Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
«Όποιος διατηρεί την ικανότητα να βλέπει την ομορφιά, δεν γερνάει ποτέ»
— Φραντς Κάφκα
Η ομορφιά ως εχέγγυο ψυχικής και ηθικής νεότητας, ως υπόσχεση για μία αρυτίδωτη ψυχή. Ως λύτρωση ενάντια στη μιζέρια, την πεζότητα και τη δυστυχία. Για ποια ομορφιά μιλάμε, όμως; Η ομορφιά, ασφαλώς, είναι πολυπρόσωπη και καθαρά υποκειμενική. Εξαρτάται από την αισθητική παιδεία και την ιδιοσυγκρασία του καθενός. Το κρίσιμο, ωστόσο, σημείο είναι η ικανότητά μας να εντοπίζουμε την ομορφιά στην καθημερινότητά μας, να μην επιτρέπουμε να συνθλίβεται μέσα στη δίνη της συνήθειας, της ταχύτητας, της αδιαφορίας. Και δεν αναφέρομαι, προφανώς, μόνο στην εξωτερική, ανθρώπινη ομορφιά, αλλά πρωτίστως στην ομορφιά της ψυχής, του μυαλού, της φύσης, της τέχνης.
Ο μοναδικός τρόπος να υψωθεί η ζωή μας πάνω από το επίπεδο της άχαρης ρουτίνας, να νικήσουμε την ασχήμια σε αυτή τη γενικά αντι-ρομαντική εποχή, να προφυλάξουμε την αξία της ζωής από τον οδοστρωτήρα της επιδερμικότητας είναι να προσέξουμε την ομορφιά σε ένα ηλιοβασίλεμα, σε ένα βλέμμα, σε ένα χαμόγελο, σε ένα τραγούδι, σε ένα ποίημα. Την ομορφιά στην ελευθερία, στη νεότητα, που είναι η ακμή και το απόγειο της ομορφιάς, στην αθωότητα, στην ευτυχία, που είναι σχεδόν συνώνυμο της ομορφιάς, στην ίδια τη ζωή. Κι έπειτα να δημιουργήσουμε κι άλλα ποιήματα, κι άλλες μελωδίες για να την υμνήσουμε. Ο άνθρωπος, ως δημιουργός, μπορεί να καταστεί πακτωλός ομορφιάς και τέχνης. Ο ίδιος, όμως, άνθρωπος δύναται να μετατραπεί σε εξολοθρευτή της. Αυτή η διττή υπόσταση της ανθρώπινης φύσης αποτελεί την κινητήρια δύναμη των αλλαγών στη ζωή, τόσο των θετικών, όσο και των αρνητικών, δηλαδή της προόδου και της οπισδρόμησης και καταστροφής.
Ας εστιάσουμε, σε αυτό το σημείο, στη σχέση τέχνης και κάλλους. Ο Winckelmann όριζε την ομορφιά ως τον ύψιστο σκοπό της Τέχνης. Η έννοια της ανθρώπινης ομορφιάς προσεγγίζει την τελειότητα στο μέτρο που είναι σύμφωνη με την ανώτατη ομορφιά, που είναι η θεία. Συστατικά στοιχεία της ομορφιάς, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η ενότητα και η απλότητα. Μάλιστα, ο Winckelmann, υμνώντας την υπεροχή της ελληνικής τέχνης, συνέδεσε την αισθητική (έννοια άμεσα συνυφασμένη με το κάλλος) με την ελευθερία και ισχυρίστηκε ότι το δημοκρατικό πολίτευμα της αρχαίας Ελλάδας επέτρεπε στον πολίτη να παράγει ομορφιά, εκδηλώνοντας αβίαστα και άφοβα τη δημιουργικότητά του. Γιατί η ελευθερία θρέφει τα μεγαλοφυή πνεύματα, έχει ηθικοπλαστική δύναμη και ευνοεί την ανταγωνιστική άμιλλα και τη φιλοδοξία για τα πρωτεία.
Αν αντικρίσουμε το κάλλος τουλάχιστον στοιχείο της τέχνης, κι όχι ως αυτοσκοπό, κατανοούμε και τον καθοριστικό ρόλο του στη σμίλευση του ήθους, στην καλλιέργεια της φαντασίας και της αισθητικής, στη μετάγγιση κοινωνικών μηνυμάτων, μέσω της επίδρασης που ασκεί στον αποδέκτη της τέχνης. Μέσα στα μουντά χρώματα της πόλης, τους ιλιγγιώδεις ρυθμούς ζωής και την ασχήμια της βιαιότητας, ας βρούμε λοιπόν λίγο χρόνο για να ανιχνεύσουμε την ομορφιά. Θα αποτελέσει σίγουρα μία χαραμάδα φωτός και ελπίδας στον τρόπο με τον οποίο στεκόμαστε απέναντι στον κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Β. Π. Βερτουδάκης (2021), Ο Υπερίων στα ερείπια των Αθηνών. Η ιδέα της Ελλάδας και ο Friedrich Hölderlin, Εκδόσεις Περισπωμένη
