Της Φωτεινής Μήσκου,
Η υιοθεσία πρόκειται για μία σύνθετη νομική πράξη, με την οποία δημιουργείται ανάμεσα σε δύο πρόσωπα μια τεχνητή σχέση (νομικό πλάσμα) γονέα και τέκνου. Από νομικής πλευράς έχει διπλή σημασία: αφενός υποδηλώνει το σύνολο των πράξεων, που απαιτούνται για τη δημιουργία της σχέσης αυτής, και αφετέρου χαρακτηρίζει την ίδια τη σχέση γονέα-τέκνου. Αυτός που αποκτά τη θέση του γονέα ονομάζεται θετός γονέας και αυτός που αποκτά τη θέση του τέκνου καλείται θετό τέκνο. Η οικογένεια, συνεπώς, ονομάζεται θετή.
Φέρνοντας στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος την χώρα μας, αξίζει να αναφερθεί ότι το 2017 οι πράξεις υιοθεσίας στην Ελλάδα ανήλθαν σε 393, παρουσιάζοντας αύξηση 77,8% σε σύγκριση με τις 221 πράξεις το 2016, σύμφωνα με τη σχετική έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ (Ελληνική Στατιστική Αρχή). Η μεγαλύτερη αύξηση, σε απόλυτες τιμές, παρατηρήθηκε στη μεγάλη γεωγραφική περιοχή των Νησιών του Αιγαίου και της Κρήτης με το ποσοστό να αγγίζει το 93,8%. Το 2019, ξεπέρασαν τις 700 οι αιτήσεις για αναδοχή και υιοθεσία κατά τους πρώτους δύο μήνες λειτουργίας της ηλεκτρονικής πλατφόρμας που δημιουργήθηκε.
Για να υπάρξει υιοθεσία, απαιτούνται οι συναινέσεις των μερών κατά τις ΑΚ 1546 εδ.α΄ και 1549 επ. (δικαιοπρακτικό στοιχείο) καθώς και η έκδοση τελεσίδικης δικαστικής απόφασης σύμφωνα με τις ΑΚ 1549 εδ.α΄ και 1560 (δικονομικό στοιχείο). Χωρίς δικαστική απόφαση η υιοθεσία είναι ανυπόστατη.
Προκειμένου να είναι επιτρεπτή πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Αρχικά, η ανηλικότητα του θετού τέκνου και συγκεκριμένα η συμπλήρωση τριών μηνών από τη γέννηση του (ΑΚ 1542). Ωστόσο, επιτρέπεται και η υιοθεσία ενηλίκου με τη συνδρομή ειδικών προϋποθέσεων κατ’ ΑΚ 1579. Επιπλέον, το άρθρο 1543 ορίζει ποιος μπορεί να υιοθετήσει. Η δικαιοπρακτική ικανότητα, η συμπλήρωση των τριάντα χρόνων της ηλικίας του και η μη υπέρβαση των εξήντα, εκτός αν πρόκειται για ανασύσταση της υιοθεσίας καθώς και η διαφορά ηλικίας κατά δεκαοχτώ και όχι περισσότερα από πενήντα χρόνια αποτελούν σημαντικές προϋποθέσεις. Ακόμη, επιτρέπεται να υιοθετηθούν, από το ίδιο πρόσωπο, περισσότεροι ανήλικοι με την ίδια πράξη ή διαδοχικά (ΑΚ 1547). Από την άλλη, γίνεται κατά κανόνα μόνο από ένα πρόσωπο. Δηλαδή, δεν επιτρέπεται να υιοθετηθεί το ίδιο πρόσωπο ταυτόχρονα από περισσότερους, εκτός αν αυτοί είναι σύζυγοι ή έχουν καταρτίσει σύμφωνο συμβίωσης (ΑΚ 1545 εδ.α΄). Δεν επιτρέπεται η υιοθεσία προσώπου που είναι υιοθετημένο από άλλον, όσο διαρκεί αυτή. Η ΑΚ 1548 απαγορεύει την υιοθεσία υπό αίρεση ή προθεσμία. Τέλος, πολύ σημαντική διάταξη, η 1542 εδ.β΄, ορίζει ότι η διαδικασία πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον-προσωπικό και περιουσιακό- του υιοθετουμένου. Για παράδειγμα, η καταδίκη για αδίκημα ή η αδυναμία παροχής σταθερής και αρμονικής στέγης είναι παράγοντες ανασταλτικοί.
