Του Κωνσταντίνου Λίκα,
Η Ελλάδα είναι σταυροδρόμι τριών ηπείρων και δύο θαλασσών. Είναι μία χώρα 10,7 εκατομμυρίων ανθρώπων αλλά με σημαντικού μεγέθους ένοπλες δυνάμεις, εξοπλισμένες με σύγχρονα (και ακριβά) οπλικά συστήματα, κυρίως από τις ΗΠΑ (F-16, Patriot, HAWK), τη Γαλλία (Mirage 2000, Exocet) και πρωτίστως τη Γερμανία (φρεγάτες ΜΕΚΟ, όπλα χειρός από την Ηeckler und Koch GmbH (G3, HK-11, MG3) και ερπυστριοφόρα οχήματα από την Krauss-Maffei-Wegmann GmbH, όπως τα Leopard 1, Leopard 2 και PzH2000). Οι εξοπλισμοί είναι μεγάλης αξίας και στην Ελλάδα της κρίσης τίθενται πολλά ερωτηματικά για την περαιτέρω απόκτησή τους, ιδίως δε εφόσον οι προκλήσεις στην περιοχή μας πολλαπλασιάζονται αλλά η οικονομία μας ακόμα είναι αναιμική.
Ωστόσο, οφείλουμε να μην λησμονήσουμε ότι η ελευθερία δεν είναι άνευ κόστους. «Freedom isn’t free», όπως λένε συχνά και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όπως είπε ο δε George Orwell, οι άνθρωποι κοιμούνται ήσυχοι το βράδυ επειδή σκληροί άνθρωποι είναι έτοιμοι να τους υπερασπιστούν. Η στρατιωτική ισχύς μίας χώρας συνιστά μία βασική συνιστώσα του ιστορικού, παροντικού και μελλοντικού «είναι» μας και η αμυντική βιομηχανία είναι βασικός υποστηρικτικός πυλώνας της στρατιωτικής ισχύος.
Χώρες με αξιόμαχες ένοπλες δυνάμεις, άλλωστε, όπως παρατηρούμε στις ΗΠΑ, την Ρωσία, την Κίνα, το Ισραήλ, ορισμένες χώρες της Ευρώπης (κυρίως Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία, Πολωνία, Ελβετία, Ισπανία, Ιταλία, αλλά και άλλες) την Τουρκία, την Σιγκαπούρη και την Ιαπωνία, ακόμα και το Ιράν μεταξύ άλλων, τείνουν να έχουν μία ανεπτυγμένη αμυντική βιομηχανία για να τις υποστηρίζουν. Σαφώς και η τελευταία εξαρτάται από την ύπαρξη ενόπλων δυνάμεων για την ύπαρξή της, αλλά χωρίς αυτήν δεν εξασφαλίζεται η κάλυψη των εκάστοτε αναγκών τους τόσο σε υλικά όσο και στην συντήρηση αυτών, στον βαθμό που απαιτείται για την εκπλήρωση της αποστολής τους.
Με αφορμή την πρόσφατη επιτυχία της Ελληνικής THEON SENSORS, η οποία, σε συνεργασία με την HARRIS Night Vision USA (που πρόσφατα εξαγοράστηκε από την Elbit Systems of America – ESA), κέρδισε πενταετές συμβόλαιο αξίας USD 249 εκατομμυρίων για να παρέχει 14.000 διόπτρες νυχτερινής όρασης στο USMC, αξίζει να τεθεί το ερώτημα εάν και κατά πόσο μπορεί να αναστηθεί η ελληνική αμυντική βιομηχανία. Σαφώς και εξυπηρετεί τις ανάγκες των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων και την δεκαετία του ’80 πρωτοτύπησε με ενδογενή οπλικά συστήματα, όπως το ΑΡΤΕΜΙΣ-30 και το ΤΟΜΑ Κένταυρος, αλλά λόγω λοιπών πολιτικών προτεραιοτήτων, αφέθηκε.
