Της Έλενας Καππέ,
Η μικρασιατική καταστροφή είναι ίσως η χειρότερη συμφορά του ελληνισμού. Εξαφανίστηκε κάθε ίχνος του ελληνισμού στην Ανατολή ύστερα από δυο χιλιάδες χρόνια και περίπου 1.5 εκατομμύριο πρόσφυγες ήρθαν στην Ελλάδα. Το ελληνικό κράτος δε, χρεοκοπημένο και σε κακή κατάσταση, έπρεπε με γοργούς ρυθμούς να περιθάλψει αυτόν τον τεράστιο πληθυσμό.
Η Μικρασιατική καταστροφή, στην ουσία, είναι η τελευταία περίοδος της εκστρατείας στη Μικρασία και το τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1918. Η οριστική καταστροφή του Θρακικού και Μικρασιατικού ελληνισμού, αλλά και του Πόντου, ήρθε με την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών που επέφερε η συνθήκη της Λωζάνης.
Η καταστροφή άρχισε εφτά μέρες αφού έφυγε και το τελευταίο ελληνικό στράτευμα από τη Μικρά Ασία και μετά την είσοδο του τουρκικού στρατού στην πόλη. Πρώτα, ξέσπασε φωτιά στην αρμενική συνοικία και συγκεκριμένα στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, όπου είχαν μαζευτεί τα γυναικόπαιδα που πολιορκούσαν οι Τούρκοι. Η εκκλησία ανατινάχθηκε. Ακολούθησαν κτηνωδίες όπως λεηλασίες κατοικιών και περιουσιών, σφαγές, βιασμοί και κάθε είδους ακατανόμαστη πράξη.
Όλα ξεκινούν, όμως, λίγο μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έχει ξεκινήσει η διαδικασία εκκαθάρισης κάθε τουρκικού στοιχείου και με την ελληνική διπλωματία, η Ελλάδα καταφέρνει να κάνει κάποιες πολύ ευνοϊκές συμφωνίες που της προσέφεραν πολλά εδαφικά πλεονεκτήματα. Από την άλλη μεριά, στην Τουρκία υπάρχει εμφύλια διαμάχη ανάμεσα στη στρατιωτική και πολιτική εξουσία.
Σημαντικότερο ρόλο σε όλα αυτά έπαιξαν οι εκλογές του 1920, κατά τις οποίες Ελευθέριος Βενιζέλος ηττήθηκε και τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, επέστρεψε στον θρόνο ο Κωνσταντίνος Α’, που δεν ήταν ιδιαίτερα αγαπητός από τις συμμαχικές δυνάμεις. Κάπως έτσι, οι σύμμαχοι αποφάσισαν να απομακρυνθούν από την Ελλάδα και να μην ασχοληθούν άλλο με τα Ελληνικά στρατεύματα που εξακολουθούσαν επί μακρόν να βρίσκονται στη Μικρά Ασία. Όλα τα δάνεια που είχαν δρομολογηθεί για την Ελλάδα πάγωσαν και η Αγγλία ήταν η μόνη που έμεινε δίπλα της, μόνο διπλωματικά.
Ο ελληνικός στρατός συνέχιζε την προσπάθειά του να εξαλείψει την τουρκική απειλή, ωστόσο ο αγώνας ήταν άνισος, αφού η οικονομική δυνατότητα της Ελλάδας ήταν πολύ μικρή για να μπορέσει να στηρίξει μια τέτοια προσπάθεια. Παράλληλα, στην Τουρκία τα πράγματα ήταν πιο ευνοϊκά, εφόσον καταφέρνουν να συνθηκολογήσουν με τη Ρωσία, τη Γαλλία και την Ιταλία και ο στρατός να προμηθευτεί πολεμικό υλικό από τις χώρες αυτές.
Από τον Σεπτέμβριο του 1921, τα πράγματα αρχίζουν να πιέζουν. Ο τουρκικός στρατός είναι άρτια οργανωμένος και εξοπλισμένος, οι στρατηγοί είναι όλοι εκπαιδευμένοι και εκλεγμένοι στις θέσεις τους μετά από αξιώματα που έχουν λάβει από δύσκολες μάχες στις οποίες συμμετείχαν. Αντίθετα, στον ελληνικό στρατό υπάρχει φτώχεια και κούραση. Οι περισσότεροι στρατηγοί δεν έχουν τη γνώση και δεν έχουν περάσει από δύσκολες και επικίνδυνες μάχες, με αποτέλεσα από τα 180.000 άτομα στρατού, μόνο τα 80.000 περίπου να είναι έμπειρα, ενώ οι υπόλοιποι να εργάζονται σε διοικητικές θέσεις.
