Της Χρυσάνθης Παπαναστασίου,
«Μεταξύ των ρωγμών μπορούσε κανείς να δει φευγαλέα ότι η μαγεία των χρημάτων του πετρελαίου δεν μπορούσε πλέον να διατηρήσει μαγικό το κράτος». Αυτή είναι μία από τις σχεδόν προφητικές φράσεις που χρησιμοποίησε στο ανθρωπολογικό βιβλίο του ο Fernando Coronil με τίτλο «The Magical State». Το παρόν βιβλίο, σκιαγραφώντας την πολιτική και οικονομική πραγματικότητα της Βενεζουέλας, φανερώνει ορισμένα πραγματικά γεγονότα της σύγχρονης πολιτικής σκηνής της χώρας, με την μορφή, όπως λυρικά θα μπορούσε να ειπωθεί, μιας προοικονομίας, δεδομένου πως το εν λόγω βιβλίο εκδόθηκε το 1997. Κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι η πολυτάραχη κοινωνικοπολιτική πορεία του συγκεκριμένου κράτους έχει προκαλέσει πληθώρα αναταράξεων, καθεστωτικών ανόδων και πτώσεων, πολλά από τα οποία στερούνταν βασικών δημοκρατικών αρχών, αλλά και μεγάλη συχνότητα εξωτερικών εμπλοκών του κράτους. Τα πρόσφατα γεγονότα διαρκώς επιβεβαιώνουν τις σοβαρές δυσχέρειες που το κράτος αντιμετωπίζει, αλλά και αναδεικνύουν την ανάγκη για εκ βαθέων αλλαγή.
Αρχικά, θεωρείται σκόπιμο να γίνει μια ευρύτερη αναδρομή στην πολιτική εξέλιξη της χώρας κατά τον προηγούμενο αιώνα. Συγκεκριμένα, από το δεύτερο μισό του και μετά, στη χώρα επικρατούσε σύστημα κεκαλυμμένου δικομματισμού, που ήταν αποτέλεσμα του συμφώνου Puntofijo, που, παρά την πρόθεση να αποτελέσει κάτι αντίστοιχο ενός εκλογικού νόμου και να χαράξει έναν δημοκρατικό δρόμο, οδήγησε σε αυτή την πολιτική στρέβλωση. Οι πολιτικές ανακατατάξεις όξυναν τις οικονομικές δυσκολίες του κράτους και ανέδειξαν την κοινωνική παθογένεια, γεγονός που οδήγησε σε πληθώρα διαμαρτυριών, πολλές από τις οποίες σημαδεύτηκαν από αρκετούς νεκρούς.
Η Μπολιβαριανή Επανάσταση σφράγισε το κεφάλαιο της πολιτικής αστάθειας και των επανειλημμένων πραξικοπημάτων με την εκλογή του Hugo Chávez το 1999, ο οποίος κυβέρνησε μέχρι τον θάνατό του, το 2013. Το πολιτικό του πρόγραμμα υπήρξε ευεργετικό σε ορισμένους τομείς. Ωστόσο, αναφορικά με τις πολιτικές του κινήσεις, προς το παρόν θα εστιάσουμε μόνο στην καταστρατήγηση βασικών δημοκρατικών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τις συγκεκριμένες πολιτικές δράσεις να εδραιώνουν κλίμα πολιτικής ανομίας και να διαιωνίζουν πρακτικές, όπως η κρατική προπαγάνδα και οι φραγμοί στην ενημέρωση, οι οποίες δυστυχώς δεν έληξαν με την προεδρική αλλαγή.