Οφείλουμε να επανεξετάσουμε, επομένως, την ελληνική αμυντική βιομηχανία εκ του μηδενός και με καθαρή οπτική γωνία.
Η παρούσα κατάσταση της Ελληνικής Αμυντικής Βιομηχανίας
Η Ελλάδα δεν είναι απούσα από το διεθνές εμπόριο όπλων. Κύρια οπλικά συστήματα, ήτοι όπλα χειρός, όπλα πληρώματος, τεθωρακισμένα οχήματα αλλά και ανταλλακτικά για χερσαία, εναέρια και θαλάσσια οχήματα κατασκευάζονται από τις εξής εταιρείες: BSK Defense S.A., την Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία (ΕΑΒ) Α.Ε., τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ-ΠΥΡΚΑΛ) Α.Ε., την Ελληνική Βιομηχανία Οχημάτων (ΕΛΒΟ) Α.Ε., την Motomarine S.A., ONEX S.A. και Ordtech Military Industries. Λοιπός στρατιωτικός εξοπλισμός παράγεται από πληθώρα ελληνικών επιχειρήσεων, με πιο γνωστή (για τους προαναφερθέντες λόγους) την THEON SENSORS A.E.
Η Ελλάδα, μέσα από τις προαναφερθείσες εταιρείες, διαθέτει την δυνατότητα να κατασκευάσει άρματα μάχης, τροχοφόρα και ερπυστριοφόρα οχήματα μάχης και μεταφοράς προσωπικού, όπως επίσης και όπλα χειρός και σχετικά πυρομαχικά. Πολύ δε παλαιότερα, είχε και αντίστοιχα τμήματα έρευνας και ανάπτυξης που έδιναν ελπίδες για το μέλλον της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα προγράμματα ανάπτυξης για το ΤΟΜΑ «Κένταυρος», το οποίο δυστυχώς δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Ωστόσο, η κατάσταση της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας είναι σήμερα δυσχερής. Η ΕΛΒΟ και η ΕΑΣ, μαζί με την ΛΑΡΚΟ, είναι τρεις κρατικοδίαιτες επιχειρήσεις οι οποίες είναι ζημιογόνες. Η μεν ΕΛΒΟ βρίσκεται σε καθεστώς εκκαθάρισης από το 2014. Το 2017, δύο προσπάθειες πώλησής της σε ιδιώτες, κυρίως δε ξένους, απέτυχαν, η δε δεύτερη χωρίς αγοραστή, έστω και στο τίμημα των €10 εκατομμυρίων. Το 2019 η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας συνεχίζει να επιδιώκει την ιδιωτικοποίησή της και πρόσφατα εκδηλώθηκε ενδιαφέρον από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ για την ΕΛΒΟ. Για την ΕΑΣ δε, η κατάσταση δεν φαντάζει καλύτερη. Ο ΥΠΕΘΑ, κος Παναγιωτόπουλος, είπε ότι «η διαχειριστική και οικονομική πραγματικότητα των ΕΑΣ το 2019 εμφανίζεται προβληματική και χειρότερη του 2018, όπως αποτυπώνεται και στις εκθέσεις ανεξαρτήτων οργάνων και θα παρουσιαστεί αναλυτικά στον αναθεωρημένο Προϋπολογισμό που συντάσσεται». Η κυβέρνηση εν τω μεταξύ προσπαθεί να σώσει τα ΕΑΣ με ό,τι μέσο μπορεί, αρχικά δε από το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των G3 του ΕΣ.
