Η έναρξη της προτεσταντικής επανάστασης στην Αγγλία

Του Άγγελου Μεταλλίδη,

Το αρχικό χτύπημα εναντίον της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην Αγγλία δε δόθηκε από κανέναν θρησκόληπτο φανατικό, όπως ο Λούθηρος ή o Καλβίνος, αλλά από τον επίσημο αρχηγό του κράτους. Αυτό δε σημαίνει, ωστόσο, ότι η Αγγλική Μεταρρύθμιση ήταν αποκλειστικά ένα πολιτικό κίνημα. Ο Ερρίκος Η’ δε θα μπορούσε να καταφέρει την εγκαθίδρυση ανεξάρτητης Αγγλικής Εκκλησίας, αν η ενέργειά του αυτή δεν είχε τη συγκατάθεση ενός μεγάλου αριθμού υπηκόων του. Και υπήρχαν πάρα πολλοί λόγοι για να δημιουργηθούν γρήγορα οι κατάλληλες συνθήκες για την απαραίτητη συναίνεση.

Αν και οι Άγγλοι είχαν ελευθερωθεί ως ένα βαθμό από την κυριαρχία του Πάπα, ακόμα και τώρα οποιουδήποτε βαθμού υποταγή στη Ρώμη ήταν απεχθής. Εξάλλου, για αρκετό καιρό η Αγγλία ήταν θέατρο έντονων ζυμώσεων που αποσκοπούσαν στη θρησκευτική μεταρρύθμιση. Η ανάμνηση των δριμύτατων επιθέσεων του Ουίκλιφ εναντίον της φιλαργυρίας των ιερέων, της κοσμικής εξουσίας, των παπών και των επισκόπων, αλλά και του ιερατικού συστήματος της εκκλησίας εν γένει, ήταν ζωντανή από τον 14^ο αι. Η επίδραση των Χριστιανών ουμανιστών, ιδιαίτερα εκείνη του Θωμά Μορ, στην καταδίκη των δεισιδαιμονιών της καθολικής λατρείας ήταν μεγάλη. Τέλος, αμέσως μετά το ξέσπασμα της επανάστασης στη Γερμανία οι προτεσταντικές ιδέες διαδόθηκαν από ιεροκήρυκες, καθώς και μέσω της κυκλοφορίας γραπτού υλικού. Έτσι, όταν o Άγγλος μονάρχης διέκοψε τους δεσμούς του με τη Ρώμη, είχε την υποστήριξη ενός μέρους των υπηκόων του με μεγάλη κοινωνική επιρροή.

Η σύγκρουση με τον Πάπα επιταχύνθηκε λόγω των εσωτερικών δυσκολιών του Ερρίκου Η’. Δεκαοχτώ χρόνια ήταν παντρεμένος με την Αικατερίνη της Αραγόνας και δεν είχε αποκτήσει αρσενικό διάδοχο παρά μια ασθενική κόρη, τη μελλοντική βασίλισσα Μαρία. Ο θάνατος των γιων του κατά τη νηπιακή τους ηλικία ήταν μια θλιβερή απογοήτευση για τον βασιλιά. Το κακό δε σταματούσε εδώ. Ο βασιλιάς είχε ερωτευθεί την κυρία των τιμών Άννα Μπολένα και ήταν αποφασισμένος να την κάνει βασίλισσά του.

Απευθύνθηκε, λοιπόν, το 1527 στον Πάπα Κλήμεντα και του ζήτησε να ακυρώσει τον γάμο του με την Αικατερίνη. Ο εκκλησιαστικός νόμος δεν πρόβλεπε διαζύγιο, αλλά παρείχε την ευχέρεια της ακύρωσης ενός γάμου, αν αποδεικνυόταν ότι οι όροι με τους οποίους είχε πραγματοποιηθεί τον καθιστούσαν παράνομο. Η Αικατερίνη ήταν προηγουμένως παντρεμένη με έναν μεγαλύτερο αδελφό του Ερρίκου, τον Αρθούρο, ο οποίος είχε πεθάνει λίγους μήνες μετά τη γαμήλια τελετή. Ο δικηγόροι του Ερρίκου βρήκαν ένα εδάφιο, όπου διατυπώνεται κατάρα ατεκνίας για τον άντρα που θα παντρευτεί γυναίκα του πεθαμένου αδελφού του. Έτσι, ο Πάπας βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Αν απέρριπτε την αίτησή του θα βρισκόταν σε μειονεκτική θέση, εφόσον ο Ερρίκος φαινόταν ατράνταχτα πεπεισμένος ότι η κατάρα της Αγίας Γραφής του είχε στερήσει τη δυνατότητα να διαιωνίσει τη δυναστεία του.

Από την άλλη πλευρά, αν ο Πάπας ακύρωνε τον γάμο, θα προκαλούσε την οργή του Αυτοκράτορα Καρόλου E΄, ανιψιού της Αικατερίνης. Ο Κάρολος είχε ήδη εισβάλει στην Ιταλία και απειλούσε τον Πάπα με αφαίρεση της κοσμικής του εξουσίας. Δε φαινόταν να μπορεί ο Κλήμης να κάνει τίποτα άλλο, παρά να αναβάλει την απόφασή του. Αρχικά αξίωσε να λυθεί το ζήτημα στην Αγγλία και εξουσιοδότησε τον Λεγάτο του και Καρδινάλιο Γουόλζυ να συστήσει ένα εξεταστικό δικαστήριο, προκειμένου να αποφανθεί αν ο γάμος του Ερρίκου με την Αικατερίνη ήταν νόμιμος.

Ύστερα από μεγάλη καθυστέρηση, η υπόθεση ξαφνικά παραπέμφθηκε στη Ρώμη. Ο Ερρίκος, χάνοντας την υπομονή του, αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Το 1531, μετά τον θάνατο του Γουόλζυ, συγκάλεσε μια συνέλευση του κλήρου και υπό την απειλή της τιμωρίας για παράβαση του νόμου του Praemunire, αν υπέκυπτε στον παπικό λεγάτο, τον υποχρέωσε να τον αναγνωρίσει ως κεφαλή της Αγγλικής Εκκλησίας «στον βαθμό που επιτρέπει νόμος του Χριστού». Κατόπιν έπεισε το κοινοβούλιο να ψηφίσει μια σειρά νόμων που καταργούσαν κάθε πληρωμή φόρων προορισμένων για τον Πάπα και ανακήρυσσαν την Αγγλικανική Εκκλησία ανεξάρτητη εθνική εκκλησία, υποκείμενη στην εξουσία του βασιλιά. Ως το 1534 είχε διακοπεί κάθε δεσμός της Εκκλησίας του κράτους του Ερρίκου με τη Ρώμη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Burns, Edward (2020), Ευρωπαϊκή Ιστορία-Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, μτφρ. Τάσος Δαρβέρης, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Επίκεντρο
• Συλλογικό (2018), Ο Λούθηρος και η Μεταρρύθμιση: Ιστορία, Θεολογία, Πολιτική, Αθήνα: Άρτος Ζωής

• Τρεμπέλας, Παναγιώτης (1956), Η ιστορία της μεταρρυθμίσεως εν τη Αγγλικανική εκκλησία, Θεσσαλονίκη