Οι προαναφερθείσες συνθήκες φαίνεται να απασχολούν όλο και περισσότερο τους διεθνείς οργανισμούς και τα υπερκρατικά όργανα δικαστικής και νομοθετικής εξουσίας, με πληθώρα ερευνών να καταδεικνύουν τα ανυπέρβλητα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Ειδικότερα, τον τελευταίο χρόνο, σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Βενεζουέλα αντιμετωπίζει ορισμένους αναχρονιστικούς περιορισμούς αναφορικά με την εκλογική διαδικασία, αλλά και γενικότερα προβλήματα στη διαχείριση των πολιτικών της αναγκών. Σχετικά με την πρώτη παράμετρο, έχει παρατηρηθεί πως τίθενται εμπόδια στο εκλέγειν και εκλέγεσθαι, με το πρώτο να είναι δυσχερές για πολίτες του εξωτερικού και το δεύτερο να βάλλεται από την άνιση προώθηση των υποψηφίων. Συγκεκριμένα, πολιτικές καμπάνιες των φίλα προσκείμενων της Κυβέρνησης υποψηφίων παρατηρείται να έχουν πιο ελεύθερη δυνατότητα αξιοποίησης των κρατικών μέσων ενημέρωσης και να χρηματοδοτούνται συχνά από εθνικούς πόρους, σε αντίθεση με τους πολιτικούς αντιπάλους που περιορίζονται κατάφωρα. Ζητήματα ανακύπτουν, επίσης, σε φαινόμενα λογοκρισίας, που σε συνδυασμό με τα λοιπά προβλήματα της χώρας, ερείδονται στον αρκετά αφηρημένο “Constitutional Law Against Hatred, for Peaceful Coexistence and Tolerance”, που νομιμοποιήθηκε υπό την προεδρία του Nicolás Maduro, που διατελεί έως και σήμερα πρόεδρος της Βενεζουέλας.
Αναφορικά με τα προαναφερθέντα προβλήματα, η Ευρωπαϊκή Ένωση προέβη σε μία σειρά προτάσεων σχετικά με τη βελτίωση των συγκεκριμένων ζητημάτων, ενώ, παράλληλα, έκρουσε τον κώδωνα της υπέρβασης των ορίων της νομιμότητας, αλλά και της διαρκούς καταπάτησης των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι ίδιες παρατηρήσεις διατυπώθηκαν και σε έκθεση των Ηνωμένων Εθνών τον Ιανουάριο του 2022, όπου και έγινε λόγος για αυταρχικού τύπου πολιτικές πρακτικές, εκτεταμένες αστυνομικές επεμβάσεις και διαφθορά σε όλους τους τομείς του πολιτικού και οικονομικού φάσματος της χώρας.
Τα πραγματικά ανησυχητικά συμπεράσματα, όμως, είναι εκείνα που σχετίζονται με την κρίση που προκάλεσε ο COVID–19, καθώς παρατηρήθηκαν σοβαρές αδυναμίες υγειονομικών μέτρων, διαθέσιμων νοσοκομειακών υποδομών, αλλά κυρίως ζητήματα σχετικά με την ιατρική και εργασιακή ασφάλεια των κατοίκων, με πολλούς να μη λαμβάνουν την απαραίτητη ιατρική περίθαλψη. Ως αποτέλεσμα, κατά την περίοδο της πανδημίας, παρατηρήθηκε ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα, το οποίο ξεπέρασε τα έξι εκατομμύρια, αποτελώντας μία από τις μεγαλύτερες μεταναστευτικές κρίσεις των τελευταίων αιώνων και την μεγαλύτερη στη Λατινική Αμερική. Στον τομέα της δικαιοσύνης έγιναν αντιληπτές σημαντικές δικονομικού τύπου καθυστερήσεις, μερικές από τις οποίες ήταν σκόπιμες. Παράλληλα, η διερευνητική αποστολή του Ο.Η.Ε. όρισε πως είναι επιτακτικής σημασίας να συσταθεί επιτροπή έρευνας, που θα εξετάσει την πιθανότητα να έχουν συντελεστεί ακόμα και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Τέτοιου είδους συμπεράσματα οφείλουν να κινητοποιήσουν τόσο τις τοπικές πολιτικές αρχές, όσο και τους διεθνείς οργανισμούς.
Επιπρόσθετα, είναι υποχρεωτικό να γίνει λόγος και για την οικονομική κατάσταση της χώρας, η οποία είναι και ένας από τους βασικούς παράγοντες της γενικότερης αστάθειας που επικρατεί σε αυτή και πρέπει να εξεταστεί με βασικό άξονα την, πλέον, κερδοφόρα πηγή του κράτους, το πετρέλαιο. Συγκεκριμένα, η πολιτική που ακολουθείται αναφορικά με την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου έχει χαραχτεί από την Κυβέρνηση Chávez, με τον Maduro να αποτελεί συνεχιστή του έργου του. Υπό την προηγούμενη Κυβέρνηση, η παραγωγή και εκμετάλλευση πετρελαίου κρατικοποιήθηκαν, γεγονός που οδήγησε σε μία αλματώδη, αλλά εφήμερη οικονομική ανάκαμψη. Σχετικά με το πρόγραμμα του πρώτου, η εκτεταμένη εθνικοποίηση της βιομηχανίας πετρελαίου, που στόχευε σε κοινωνικού τύπου πρακτικές, εξελίχθηκε σε έναν από τους παράγοντες που προκάλεσαν προβλήματα στον ακμάζοντα τομέα των ενεργειακών καυσίμων, αλλά και στη γενικότερη οικονομία της χώρας.