Η άμυνα είναι ab initio ένας κρατικοδίαιτος τομέας. Από τον 19ο αιώνα και εντεύθεν, τα κράτη-έθνη βασιζόντουσαν κυρίως σε κρατικούς στρατούς για την παροχή της εθνικής τους άμυνας και η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα αυτό. Φυσικά αυτό σημαίνει ότι η εθνική άμυνα εξαρτάται από τις κρατικές δαπάνες και η αμυντική βιομηχανία απουσία κρατικών δαπανών δεν έχει λόγο ύπαρξης. Η οικονομική κρίση του 2010 οδήγησε στις δραστικές μειώσεις των αμυντικών δαπανών και, εφόσον οι αμυντικές μας βιομηχανίες ήταν εξαρτημένες από την ελληνική κυβέρνηση για τις εργασίες τους, νομοτελειακά οδηγήθηκαν σε μεγάλες ζημιές και εν τέλει σε κατάσταση «ζόμπι», επιβιώνοντας από τα λεφτά των φορολογουμένων.
Αυτό σαφώς δεν αναιρεί και τις επιτυχίες της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας. Η ΕΑΒ συμμετέχει σε σημαντικά ευρωπαϊκά προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης εξελιγμένων αεροπορικών συστημάτων, κυρίως δε στον τομέα των μη επανδρωμένων εναερίων οχημάτων και αυτόνομων εναερίων οχημάτων. Τα ΕΑΣ έχουν συμβάσεις πώλησης πυρομαχικών με διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας, ενώ η αντικατάσταση των οχημάτων τύπου STAYR στον Ελληνικό Στρατό και ο εκσυγχρονισμός των τυφεκίων G3 δεν μπορεί να γίνει χωρίς την ΕΛΒΟ και τα ΕΑΣ. Κανείς, ωστόσο, δεν μπορεί να αμφισβητήσει τα προβλήματά της.
Τι προοπτικές έχουμε για το μέλλον της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας;
Ενώ η αμυντική βιομηχανία στην Ελλάδα είναι αναιμική, στον υπόλοιπο πλανήτη η ζωή συνεχίζεται. Οι πωλήσεις όπλων διεθνώς σημείωσαν μία μείωση από το 1984. Μαζί με το σιδηρούν παραπέτασμα, την Σοβιετική Ένωση και τον κομουνισμό στην Ευρώπη, έπεσαν και οι πωλήσεις όπλων, φτάνοντας στο χαμηλότερό τους σημείο το 2003. Εξαίρεση δε ήταν η περίοδος 1996-1999. Το 2001 έπεσαν οι Δίδυμοι Πύργοι στην Νέα Υόρκη, το 2003 εισέβαλαν οι ΗΠΑ στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν και με τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας σημειώνεται μία αύξηση στις διεθνείς πωλήσεις όπλων, τάση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Πόσο επικίνδυνος είναι ο κόσμος σήμερα; Σήμερα στον κόσμο υπάρχουν 55 πόλεμοι, συρράξεις και γεωπολιτικές εντάσεις. Ο πλέον αιματηρός τρέχων πόλεμος σήμερα είναι ο Πόλεμος στο Αφγανιστάν, μία χώρα που έχει να βιώσει ειρήνη από το 1978 και βρίσκεται στον τέταρτό του πόλεμο στη σειρά, με πάνω από 1,2 εκατομμύρια νεκρούς (κατ’ ελάχιστον). Ακολουθείται από τον Πόλεμο των Ναρκωτικών στο Μεξικό, με πάνω από 110.000 νεκρούς, τον Πόλεμο στην Συρία και την Κρίση στη Γιεμένη. Σε αυτό συγκαταλέγονται και διάφορες ανταρσίες, όπως της Μπόκο Χαράμ στην Νιγηρία, όπως και οι εντάσεις Ινδίας-Πακιστάν, Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, Νότιας και Βόρειας Κορέας, και πολλές άλλες.