Όταν η τουρκική αντεπίθεση ξεκίνησε ήταν σφοδρή, και κατέστρεψε τα ελληνικά στρατεύματα. Το βασικό πρόβλημα ήταν πως στον ελληνικό στρατό πολεμούσαν κυρίως αγρότες και άμαχοι χριστιανοί που όταν οι καταστάσεις δυσκόλεψαν, δεν μπόρεσαν να τις αντιμετωπίσουν και τάχθηκαν σε φυγή. Ο ελληνικός στρατός αυτοκαταστράφηκε. Όταν πλέον συσπειρώθηκε στη Σμύρνη, ήταν πια αργά. Υπήρχε φόβος και ανασφάλεια, αλλά και καμία επικοινωνία μεταξύ των στρατευμάτων. Στις 8 Σεπτεμβρίου, οι πρώτοι Τούρκοι μπαίνουν στη Σμύρνη και παράλληλα, τα ελληνικά στρατεύματα αποχωρούν. Οι κάτοικοι αγνοούν τη σοβαρότητα της κατάστασης, μιας και τόσο καιρό όλοι τους καθησύχαζαν πως όλα θα πάνε καλά. Η καταστροφή ξεκινά στις 13 Σεπτεμβρίου.
Οι απώλειες, σε ανθρώπινο κυρίως επίπεδο, είναι πραγματικά ανείπωτες. 25.000 στρατιώτες νεκροί, 1.500.000 πρόσφυγες από τη Σμύρνη στην Ελλάδα που έφυγαν αφήνοντας πίσω τους 600.000 νεκρούς, αλλά και μια ολόκληρη ζωή. Όσοι έπεσαν στα χέρια των Τουρκικών δυνάμεων, βασανίστηκαν και υπέστησαν μαρτύρια. Το αποκορύφωμα ήταν το ολοκαύτωμα της αρμενικής και ελληνικής συνοικίας στη Σμύρνη, όπου από τη φωτιά στα σπίτια αναγκάστηκαν να χυθούν στους δρόμους όσοι χριστιανοί είχαν απομείνει κρυμμένοι και φυσικά να πεθάνουν με φρικτά βασανιστήρια.
Από αυτή την τρομερή τραγωδία, βέβαια, το ελληνικό κράτος απέκτησε μια ομοιογένεια τόσο εθνική, όσο και θρησκευτική με τους χιλιάδες πρόσφυγες που κατέφθασαν, αλλά παράλληλα, το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας και κατ’ επέκταση της Μεγάλης Ελλάδας, έσβησε για πάντα. Η Ελλάδα πέρασε πολύ δύσκολες στιγμές, όταν βρέθηκε ξαφνικά με 1.500.000 εκατομμύριο επιπλέον πληθυσμό που δεν μπορούσε να βοηθήσει, μιας και ήταν από παλαιότερα σε πολύ κακή οικονομική θέση και γινόντουσαν συνεχείς αναταραχές στο εσωτερικό της. Ωστόσο, για άλλη μια φορά, κατάφερε να ανταπεξέλθει στις δύσκολες συνθήκες και να κρατήσει στους ώμους της μεγάλα βάρη. Με πολλή προσπάθεια, ο νέος πληθυσμός, αργά και σταθερά, ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος και κατάφερε να το ενώσει ακόμη περισσότερο.
Βιβλιογραφία
- Γιάννης Π. Καψής, «Χαμένες Πατρίδες», εκδ. Λιβάνης, Αθήνα 2001.
- George Horton, «Η μάστιγα της Ασίας», εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2010.
Τελειόφοιτη φοιτήτρια του τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, με κατεύθυνση στην Ιστορία της Επιστήμης, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Γεννημένη το 1996 στην Αθήνα. Εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα και ασχολείται εδώ και χρόνια με τη προσφορά εθελοντικού έργου σε ευπαθείς ομάδες. Στόχος της είναι μια ακαδημαϊκή καριέρα στον τομέα της ιστορίας καθώς και ένα αξιόλογο κοινωνικό έργο. Σημαντικότερο, θεωρεί το να προσφέρει βοήθεια σε όσους την έχουν ανάγκη, ανιδιοτελώς. Η ευγνωμοσύνη στα μάτια τους είναι η μεγαλύτερή της ανταμοιβή.