Αρκετά από τα έσοδα των κρατικών, πλέον, εταιρειών δαπανήθηκαν σε πολιτικά παιχνίδια δημοφιλίας, με αποτέλεσμα να προκύψουν σημαντικές ελλείψεις, να ταραχτούν οι ισορροπίες μεταξύ ζήτησης και προσφοράς και να δημιουργηθεί μια πραγματικότητα υπερπληθωρισμού, με τις τιμές σε βασικά προϊόντα της αγοράς να φτάνουν σε δυσθεώρητα ύψη. Τα παραπάνω ήταν απόρροια μίας υπερβολικά αισιόδοξης διαχείρισης, η οποία στόχευε στη διατήρηση της θέσης της Βενεζουέλας στην κορυφή των φτηνότερων παραγωγών πετρελαίου στον κόσμο.
Ωστόσο, οι πρακτικές αυτές φαίνεται ότι δεν απέδωσαν, με τις οικονομικές συνθήκες της χώρας να χειροτερεύουν, χωρίς να παρατηρείται προς το παρόν αλλαγή και με τη νέα πολιτική ηγεσία. Μία από τις βασικές πολιτικές αναταραχές που συγκλόνισαν τη Βενεζουέλα την τελευταία δεκαετία αποτέλεσε η «συνταγματική κρίση», που έλαβε χώρα το 2017. Συνοπτικά, εξαιτίας των οικονομικών δυσχερειών και των επισιτιστικών προβλημάτων, των ποσοστών παρανομίας, αλλά κυρίως των συνεχιζόμενων διαμαρτυριών, το δικαστικό σώμα προέβη σε μία συγκεντρωτική πολιτική, αποστερώντας από την Εθνική Συνέλευση κάθε νομοπαρασκευαστική εξουσία, στοχεύοντας στην επίλυση των ζητημάτων αυτών. Ωστόσο, η κίνηση αυτή, εκτός του αντιδημοκρατικού της χαρακτήρα, παραβίαζε καταφανώς τις βασικές αρχές του καθεστώτος, ενώ, παράλληλα, όξυνε και τις υποψίες για καταπάτηση του συνταγματικού ιδεώδους. Η ένταση κλιμακώθηκε με την επισήμανση πως τα μέλη του Ανώτατου Δικαστηρίου ήταν κυβερνητικά, γεγονός που επιβεβαιώνει αυτές τις επιφυλάξεις και εδραιώνει ένα κλίμα αμφιλεγόμενων πολιτικών ισορροπιών, που δυστυχώς τείνει να διατηρείται έως και σήμερα.
Καταληκτικά, πρέπει να γίνει αντιληπτό πως η Βενεζουέλα αντιμετωπίζει κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, καθώς και ζητήματα πολιτικής αστάθειας, που θέτουν σε κίνδυνο βασικές αρχές του πολιτεύματος, καθώς και ανθρωπιστικές αξίες. Τα συγκεκριμένα ζητήματα έχουν ανησυχήσει τα όργανα της διεθνούς κοινότητας, τα οποία συστηματικά προβαίνουν στην εξέταση των συνθηκών που επικρατούν, ενώ ορισμένες φορές καταλήγουν στη διατύπωση δεσμευτικών «οδηγιών» για την υπερκέρασή τους. Η ευρύτερη κατάσταση πρέπει να εξεταστεί από τα κρατικά όργανα και να διευθετηθεί αποτελεσματικά προς όφελος της χώρας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Fernando Coronil, The Magical State, The University of Chicago Press, 1997
- Venezuela’s oil exports recover in Nov, but still below last year’s average, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Venezuela: EU Elections Report Flags Rights Barriers, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
- Everything you need to know about human rights in Venezuela, Amnesty International, διαθέσιμο εδώ
- UN Reviews Venezuela’s Poor Human Rights Record, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
- The House That Chavez Built, Foreign Policy, διαθέσιμο εδώ
