Της Χρυσάνθης Παπαναστασίου,
Διανύοντας την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, θα ήταν εύλογο να συμπεράνουμε πως οι όποιες διακρίσεις μεταξύ των φύλων θα είχαν εκλείψει. Ωστόσο, καθημερινά οι τρέχουσες εξελίξεις έρχονται να διαψεύσουν τα συμπεράσματα αυτά και να επιβεβαιώσουν πως η σκιά της πατριαρχίας δεν χάθηκε ποτέ. Αυτός είναι και ο λόγος που υπάρχει μία ελαφρώς επιφυλακτική στάση απέναντι σε οποιαδήποτε πολιτική ισότητας, ιδίως όταν προέρχεται από αρκετά παραδοσιακές κοινωνίες. Η τελευταία επισήμανση είναι ιδιαιτέρως επίκαιρη, δεδομένου πως ολοένα και περισσότερα κράτη τείνουν να σχηματίζουν κυβερνήσεις με έντονο το γυναικείο στοιχείο, γεγονός φυσικά θεμιτό, αλλά και έναυσμα για προβληματισμό σχετικά με τις ειλικρινείς προθέσεις αυτών των πολιτικών τακτικών. Με την εκλογή της Najla Bouden ως νέα πρωθυπουργός της Τυνησίας, φαίνεται να ανοίγει μία μεγάλη συζήτηση σχετικά με την εξέλιξη του κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι της χώρας.
Στο πλαίσιο αυτής της εξέλιξης, είναι επιτακτικής σημασίας να τονιστεί πόσο σημαντική είναι αυτή η πολιτική αλλαγή για τη χώρα, καθώς η Bouden είναι η πρώτη γυναίκα που θα διατελέσει σε θέση πρωθυπουργού, τόσο στην Τυνησία, όσο και στον αραβικό κόσμο ως σύνολο. Πρόκειται για ένα γεγονός τεράστιας σημασίας, με πολλούς να το μεταφράζουν ως «κλειδί» για την προσέγγιση της ισότητας, της ίσης μεταχείρισης εντός και εκτός του πολιτικού στίβου, του εκσυγχρονισμού, αλλά και ως δίοδο υπερκέρασης ορισμένων απαρχαιωμένων τακτικών, που έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους στη χώρα. Η τελευταία παρατήρηση κρίνεται σημαντική, αν λάβουμε υπόψιν το γεγονός πως η Τυνησία υπήρξε παραδοσιακά από τις πιο φιλελεύθερες μουσουλμανικές χώρες, διάκριση την οποία τείνει να «σκιάζει» το πέπλο του σύγχρονου συντηρητισμού, που έχει ακινητοποιήσει τη χώρα από τα τέλη του 20ού αιώνα.
Την τελευταία δεκαετία, ωστόσο, διανύεται σημαντικός δρόμος προς την εξέλιξη, με αποκορύφωμα τη στελέχωση της τωρινής κυβέρνησης, η οποία, σύμφωνα με πολλούς, πρόκειται να δώσει λύσεις τόσο σε κοινωνικές κρίσεις, όσο και στο ευρύτερο οικονομικό πρόβλημα που η χώρα αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια. Οι ελπιδοφόρες αυτές προβλέψεις, όμως, τείνουν να καταρριφθούν από ένα διαρκώς αυξανόμενο πλήθος «φωνών», που αντιμετωπίζουν επιφυλακτικά αυτές τις αλλαγές.