Οι απειλές, λοιπόν, δεν είναι καθόλου αμελητέες. Το ότι στην Ευρώπη εμείς δεν είχαμε γενικευμένο πόλεμο από το 1945, με ορισμένες εξαιρέσεις (Ελληνικός Εμφύλιος, Εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974, Πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας 1991-2001), είναι ευλογία. Ωστόσο, όσο δυσάρεστο και να είναι, η πραγματικότητα είναι ότι η ζήτηση για όπλα παγκοσμίως αναμένεται να αυξηθεί και αυτό μπορεί να ωφελήσει και την Ελλάδα. Το Ισραήλ, επί παραδείγματι, αποκομίζει €9 δις. στο ΑΕΠ της και 50.000 θέσεις εργασίας από την οπλοβιομηχανία της. Άρα λοιπόν, η Ελλάδα μπορεί να ενισχύσει τις οπλοβιομηχανίες της με επαρκή επίπεδα χρηματοδότησης και παράλληλα να δημιουργήσει κίνητρα για την εξαγωγή οπλικών συστημάτων Made in Greece στο εξωτερικό προς κάλυψη της ζήτησης και δημιουργίας θέσεων εργασίας. Θα πρέπει, ωστόσο, να υπάρξει άμεσος κρατικός έλεγχος, προκειμένου να αποφευχθούν δυσμενείς καταστάσεις (δεν νοείται προφανώς η πώληση ελληνικών όπλων ούτε στα καρτέλ του Μεξικού, ούτε σε τρομοκράτες), και πάντα με σεβασμό στα συμφέροντά μας και στο διεθνές δίκαιο.
Εν κατακλείδι, λόγω της διεθνής γενωπολιτικής αστάθειας την οποία παρατηρούμε στον κόσμο, είτε στη Συρία, ή στην Νιγηρία ή οπουδήποτε αλλού, είτε μιλάμε για εντάσεις μεταξύ ΝΑΤΟ-Ρωσίας, Ελλάδας-Τουρκίας, ΗΠΑ-Κίνας, Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν και αλλού, η ζήτηση για οπλικά συστήματα αναμένεται να αυξηθεί στο μέλλον. Παρόλο που το ζήτημα του εμπορίου όπλων είναι ένα λεπτό ηθικό ζήτημα, η πιο ενεργή συμμετοχή της Ελλάδας στην αγορά, πέρα από εισαγωγέας, θα συνεισφέρει διττά στην ανάπτυξη της χώρας. Αφενός μεν, οι εξαγωγές οπλικών συστημάτων θα φέρουν ξένο συνάλλαγμα στη χώρα. Αφετέρου δε, η ικανότητα της Ελλάδας να κατασκευάσει τα δικά της οπλικά συστήματα είναι σημαντική προκειμένου να διατηρήσουμε το αξιόμαχο των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές θέσεις του καθενός μας, η αμυντική βιομηχανία αξίζει μία πιο εκτενή σκέψη όσον αφορά τον σκοπό ύπαρξής της, πάντοτε όμως με γνώμονα το εθνικό συμφέρον και την κείμενη εθνική, κοινοτική και διεθνή νομοθεσία, προκειμένου να βελτιστοποιήσουμε τα οφέλη μας και να ελαχιστοποιήσουμε τυχούσες ηθικές ή/και νομικές παρεκτροπές.
Γεννήθηκε το 1995 στον Πειραιά. Είναι απόφοιτος του τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΠΜΣ Εφαρμοσμένα Οικονομικά και Χρηματοοικονομικά του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Master of Finance της Frankfurt School of Finance and Management. Ενδιαφέρεται κυρίως για διεθνή χρηματοοικονομικά, τραπεζικά, φορολογικά και εμπορικά ζητήματα, όπως και για γερμανικά, αλβανικά, ιαπωνικά και διεθνή πολιτικά ζητήματα. Ενδιαφέρεται επίσης για ζητήματα άμυνας και ασφάλειας. Είναι υπότροφος της διεθνούς ακαδημαϊκής υποτροφίας (IPS) του Γερμανικού Κοινοβουλίου και της DAAD. Μιλάει αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, τουρκικά, αλβανικά και ελληνικά.
