Του Γεράσιμου Αυγερινού,
Από τις 6 έως τις 18 Νοεμβρίου στο αιγυπτιακό νησί Sharm el–Sheikh έλαβε χώρα η φετινή διάσκεψη των μερών της σύμβασης πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή, δηλαδή το COP27. Πρόκειται για ένα διεθνές καθεστώς που θεσμοθετήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 90 με τη διάσκεψη του Ρίο και απαρτίζεται από τα 197 κράτη που έχουν κυρώσει την σύμβαση–πλαίσιο για την κλιματική αλλαγή, καθώς και την Ε.Ε. που συμμετέχει ως δρώντας ανεξαρτήτως από τα κράτη μέλη της (με τη διαδικασία εναρμόνισης των πολιτικών ανάμεσα στην Ένωση και τα κράτη–μέλη να είναι ιδιαίτερα περίπλοκη και την Ε.Ε., χάρις στον κυρίαρχο ρόλο που κατέχει σε αυτή να πρωτοστατεί στην πρόταση και υλοποίηση φιλόδοξων κλιματικών πολιτικών).
Στη διάσκεψη παραδοσιακά συζητούνται τα ζητήματα της μείωσης των εκπομπών ρύπων, της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, της χρηματοδότησης των πιο ευάλωτων κρατών (στο πλαίσιο της «κοινής αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης») και της βιώσιμης ανάπτυξης, ενώ τα συμβαλλόμενα μέρη συνασπίζονται σε ευρύτερες συμμαχίες κρατών με παρόμοια θέση στο διεθνές σύστημα και παρόμοιες θέσεις πάνω στο ζήτημα (π.χ. ο συνασπισμός των νησιωτικών κρατών που υφίστανται πρώτα τις πιο δραματικές των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής χωρίς να φέρουν ευθύνη για αυτήν ή το «μπλοκ» των πετρελαιοπαραγών κρατών). Στη διάσκεψη καλούνται να τοποθετηθούν επίσης φορείς του ιδιωτικού τομέα όπως ΔΜΚΟ αλλά και πολυεθνικές εταιρείες. Ο μεγαλύτερος χρηματοδότης, μάλιστα, του COP27 ήταν η Coca–Cola (δηλαδή ο μεγαλύτερος παραγωγός πλαστικού παγκοσμίως…) και η δεύτερη μεγαλύτερη διαπραγματευτική αντιπροσωπεία αυτή του πετρελαϊκού λόμπι με πάνω από 500 απεσταλμένους.
Τα αμφιλεγόμενα ζητήματα που παραδοσιακά δύσκολα επιλύονται μετά από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις (αν επιλύονται) είναι αφενός ο ρυθμός απανθρακοποίησης της οικονομίας και αφετέρου η χρηματοδότηση των αναπτυσσόμενων κρατών (στα οποία συγκαταλέγεται επίσης η Κίνα η οποία ισχυρίζεται ότι δεν έχει κορυφώσει ακόμα την ανάπτυξη και κατ’επέκταση τις εκπομπές της θέτοντας προσκόμματα στην επίτευξη των πιο φιλόδοξων στόχων). Το υφιστάμενο πλαίσιο εντός του οποίου καθορίζεται ο τρόπος διευθέτησης αυτών των ζητημάτων είναι η Συμφωνία των Παρισίων του 2016 η οποία εξουσιοδοτεί το COP να συζητάει την επίτευξη των συλλογικών στόχων που θέτει (οι οποίοι επιτυγχάνονται μέσα από εθνικά σχέδια δράσης στα οποία κάθε κράτος σταθμίζει τις δυνατότητες–και τις πολιτικές προτεραιότητες του) και να επιλύσει ζητήματα εφαρμογής που έμειναν ανοιχτά.
