοτιμία του ρουβλιού. Σε τρίτη φάση, αφού δεν ήταν επαρκή τα πρώτα μέτρα που πάρθηκαν, επιβλήθηκαν capital controls. Ωστόσο, μόνο μια αυταρχική Κυβέρνηση θα μπορούσε να επιβάλει τέτοιους περιορισμούς. Στις δημοκρατίες, οι κυβερνώντες αν θέλουν να επηρεάσουν τις αποφάσεις του κοινού τους προσφέρουν κίνητρα, δεν τους επιβάλλουν αυστηρά μέτρα και καταχρηστικούς περιορισμούς.
Η Ρωσία, με την αύξηση των επιτοκίων καταθέσεων και με τους συναλλαγματικούς περιορισμούς, κατάφερε να ενισχύσει σε μεγάλο βαθμό το ρούβλι «τεχνητά», το οποίο, μάλιστα, βρέθηκε στα υψηλά επίπεδα του 2017. Σε καμία περίπτωση το ράλι που είχε παρουσιαστεί τον Μάιο στο ρούβλι δεν αποτελούσε ένδειξη για την ποιότητα της ρωσικής οικονομίας. Ωστόσο, η βασική αιτία της ενίσχυσης του εγχώριου νομίσματος ήταν τα μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα, τα οποία έφτασαν σε επίπεδα ρεκόρ.
Από τη μία, οι εξαγωγές της έχουν ενισχυθεί σημαντικά, με τις υψηλές τιμές, μάλιστα, σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο το προηγούμενο διάστημα να τους αυξάνει περισσότερο τα έσοδα. Μπορεί να μειώθηκαν σημαντικά οι ροές πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, τον σημαντικότερο ενεργειακό πελάτη της, αλλά η Ρωσία ανοίχτηκε σε νέες αγορές της ανατολής. Αυτό αντιστάθμισε εν μέρει τις πωλήσεις της, αλλά αύξησε και τα κόστη μεταφοράς, καθώς βραχυπρόθεσμα μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο δια θαλάσσης. Από την άλλη, οι εισαγωγές της Ρωσίας υπέστησαν τεράστια πτώση. Η Ρωσία, αν και πλούσια χώρα σε ορυκτά και πρώτες ύλες, υστερεί στον δευτερογενή τομέα, με αποτέλεσμα να εισάγει πολλά βιομηχανικά προϊόντα. Ουσιαστικά, αδυνατεί να λειτουργήσει πλήρως σαν μια ανεπτυγμένη οικονομία του 21ου αιώνα, λόγω των εμποδίων στην εισαγωγή πολλών εξαρτημάτων, πρώτων υλών (που δεν διαθέτει) και τεχνογνωσίας.
Αυτό το γεγονός την οδηγεί σε μια σταθερή υποβάθμιση της παραγωγικής της ικανότητας και ευρύτερα της οικονομικής της ανάπτυξης. Αυτό παρατηρείται σχεδόν σε όλους τους επιχειρηματικούς κλάδους της ρωσικής οικονομίας, από τον χρηματοπιστωτικό τομέα (τράπεζες) μέχρι και την πτηνοτροφική, για την οποία εισάγουν από την Ολλανδία νεοσσούς. Επίσης, σημαντικός ήταν και ο αντίκτυπος στον γεωργικό κλάδο, όπου οι επιχειρήσεις δυσκολεύονται να προμηθευτούν ελαστικά για τα τρακτέρ. Μερικοί ακόμα κλάδοι, οι οποίοι είναι εξαρτημένοι από τις εισαγωγές, είναι η φαρμακοβιομηχανία, η χημική παραγωγή, η κατασκευή μηχανημάτων, καθώς και η εξόρυξη και μεταποίηση μετάλλων (εμπορεύματα που εξάγει η ίδια).
