Της Άννας-Μαρίας Αλεξανιάν,
Το Μεξικό αποτελεί δημοκρατικό κράτος από το 2000. Ωστόσο, η βία που συναντάται από το οργανωμένο έγκλημα, η διαφθορά μεταξύ κυβερνητικών αξιωματούχων, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τόσο από κρατικούς όσο και από μη κρατικούς παράγοντες και η ανεξέλεγκτη ατιμωρησία των εγκληματικών στοιχείων είναι από τις πιο σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα. Η δυνατότητα των δημοσιογράφων να αναφέρουν ελεύθερα θέματα δημοσίου συμφέροντος αποτελεί κρίσιμο δείκτη της δημοκρατίας. Ο ελεύθερος Τύπος μπορεί να ενημερώσει τους πολίτες για τις επιτυχίες ή τις αποτυχίες των ηγετών τους, να μεταφέρει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του λαού στα κυβερνητικά όργανα και να παρέχει μια πλατφόρμα για την ανοιχτή ανταλλαγή πληροφοριών και ιδεών. Όταν η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης περιορίζεται, αυτές οι ζωτικές λειτουργίες καταρρέουν, οδηγώντας σε κακή λήψη αποφάσεων και επιζήμια αποτελέσματα για τους ηγέτες και τους πολίτες.
Η ερευνητική δημοσιογραφία, λοιπόν, είναι απαραίτητη εγγύηση για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Χωρίς αυτή ένα φαινομενικά δημοκρατικό κράτος παραμένει δέσμιο της αυθαιρεσίας της εξουσίας, που χωρίς φόβο και με αμετροεπές πάθος καταχράται δημόσιο χρήμα και πλουτίζει από ανεξέλεγκτα σχήματα διαφθοράς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Μεξικό, όπου αμέτρητοι νεκροί μαρτυρούν την έλλειψη προστασίας του Τύπου και εξηγούν τους λόγους που η χώρα κατατάσσεται χαμηλά στους δείκτες δημοκρατικότητας. Στο Μεξικό, η κατάσταση περιπλέκεται λόγω της δράσης του οργανωμένου εγκλήματος, των γνωστών από το Netflix, καρτέλ ναρκωτικών. Για δεκαετίες τώρα, το οργανωμένο έγκλημα στο Μεξικό απεικονίζεται ως ο κύριος πρωταγωνιστής στη συνεχιζόμενη κρίση ασφαλείας της χώρας. Τα υπέρογκα κέρδη δελεάζουν όργανα της εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας να παρέχουν στα καρτέλ καθεστώς ατιμωρησίας με αντάλλαγμα γενναιόδωρες προμήθειες και όλα αυτά, ενώ παράλληλα, έχει προωθηθεί διαχρονικά το αφήγημα της καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος. Τα λόγια αυτά, όμως, δε μπορούν να έχουν αντίκρισμα όσο η ρίζα του κακού παραμένει, όσο η σκοτεινή σχέση μεταξύ εγκληματικών και πολιτικών κύκλων παραμένει άρρηκτη.
Ο οργανισμός Reporters Without Borders (RSF) έχει καταγράψει στο Μεξικό τουλάχιστον 150 νεκρούς δημοσιογράφους από το 2000. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιοποίησαν για το 2022, το Μεξικό κατέχει την 127η θέση στην ελευθερία του λόγου ανάμεσα σε 180 καταγεγραμμένες χώρες. Η δεινή θέση των δημοσιογράφων και η υποβάθμιση της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης είναι συνεχώς επιδεινούμενη. Αυτή είναι μια κατάσταση που οι δημοσιογράφοι και οι δημοσιογραφικές ενώσεις προσπαθούν να βελτιώσουν, χωρίς, όμως, να πετυχαίνουν σημαντικές αλλαγές, έχοντας ως εμπόδιο την άρνηση της κυβέρνησης.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, χρόνο με τον χρόνο, το Μεξικό συνεχίζει να είναι μια από τις πιο επικίνδυνες χώρες για τους εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης. Ο Πρόεδρος López Obrador, που βρίσκεται στην εξουσία από τον Δεκέμβριο του 2018, δεν έχει ακόμη προχωρήσει στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, για να σταματήσει τη σπείρα βίας κατά του Τύπου, με τις δολοφονίες να έχουν αυξηθεί κατά 85%. Στο Μεξικό, η είσοδος στον τομέα των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών από μικρότερα, ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης είναι εξαιρετικά δύσκολη. Ωστόσο, ο αριθμός των ανεξάρτητων δημοσιογράφων, που αναρτούν τις δικές τους αναφορές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αυξάνεται. Η φετινή χρονιά ήταν ήδη από τις αρχές της η πιο θανατηφόρα για τα μέσα ενημέρωσης του Μεξικού, με συνολικά τουλάχιστον 15 δημοσιογράφους μέχρι στιγμής να έχουν καταλήξει νεκροί.