Η συμφωνία, λοιπόν, έθεσε τον στόχο της διατήρησης της ανόδου της θερμοκρασίας στους 2 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα με προτροπή για μείωσης σε 1,5 βαθμό, κάτι που αποτελεί βασική αναγκαιότητα σύμφωνα με τους επιστήμονες. Από την άλλη πλευρά, αν και η Συμφωνία δεν δημιούργησε νέες χρηματοδοτικές υποχρεώσεις για τα οικονομικά αναπτυγμένα κράτη (καθότι η κυβέρνηση Obama δεν είχε την πλειοψηφία στην Γερουσία και έπρεπε να συνομολογήσει τη συνθήκη ως εκτελεστικό σύμφωνο), εντούτοις προβλέπει, στο πλαίσιο των υφιστάμενων υποχρεώσεων την συγκέντρωση 1 τρις δολαρίων Η.Π.Α., η οποία μέχρι και σήμερα δεν έχει πραγματοποιηθεί ούτε κατά το ήμισυ.
Αυτά είναι τα βασικά στοιχεία από το υπόβαθρο πάνω στο οποίο διεξήχθησαν οι διαπραγματεύσεις του COP27. Και το πλέον ακανθώδες ζήτημα που μονοπώλησε σχεδόν τις μαραθώνιες διαπραγματεύσεις δεν ήταν άλλο από το χρηματοδοτικό. Από τη δεκαετία του ’90, τα μικρά νησιωτικά κράτη έχουν ζητήσει έναν μηχανισμό αποζημίωσης για τις απώλειες που έχουν από την κλιματική αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, ενώ οι ισχυρές (μετα)–βιομηχανικές οικονομίες αρνούνταν να συζητήσουν το ζήτημα. Ωστόσο, η καταγραφή των ισχυρότερων μέχρι στιγμής πλημμυρών στο Πακιστάν και τη Νιγηρία, η μείωση των υδάτινων πόρων σε ευαίσθητες περιοχές λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα τροπικά δάση και οι συνέπειες της επισιτιστικής κρίσης στην Αφρική είναι παράγοντες που οδήγησαν σε ένα μέτωπο του παγκόσμιου νότου που συνασπίστηκε γύρω από την ιδέα της δίκαιης μετάβασης και της κλιματικής δικαιοσύνης
Τονίζεται, επίσης, ότι η πράσινη μετάβαση δεν πρέπει να δυσχεράνει περαιτέρω τη θέση των ευάλωτων πληθυσμών που ήδη υφίστανται τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης χωρίς να έχουν τα οικονομικά ή τεχνικά μέσα για να προσαρμοστούν σε αυτή χωρίς την ισχυρή (οικονομική και τεχνολογική) υποστήριξη των αναπτυγμένων οικονομιών που φέρουν τις μεγαλύτερες ιστορικές ευθύνες. Το γεγονός αυτό, μάλιστα, έχει ανοίξει μια συζήτηση για το κατά πόσον η προστασία του περιβάλλοντος έχει πλέον μετατραπεί από ένα μετα–υλιστικό αίτημα σε ένα ζήτημα ασφάλειας.
Στον ανταγωνιστικό πόλο, τις τελευταίες μέρες των διαπραγματεύσεων παρατηρήθηκε μια αλλαγή στάσης από τα δυτικά κράτη πάνω στο ζήτημα της χρηματοδότησης με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί συναίνεση για το τελικό κείμενο της διάσκεψης. Παρά την περσινή της αρνητική θέση για αύξηση της χρηματοδότησης, η Ε.Ε. φέτος υπό το φως της απειλής το καθεστώς διαχείρισης της κλιματικής αλλαγής να μείνει να πλανάται αίολο αλλά και για την ενδυνάμωση της ήπιας ισχύος της (normative power) εισηγήθηκε την εγκαθίδρυση χρηματοδοτικού μηχανισμού, πιέζοντας παράλληλα και τον διαπραγματευτή των Η.Π.Α. για την κλιματική αλλαγή να τηρήσει πιο συμβιβαστική στάση. Κατά συνέπεια, συμφωνήθηκε η δημιουργία ενός ταμείου χρηματοδότησης για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, οι λεπτομέρειες για τη λειτουργία του ταμείου μένει να συμφωνηθούν σε μελλοντική ειδική διαπραγμάτευση. Έτσι, παρά την ιστορική σημασία της εγκαθίδρυσής του, θα ήταν καλύτερο να αποτιμηθεί όταν θα έχει ολοκληρωθεί η οικοδόμησή του.