Πληθώρα επιφυλάξεων έχουν αναδυθεί από τις υποψίες πως η ανάληψη της συγκεκριμένης θέσης από τη νυν πρωθυπουργό αποτελεί μόνο ένα «προσωπείο», προκειμένου να προαχθούν άλλοι πολιτικοί στόχοι. Πολλοί μάλιστα, χαρακτηρίζουν την επιλογή της ως τιμητική, εξαιτίας του πρότερου πολιτικού της έργου, του εξέχοντος χαρακτήρα, μα κυρίως της δημοτικότητάς της. Τα στοιχεία αυτά έρχονται να επιβεβαιώσουν τις αρνητικές αυτές υποψίες, ιδίως αν ληφθούν υπόψιν οι ευρύτερες πολιτικές κινήσεις της κυβέρνησης, αλλά κυρίως του ίδιου του προέδρου. Συγκεκριμένα, ο τωρινός πρόεδρος της Τυνησίας, ο Kais Saied, διατρανώνει από τη μία την επιλογή της πρωθυπουργού ως ριζοσπαστική και εκσυγχρονιστική, εντούτοις στο διάστημα που διατελεί ως πρόεδρος έχει να επιδείξει αρκετές αντίθετες με τους δημοκρατικούς θεσμούς πολιτικές. Συγκεκριμένα, μέσα στον προηγούμενο χρόνο έχει προβεί επανειλημμένα στην παράκαμψη του κοινοβουλίου, καθώς και στην υπέρβαση διαδικαστικών κανόνων και θεσμών, αλλά και στην πραγμάτωση μίας σχεδόν προσωποκεντρικής πολιτικής.
Όσον αφορά, βέβαια, στην πρώτη παρατήρηση, η κίνησή του ενδεχομένως να μπορεί να δικαιολογηθεί ως λογική, αν λάβουμε υπόψιν πως το κοινοβούλιο κυριαρχείται αριθμητικά από μέλη του κόμματος Ennahda, το οποίο κατά το παρελθόν έχει κατηγορηθεί πως εμφορείται από αρχές αδικαιολόγητου συντηρητισμού και ιδεολογικής ακαμψίας. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση το «πάγωμα» του κοινοβουλίου και η συγκέντρωση της εκτελεστικής εξουσίας στο πρόσωπο ενός πολιτικού ηγέτη δεν νοείται ως δημοκρατική, με πολλούς πολιτικούς αντιπάλους του να έχουν προβεί στον χαρακτηρισμό της πράξης του ως πραξικοπηματικής.
Ο προβληματισμός, επομένως, εστιάζεται στην ανησυχία σχετικά με τις καλές προθέσεις αυτών των πολιτικών επιλογών και στο κατά πόσο δεν αποτελούν απλά αντιπερισπασμό για την υλοποίηση έτερων στόχων. Αρκετές φεμινιστικές και ακτιβιστικές οργανώσεις κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας πως η κοινωνία βαδίζει μάλλον προς τα πίσω αντί για μπροστά, καθώς δεν λαμβάνονται ουσιαστικά μέτρα για την επίτευξη της ισότητας, αλλά μάλλον κινήσεις εντυπωσιασμού που δημιουργούν την επίφαση αλλαγής.
Ωστόσο, βάσει της «εκ του αποτελέσματος» προσέγγισης των πραγμάτων, η οποία έχει αρκετούς υποστηρικτές, ανεξαιρέτως άλλων υποθαλπόντων σκοπών, η χώρα –εκούσια ή ακούσια– έχει αποκτήσει την πρώτη γυναίκα πολιτικό σε τόσο υψηλόβαθμη θέση, αλλά και μία εκλεγμένη κυβέρνηση με έντονο το γυναικείο στοιχείο. Ως εξατομικευμένο γεγονός, αυτό αξιολογείται τεράστιας σημασίας, δίνοντας το έναυσμα για την εδραίωση ενός κλίματος ισότητας και ίσης μεταχείρισης. Ο αντίλογος, όμως, είναι ηχηρός και βάσιμος, δεδομένου πως αν και η εξέλιξη αυτή δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για αλλαγή και εκσυγχρονισμό, οι υλοποιημένες πολιτικές αποφάσεις είναι μάλλον αποθαρρυντικές. Παράδειγμα τέτοιου μέτρου είναι ο νέος εκλογικός νόμος που ψηφίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2022, ο οποίος αφορά στα υποχρεωτικά ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στον σχηματισμό κυβερνήσεων και δημιουργεί πρόσθετες ανησυχίες. Φυσικά, η κυβερνητική εξήγηση αυτής της τροποποίησης είναι πως στα πλαίσια μίας κοινωνίας ισότητας τέτοιες επισημάνσεις κρίνονται ως αυτονόητες και αχρείαστες.