Αυτός που υιοθετεί συναινεί αυτοπροσώπως ενώπιον του δικαστηρίου, στο οποίο έχει υποβάλλει την αίτηση (ΑΚ 1549). Η συναίνεση δηλώνεται ενώπιον μέλους της σύνθεσης του Πολυμελούς Πρωτοδικείου που τελεί την υιοθεσία. Χρειάζεται, όμως, και η συναίνεση των φυσικών γονέων του ανηλίκου, ακόμη κι αν δεν ασκούν τη γονική μέριμνα (ΑΚ 1550). Η συναίνεση μπορεί να δοθεί και μόνο από τον έναν γονέα, αν ο άλλος έχει εκπέσει από τη γονική μέριμνα κατά το άρθρο 1537 ή η συναίνεσή του είναι αδύνατη γιατί έχει τεθεί σε στερητική δικαστική συμπαράσταση, που περιλαμβάνει και τη στέρηση της ικανότητας να συναινεί για την υιοθεσία του παιδιού του.
Μόλις η δικαστική απόφαση γίνει τελεσίδικη αρχίζουν τα έννομα αποτελέσματα και ενεργούν ex nunc. Συγκεκριμένα, διακόπτεται κάθε δεσμός του ανηλίκου με την φυσική του οικογένεια, με εξαίρεση τις ρυθμίσεις περί κωλυμάτων γάμου των άρθρων 1356 και 1357 ΑΚ, και ο ανήλικος εντάσσεται πλήρως στην οικογένεια του θετού γονέα του. Ο ίδιος αλλά και οι κατιόντες του έχουν όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τέκνου γεννημένου σε γάμο. Τη γονική μέριμνα των φυσικών γονέων ή την επιτροπεία, υπό την οποία τυχόν τελούσε το θετό τέκνο, αντικαθιστά αυτοδικαίως η γονική μέριμνα των θετών γονέων. Επίσης, αλλοδαπός που υιοθετήθηκε πριν την ενηλικίωση του ως τέκνο Έλληνα ή Ελληνίδας γίνεται Έλληνας από τον χρόνο της υιοθεσίας. Το θετό τέκνο παίρνει το επώνυμο του θετού γονέα (ΑΚ 1563 εδ.α΄). Έχει, όμως, το δικαίωμα, όταν ενηλικιωθεί, να προσθέσει και το πριν από την υιοθεσία επώνυμο του με αίτηση προς τον αρμόδιο ληξίαρχο. Όσον αφορά το κύριο όνομα του τέκνου, ο θετός γονέας έχει την εξουσία να επιλέξει το όνομα του, εφόσον δεν έχει ήδη όνομα. Αν όμως έχει, το δικαστήριο μπορεί να επιτρέψει στον υποψήφιο θετό γονέα να προσθέσει στο κύριο όνομα και άλλο όνομα (ΑΚ 1565).
Για την υιοθεσία ενηλίκου ισχύουν όσα αναφέρθηκαν και στην υιοθεσία ανηλίκου με κάποιες παρεκκλίσεις. Το κατώτατο όριο ηλικίας είναι τα σαράντα χρόνια, ενώ ανώτατο όριο υιοθεσίας δεν προβλέπεται. Κατώτατο όριο διαφοράς ηλικίας είναι τα δεκαοχτώ χρόνια ενώ ούτε εδώ υφίσταται ανώτατο όριο. Διατηρούνται ωστόσο οι δεσμοί με τη φυσική του οικογένεια.
Τέλος, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι μόνο ετερόφυλα ζευγάρια μπορούν να υιοθετήσουν παιδιά στην Ελλάδα και υιοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια δεν επιτρέπεται. Με το άρθρο 8 του νόμου 4538/2018, ωστόσο, το οποίο δημοσιεύτηκε και τέθηκε σε ισχύ με το ΦΕΚ 85/Α/16-05-2018, επιτρέπεται μόνο η αναδοχή τέκνου από ομόφυλα ζευγάρια.
Πηγές
- Απόστολος Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο οικογενειακού δικαίου, 2017
- Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, 2018
Γεννήθηκε το 2000 και είναι φοιτήτρια της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Είναι μέλος της European Law Students' Association (ELSA). Γνωρίζει αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά. Στον ελεύθερό της χρόνο ασχολείται με την ανάγνωση βιβλίων, τον κινηματογράφο και το θέατρο. Παρακολουθεί συνέδρια και ημερίδες με νομικό κυρίως περιεχόμενο και αρθρογραφεί στην κατηγορία των νομικών και κοινωνικών θεμάτων.