Ο Fredid Román είναι ο τελευταίος άτυχος δημοσιογράφος, ο οποίος διαχειριζόταν ένα διαδικτυακό τοπικό ειδησεογραφικό πρόγραμμα. Πυροβολήθηκε θανάσιμα τέλη Αυγούστου στην πρωτεύουσα του νότιου κρατιδίου Guerrero. Λίγο πριν από τη δολοφονία του, ο Román είχε δημοσιεύσει στο διαδίκτυο σχετικά με την εξαφάνιση 43 μαθητών το 2014 από την πόλη Iguala. Ο ίδιος κήρυξε το περιστατικό και τη συγκάλυψη του «έγκλημα του κράτους». Οι αρχές ανέφεραν ότι σκοτώθηκε, ενώ καθόταν στη θέση του συνοδηγού του αυτοκινήτου του. Σύμφωνα με φίλους, ο 60χρονος ρεπόρτερ σκοτώθηκε έξω από το σπίτι του, όπου διηύθυνε και την εβδομαδιαία εφημερίδα La Realidad.
Η ερευνητική δημοσιογραφία, όπως προαναφέρθηκε, είναι η σημαντικότερη δικλείδα προστασίας σε μια δημοκρατία και εγγυάται τη λογοδοσία των θεσμών. Καλώς ή κακώς, η εξουσία διαφθείρει και ακόμα και σε ένα δημοκρατικό καθεστώς ο πειρασμός για διαφθορά είναι μεγάλος. Πρωταρχικό μέλημα των κρατών θα πρέπει να είναι το να φτιάξουν ένα τέτοιο σύστημα διακυβέρνησης, ώστε να έχουν τις κατάλληλες υποδομές και τη βάση, για να μην επικρατεί διαφθορά και καταπάτηση της νομοθεσίας, ούτε από κυβερνητικά στελέχη ούτε και από τους υπόλοιπους πολίτες.
Πάντως, ευχάριστο είναι το γεγονός πως παρατηρούνται αρκετά αξιόλογες προσπάθειες για ενίσχυση της δημοκρατίας και της ελευθερίας του λόγου στο Μεξικό. Συγκεκριμένα, υπάρχουν οργανισμοί που ασχολούνται ειδικά με την προστασία των δημοσιογράφων, συμπεριλαμβανομένων των κρατικών και ομοσπονδιακών μηχανισμών προστασίας, του “Office of the Special Prosecutor for Attention to Crimes against Freedom of Expression”, καθώς και της Εθνικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Παράλληλα, οι συνεχείς διαμαρτυρίες δημοσιογράφων και απλών πολιτών στους δρόμους του Μεξικό υπενθυμίζουν διαρκώς στην Κυβέρνηση πως ο αγώνας τους θα συνεχίζεται, καθώς σε αντίθετη περίπτωση η σιωπή καταλήγει να σημαίνει αποδοχή της κατάστασης και υποχώρηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- RSF advocates for protection of journalists and against impunity on international press freedom mission to Mexico, RSF, Διαθέσιμο εδώ
- This is already the deadliest year ever for Mexico’s media”, RSF, Διαθέσιμο εδώ
- Journalist becomes 15th media worker killed this year in Mexico, Al Jazeera, Διαθέσιμο εδώ
- Journalists respond with anger, seek justice after four killed in Mexico, University of Miami News and Events, Διαθέσιμο εδώ
- Fredid Román: The 15th journalist murdered in Mexico in 2022, El Pais, Διαθέσιμο εδώ
- Backgrounder: Evolution of Organized Crime in Mexico, Geopolitical Monitor, Διαθέσιμο εδώ
- In 2022, journalist killings continue unabated in Mexico amid a climate of impunity, CPJ, Διαθέσιμο εδώ
