Του Μιχάλη Πανταζόπουλου,
Αμέσως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991, το Ιράν επιχείρησε να αποκαταστήσει εκ νέου τις σχέσεις του με τους δύο βόρειους πρώην σοβιετικούς γείτονές του, την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Την ίδια περίοδο και ενώ οι δύο χώρες του Νοτίου Καυκάσου βρίσκονταν πολεμικά αντιμέτωπες (Πόλεμος του Ναγκόρνο Καραμπάχ), το Ιράν, παρά τη σιιτική πλειοψηφία του, αποφάσισε να στηρίξει έμμεσα την Αρμενία. Ένας από τους λόγους που οδήγησαν το Ιράν στην απόφαση αυτή, ήταν η φιλοτουρκική και αντι-ιρανική στάση που κράτησε ο δεύτερος Αζέρος Πρόεδρος, Abulfaz Elchibey.
Η αποστροφή του Ιράν προς το Αζερμπαϊτζάν είναι έκδηλη ακόμη και σήμερα. Τα ανταγωνιστικά συμφέροντα Τεχεράνης και Μπακού, όσον αφορά την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου, επιβεβαιώνουν το κλίμα πόλωσης που υπάρχει μεταξύ των δύο γειτονικών χωρών. Επιπλέον, παρότι στο βόρειο τμήμα του Ιράν κατοικεί ένας μεγάλος αριθμός αζερικής μειονότητας, η ιρανική πολιτική ηγεσία διακατέχεται από αίσθημα φόβου σε ενδεχόμενο θρησκευτικού εξτρεμισμού από το καθεστώς του Αζερμπαϊτζάν στο εσωτερικό της χώρας. Τέλος, η διαρκής σύσφιξη των σχέσεων του Αζερμπαϊτζάν με τους στρατηγικούς αντιπάλους του Ιράν, Η.Π.Α. και Ισραήλ, διευρύνει όλο και περισσότερο το υφιστάμενο χάσμα μεταξύ των Ιρανών και Αζέρων. Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως το Ιράν προτιμά να στηρίζει τον αντίπαλο του Αζερμπαϊτζάν, παρά να υποστηρίζει ένα κράτος που έχουν άμεση ή έμμεση παρουσία οι Η.Π.Α. και το Ισραήλ.
Οι παραπάνω κυρίως λόγοι ώθησαν την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν να επιδοθεί σε μία διαρκή προσπάθεια υποστήριξης της επιβίωσης της Αρμενίας. Στην προσπάθεια αυτή συνέβαλαν, επίσης, οι βαθιές ιστορικές διαφορές και οι τεταμένες, για δεκαετίες, σχέσεις της Αρμενίας με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν. Η σύρραξη του Ναγκόρνο Καραμπάχ, καθώς και η επακόλουθη απόφαση Τουρκίας και Αζερμπαϊτζάν για κλείσιμο των μεταξύ τους συνόρων με την Αρμενία, κάνουν σαφές ότι η σχέση με το Ιράν καθίσταται ζωτικής σημασίας. Αξιοσημείωτο αποτελεί το γεγονός πως μετά το κλείσιμο των συνόρων η Αρμενία έχει αναπτύξει τις σχέσεις της με το Ιράν εν μέσω οικονομικών προβλημάτων, ως επακόλουθο της διαμάχης για το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Η εξωτερική πολιτική του Ιράν, κυρίως μετά την απομόνωση από τη Δύση, έχει επικεντρωθεί σε όμορες περιοχές της χώρας, όπου υπάρχουν γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί η περιοχή του Καυκάσου, καθώς εκεί το Ιράν διαθέτει μία μικρή, αλλά διόλου ασήμαντη συμμαχική δύναμη, την Αρμενία. Η τελευταία, λόγω της στρατηγικής γεωγραφικής της θέσης, βρίσκεται ανάμεσα στις σφαίρες επιρροής της Ρωσίας και της Δύσης και ως εκ τούτου συνιστά τον καταλληλότερο μεσολαβητή, προκειμένου το Ιράν να προσεγγίσει τον «ενεργειακό γίγαντα» που ακούει στο όνομα Ρωσία.
Για περισσότερο από 20 χρόνια, η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν εμφανίζεται ως ο κύριος και ο πιο αξιόπιστος σύμμαχος της Δημοκρατίας της Αρμενίας. Η συνεργασία που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των δύο χωρών, αφορά κυρίως το εμπόριο, την ενεργειακή ασφάλεια και τον στρατιωτικό εξοπλισμό. Η Αρμενία, παρά τον αποκλεισμό του Ιράν από τη Δύση εξαιτίας των νέων κυρώσεων, εξακολουθεί να διατηρεί σταθερές σχέσεις με τη νότια γειτονική της χώρα (Ιράν), ιδίως στον οικονομικό τομέα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η δημιουργία αγωγού φυσικού αερίου από το Ιράν προς την Αρμενία. Η πρόσφατη ανακοίνωση για το άνοιγμα Γενικού Προξενείου του Ιράν στο Καπάν αποτελεί τρανή απόδειξη για συνέχιση της διασφάλισης των διμερών σχέσεων Ιράν-Αρμενίας. Τέλος, η συμφωνία για την κατασκευή νέου οδικού χάρτη, ο οποίος θα αρχίσει από τα σύνορα με το Ιράν και θα κατευθύνεται στα σύνορα με τη Γεωργία, φέρει μια νέα ποιότητα στις οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών.
Η περιοχή του Καυκάσου συνιστά ένα ουσιώδες κομμάτι προκειμένου το Ιράν να εξασφαλίσει ενεργειακή ασφάλεια, ενώ, επίσης, ενισχύει την εξαγωγή ιρανικών προϊόντων και επενδύσεων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο μικρός αλλά σημαντικός «παίκτης», η Αρμενία, αντιλαμβάνεται την αδυναμία να ενεργεί αυτοτελώς σε περιφερειακό επίπεδο, αναγνωρίζει δε, πως για την επιβίωσή του καθίσταται αναγκαία και αδιαπραγμάτευτη η σύμπλευση τόσο με το Ιράν όσο και με τη Ρωσία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η στρατηγική σχέση Ιράν και Αρμενίας, ΚΕΔΙΣΑ, Διαθέσιμο εδώ
- The Armenian-Iran Relationship, ESISC, Διαθέσιμο εδώ
- The Irano-Armenian alliance, Centre Européen de Recherches Internationales & Stratégiques, Διαθέσιμο εδώ