Παρόλα αυτά, όσον αφορά τον μείζονος σημασίας άξονα της μείωσης των εκπομπών ρύπων, λόγω της ενεργειακής κρίσης, δεν συζητήθηκε ενεργά η απανθρακοποίηση της οικονομίας, ούτε έγινε λόγος στο τελικό κείμενο περί εγκατάλειψης των ορυκτών καυσίμων, όπως είχε συμβεί πέρυσι στη Γλασκόβη. Κατά συνέπεια, ο στόχος του 1,5 βαθμού Κελσίου αρχίζει να φαντάζει πλέον άπιαστος, παρά τις επιτακτικές προειδοποιήσεις των επιστημόνων, ενώ έντονο παρατηρήθηκε το φαινόμενο του “Green Washing” με πετρελαϊκές εταιρείες να υποστηρίζουν ότι πλέον οι εξορύξεις είναι «πράσινες» και χρησιμοποιούν τεχνολογία «φιλική προς το περιβάλλον» (δηλαδή με συνέπειες λιγότερο καταστροφικές απ’ ό,τι στο παρελθόν) και ως εκ τούτου διατείνονται ότι η απανθρακοποίηση της οικονομίας είναι περιττή…
Ωστόσο, παρά την ενεργειακή κρίση και την απορρύθμιση που έχει προκαλέσει στο διεθνές σύστημα η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, καθίσταται σαφές ότι ένα διεθνές καθεστώς που αντί να θέτει όλο και πιο προοδευτικούς στόχους όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών ρύπων (όπως προτρέπει η Συνθήκη των Παρισίων τα συμβαλλόμενα μέλη της), επαναπαύεται στον (εν τέλει μη βιώσιμο) στόχο της συγκράτησης της ανόδου της θερμοκρασίας έως 2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες που τίθενται αντικειμενικά από τις επιπτώσεις της (συνεχιζόμενης) ανθρωπογενούς δραστηριότητας.
Στο πλαίσιο αυτό, είναι απαραίτητη η υιοθέτηση πιο προοδευτικών πολιτικών απανθρακοποίησης (η Ευρωπαική Ένωση είχε δείξει κάποια σημαίνοντα σημάδια προς αυτή την κατεύθυνση με την απόφαση για περιβαλλοντική ουδετερότητα έως το 2050 και με τους ενδιάμεσους στόχους σταδίων μείωσης ρύπων που θέλει, χωρίς όμως αυτό να επιτρέπει εφησυχασμό) και πιο αυστηρών συστημάτων ελέγχου των συλλογικών στόχων με διαιτητικές και όχι ημι–διαιτητικές αρμοδιότητες. Ωστόσο, πέραν των δομικών και συστημικών δυσκολιών που θέτει η μετάβαση σε μια νέα οικονομία, σε νέους τρόπους ζωής και η ανταπόκριση σε ακραία καιρικά φαινόμενα, εντούτοις απαιτείται εξίσου πολιτική βούληση, τόσο εντός των θεσμικών οργάνων, όσο και σε επίπεδο κοινωνίας, ίσως σε βαθμό μεγαλύτερο από όσο έχει επιτευχθεί αυτό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εμμανουέλα Δούση, Διεθνές Δίκαιο και Διπλωματία της Κλιματικής Αλλαγής, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2020
- Un bilan diplomatique mitigé pour l’Egypte, pays hôte de la COP27, Le Monde, Διαθέσιμο εδώ
- Le fonds «pertes et dommages», obtenu à la COP27 pour aider les pays touchés par le dérèglement climatique, reste entièrement à construire, Le Monde, Διαθέσιμο εδώ
- A la COP27, un débat ravivé autour de l’objectif de 1,5°C, Liberation, Διαθέσιμο εδώ
- Aide aux pays pauvres mais rien de plus contre le réchauffement… à la COP27, un accord en demi-teinte, Liberation, Διαθέσιμο εδώ
- Climate ‘loss and damage’: why it’s such a big deal at Cop27, The Guardian, Διαθέσιμο εδώ
- What are the key outcomes of Cop27 climate summit?, The Guardian, Διαθέσιμο εδώ
- COP27: What are the sticking points in COP27 negotiations?, BBC, Διαθέσιμο εδώ
- COP27: Μήπως ο στόχος των 1,5 βαθμών είναι πλέον νεκρός;, Tα Νέα, Διαθέσιμο εδώ
