Της Μαρίας Σπαράκη,
Σε πρώτο πλάνο, θα αναλύσουμε την έννοια της Βιοηθικής, η οποία αποτελεί έναν κλάδο της επιστήμης που ασχολείται με τα ηθικά προβλήματα που προέκυψαν από τις νέες ανακαλύψεις της Βιολογίας και τις εφαρμογές της Γενετικής Μηχανικής. Στόχος της γενετικής μηχανικής είναι η προσπάθεια αποφυγής μη αντιστρεπτών καταστάσεων που σχετίζονται με τον χειρισμό του γενετικού υλικού. Ωστόσο, αυτό το εγχείρημα προβληματίζει πλήθος επιστημόνων σχετικά με την καταπάτηση των δικαιωμάτων μας. Η δυνατότητα αυτή των επιστημόνων να παρεμβαίνουν στη βιολογική φύση του ανθρώπου έφερε τις κοινωνίες ενώπιον πρωτόγνωρων ηθικών προβλημάτων, υπό την πίεση των οποίων γεννήθηκε η Βιοηθική.
Οι βασικές αρχές της Βιοηθικής είναι η αρχή της ωφελιμότητας, η αρχή της αυτονομίας, η αρχή της δικαιοσύνης και η αρχή της ισότητας. Κρίνοντας ότι η σημασία των προαναφερθεισών αρχών είναι γνωστή, θα ήθελα να επεκταθώ στην αρχή της αυτονομίας. Η αρχή της αυτονομίας αναφέρεται στον σεβασμό της ελευθερίας του ατόμου, το οποίο, στη συγκεκριμένη περίπτωση, λαμβάνει και τον ρόλο του ασθενούς και η οποία επεκτείνεται στο πεδίο της σκέψης της βούλησης και της πράξης. Η αυτονομία της σκέψης αναφέρεται στις νοητικές αξιολογήσεις του ατόμου, η αυτονομία της βούλησης στη μετατροπή της λογικής κρίσης και αξιολόγησης σε επιθυμία πράξης και η αυτονομία της πράξης στην πραγματοποίηση της εν λόγω επιθυμίας. Όσον αφορά την αρχή της δικαιοσύνης και της ισότητας, αφορούν έννοιες ταυτόσημες ή και συμπληρωματικές. Πιο συγκεκριμένα, η αρχή της δικαιοσύνης συνεπικουρείται από την αρχή της ισότητας. Επομένως, κάθε ζήτημα που πρόκυπτε σχετικά με τη βιοηθική θα πρέπει να σέβεται τις τέσσερις αυτές αρχές.
Οι επιτροπές Βιοηθικής έχουν ως σκοπό τη γνωμοδότηση πάνω στα ηθικά προβλήματα που ανακύπτουν από τις εξελίξεις στους πλέον δυναμικού κλάδους της Βιολογίας και της Ιατρικής. Ποια είναι, όμως, αυτά τα ζητήματα;
Ειδικά ζητήματα βιοηθικής και ιατρικής δεοντολογίας θεωρούνται αυτά που προέρχονται, κατά βάση, από την εξέλιξη της ιατρικής γνώσης και πρακτικής. Η πιο σημαντική διάσταση της βιοηθικής έγκειται στο ζήτημα της κλωνοποίησης, καθώς αφορά την επέμβαση στο ανθρώπινο γενετικό υλικό. Απόρροια των γενετικών ερευνών είναι η εμπορική ταυτοποίηση γονιδίων (ακόμα και ανθρώπινων) από ιδιωτικές εταιρείες που ασχολούνται με εφαρμογές της Βιοτεχνολογίας και της Γενετικής. Οι πειραματισμοί έχουν ξεκινήσει ήδη από τη δεκαετία του 1960, με πεδίο εφαρμογής τα φυτά και στη συνέχεια τα ζώα και τον άνθρωπο. Η κλωνοποίηση εφαρμόζεται με δυο τρόπους. Ο πρώτος είναι η κλωνοποίηση με σκοπό την αναπαραγωγή του ανθρώπου, η οποία θεωρείται μη παραδεκτή από την πλειοψηφία των επιστημών και στην Ελλάδα απαγορεύεται και επίσημα. Πιο συγκεκριμένα, ο Έλληνας νομοθέτης έχει διακρίνει τις προαναφερθείσες κατηγορίες και, επιτρέποντας την ελεύθερη επιστημονική έρευνα, επιδοκιμάζει τη θεραπευτική κλωνοποίηση απαγορεύοντας, ταυτόχρονα, την αναπαραγωγική βασιζόμενος στο άρθρο 2 παρ.1 του Συντάγματος περί προστασίας και σεβασμού της αξίας του ανθρώπου.
1. O σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας.
Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η ελληνική έννομη τάξη έχει κυρώσει ευρωπαϊκές αποφάσεις που απαγορεύουν την αναπαραγωγική κλωνοποίηση. Ξεκινώντας, κυρώνει την απόφαση 1213/97 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία αποδοκιμάζει την αναπαραγωγική κλωνοποίηση, θεμελιώνοντας την αντίθεσή της στην προσβολή της αξίας του ανθρώπου. Επιπροσθέτως, κυρώνει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Οβιέδο 414/97) που αποκλείει την κλωνοποίηση του ανθρώπινου οργανισμού. Ο Έλληνας νομοθέτης έχει παραπομπή στην κλωνοποίηση στον Αστικό Κώδικα μέσω των νόμων 3305/2005 και 3089/2002, οι οποίοι επιτρέπουν την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, ενώ ο Ποινικός κώδικας απαγορεύει την πρακτική αυτή στα έμβρυα για πειράματα επιβάλλοντας κυρώσεις. Ο δεύτερος, δηλαδή, τρόπος, η θεραπευτική κλωνοποίηση εφαρμόζεται για τη δημιουργία οργάνων και ιστών με απώτερο σκοπό τη μεταμόσχευση και ο τρόπος αυτός είναι επιτρεπτός.
Καταλήγοντας, τα θέματα που εξετάζει η Βιοηθική είναι εξαιρετικά σοβαρά και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σε διακρατικό επίπεδο, ώστε να μην αποτελέσουν παίγνιο στα χέρια ανεύθυνων και άσχετων με το αντικείμενο ομάδων ούτε, πολύ περισσότερο, αντικείμενο εκμετάλλευσης. Τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης συνέταξαν το 1997 τη Σύμβαση για την Προστασία των Δικαιωμάτων και της Αξιοπρέπειας του Ανθρώπινου. Η Σύμβαση επεκτάθηκε στο Παρίσι το 1998 με άρθρα που αφορούν την κλωνοποίηση.
Συνοψίζοντας, οι εκρηκτικές ανακαλύψεις των επί μέρους κλάδων της Βιολογίας προηγήθηκαν κατά πολύ της Νομικής επιστήμης, με συνέπεια το πεδίο εφαρμογών των επιτευγμάτων των Βιολογικών Επιστημών να καλύπτεται από ένα ασαφές έως ανύπαρκτο νομικό πλαίσιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Μεταπτυχιακή διπλωματική διατριβή με θέμα: «Ιατρική και Βιοηθική Διαμεσολάβηση», διαθέσιμη εδώ