Σύμφωνα με στοιχεία που αναφέρουν οι εμπορικοί εταίροι της Ρωσίας, εκτιμάται ότι οι εισαγωγές της έχουν μειωθεί κατά 20-25% φέτος. Ως συνέπεια, μεσοπρόθεσμα θα υπάρξει σοβαρή οπισθοδρόμηση της ρωσικής οικονομίας. Όσο συνεχίζεται ο πόλεμος και οι σχέσεις Ρωσίας-Δύσης είναι τεταμένες, τόσο δύσκολο θα είναι και μακροπρόθεσμα να ξαναχτιστούν σχέσεις εμπιστοσύνης. Έπειτα από τον διεθνή αναβρασμό που πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια, με τις οικονομίες να γίνονται πιο εσωστρεφείς και προστατευτικές, πιθανόν να επέλθει ξανά ένα μεγάλο άνοιγμα στις αγορές, γεγονός που μπορεί να βρει τη Ρωσία απροετοίμαστη και ανεπιθύμητη.
Συνεπώς, το μακροπρόθεσμο οικονομικό μέλλον της Ρωσίας πλέον εξαρτάται στο αν βρίσκεται σε θέση να παράγει άμεσα εγχώρια υποκατάστατα αγαθά, τα οποία, βέβαια, να προσεγγίζουν την ποιότητα των ξένων. Πάντως, αυτή τη στιγμή οι εμπορικές κυρώσεις απέναντι στη Ρωσία έχουν ευνοήσει σε μεγάλο βαθμό το λαθρεμπόριο, με πολλά κοινά προϊόντα εισαγωγής να εισέρχονται στη χώρα παράνομα και με εξωπραγματικές τιμές και λειψές ποσότητες. Μπορεί προς το παρόν η πραγματική ύφεση που βιώνει η Ρωσία να έχει μειώσει τη συνολική ζήτηση, αλλά όταν επέλθει ξανά η στιγμή της ανάκαμψης, τότε θα φανούν τα πραγματικά προβλήματα που θα έχει να αντιμετωπίσουν οι ρωσικές αγορές. Θα καταφέρει, όμως, σε βάθος χρόνου να σταθεί στα πόδια της;
Η γεωπολιτικά επεκτατική συμπεριφορά που έχει επιδείξει η Ρωσία τα τελευταία χρόνια, η οποία επέφερε διαφόρων ειδών κυρώσεις, προκάλεσε ένα σοβαρό brain drain, αλλά και σημαντική φυγή κεφαλαίων. Ουσιαστικά, ήδη υστερεί στους τρεις από τους τέσσερις βασικούς παραγωγικούς συντελεστές της. Επιπλέον, ο βαθύς αυταρχικός κρατισμός που τη χαρακτηρίζει λειτουργεί ως τροχοπέδη για την οικονομική της επέκταση. Συγκεκριμένα, το κράτος δικαίου υποβαθμίζεται συνεχώς, με τη δικαιοσύνη να ευνοεί τους φιλικά προσκείμενους της Κυβέρνησης. Η επιχειρηματική ελευθερία στον ιδιωτικό τομέα, παράμετρος απαραίτητη για την ανάπτυξη καινοτομιών και πλούτου, ισχύει μέχρι να βρεθεί η εκάστοτε οικονομική οντότητα απέναντι στα συμφέροντα των κυβερνώντων.
Όλα αυτά συντελούν στη γενικότερη υποβάθμιση των δυνητικών παραγωγικών δυνατοτήτων της Ρωσίας, σκοτώνουν την ανάπτυξη και την καινοτομία, οπισθοδρομούν την οικονομία της, αλλά και ευρύτερα την κοινωνία της και περιορίζουν τις ατομικές ελευθερίες των πολιτών της. Δεν είναι τυχαίο που η Ρωσία κατατάσσεται στην κατηγορία των “Mostly Unfree” χωρών. Κλείνοντας, αυτό που συμπεραίνουμε είναι ότι στην πραγματικότητα η Ρωσία έχει τεράστια ανάγκη τη Δύση ως εμπορικό της εταίρο και όχι το ανάποδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Russia’s wartime economy: learning to live without imports, ft.com, διαθέσιμο εδώ
- 2022 Index of Economic Freedom, Russia, heritage.org, διαθέσιμο εδώ