Η ανησυχία σχετικά με τον εκλογικό νόμο επικεντρώνεται στο γεγονός πως διακινδυνεύει την κατεδάφιση των κεκτημένων των γυναικείων αγώνων που έχουν λάβει χώρα στην Τυνησία τα τελευταία χρόνια. Ειδικότερα, σύμφωνα με τον προϊσχύοντα εκλογικό νόμο, που ψηφίστηκε το 2014 και αποτέλεσε ίσως το σημαντικότερο επίτευγμα της επανάστασης, προαπαιτούνταν ορισμένα απαραίτητα ποσοστά γυναικών, γεγονός που προάσπιζε την ισότιμη συμμετοχή αντρών και γυναικών στον πολιτικό στίβο. Ο νεοψηφισθείς εκλογικός νόμος, όμως δεν περιέχει αυτόν τον όρο. Μάλιστα, δεν υπάρχει ρητή διατύπωση της εξάλειψης της συγκεκριμένης προϋπόθεσης, αλλά ορισμένες ήπιες διατυπώσεις και πρόσθετα στάδια προκειμένου κανείς να εκλεγεί.
Συγκεκριμένα, ο υποψήφιος πρέπει να έχει συγκεντρώσει 400 υπογραφές από ψηφοφόρους της εκλογικής του περιφέρειας, προτού μπορέσει να θέσει υποψηφιότητα, ενώ παράλληλα οφείλει να χρηματοδοτήσει και την προεκλογική του καμπάνια ατομικώς, δίχως εσωκομματική υποστήριξη. Τα γεγονότα αυτά δημιουργούν πρόσθετα εμπόδια στη συμμετοχή των γυναικών στο πολιτικό γίγνεσθαι, καθώς ιδίως σε εκλογικές περιφέρειες της υπαίθρου, όπου κυριαρχεί το αγροτικό στοιχείο, οι γυναικείες συμμετοχές δεν έχουν ιδιαίτερη απήχηση, στοιχείο που αποτελεί τροχοπέδη στην ανάμειξή τους στην πολιτική ζωή της χώρας. Έτσι, αν και τυπικά οι πολιτικοί όροι είναι κοινοί, πρακτικά κλονίζεται άμεσα η ύπαρξη του γυναικείου στοιχείου στα κοινά και κατά συνέπεια οι πολιτικές του βλέψεις φτάνουν σε αναγκαστικό τέλμα.
Έτσι, η εκ πρώτης όψεως προοδευτική πορεία της κοινωνικοπολιτικής κατάστασης της χώρας, που φαινόταν να δίνει το «πράσινο φως» για τη δημιουργία ίσων όρων, φαίνεται να καλύπτεται σταδιακά από ένα «πέπλο» πολιτικών υποσχέσεων, που κατά πάσα πιθανότητα δεν επιδιώκουν τους ίδιους στόχους με αυτούς που προβάλλουν. Άραγε, πότε θα είμαστε αρκετά έτοιμοι για την πλήρη αποδοχή της ισότητας, ώστε να μην αναζητούμε τους πραγματικούς λόγους κάποιων τέτοιων γεγονότων, αλλά να τα θεωρούμε ως δεδομένα και αυτονόητα; Γιατί κοινωνίες, όπως η Τυνησία, τείνουν να παραμένουν πιθανόν προσκολλημένες σε τόσο απαρχαιωμένες απόψεις, αντιμετωπίζοντας καθετί νέο με επιφύλαξη, αντί να στρέφουν το βλέμμα τους στο μέλλον; Η παγκόσμια κοινωνία οφείλει να πάψει να αντιστέκεται στην εξέλιξη και να υποθάλπει τη θεσμική και κοινωνική ακαμψία, αλλά να δημιουργήσει γερές βάσεις για έναν νέο, δημοκρατικό και με ίσες ευκαιρίες κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Tunisia’s president appoints woman as prime minister in first for Arab world, CNN, Διαθέσιμο εδώ
- Are women’s rights used as a smokescreen in Tunisia?, Al Jazeera, Διαθέσιμο εδώ
- Tunisia Tramples Gender Parity Ahead of Parliamentary Elections, Human Rights Watch, Διαθέσιμο εδώ
