Του Χαράλαμπου Νικολαΐδη,
Έχουμε συνηθίσει τις sci-fi ταινίες να τις βλέπουμε από μία ηρωική ματιά. Ένας κεντρικός ήρωας που προσπαθεί να σώσει την ανθρωπότητα και τον εαυτό του από έναν φονικό αστεροειδή κομήτη. Οι ταινίες με θέμα το διάστημα έρχονται για να μας εξιστορήσουν τις περιπέτειες ενός αστροναύτη, η τύχη του οποίου φαντάζει απρόσμενη μέσα στο αφιλόξενο κενό του διαστήματος ή σε κάποιον άλλον γαλαξία, ο οποίος βρίσκεται σε αποστάσεις που, πλέον, μετριούνται με έτη φωτός. Οπότε καταλαβαίνουμε ότι μας λείπει μία ποιητική αλληγορία που έχει να κάνει με τον βαθύτερο ψυχισμό του ανθρώπου, η οποία λαμβάνει χώρα μακριά από τον πλανήτη μας. Αυτή την ανάγκη μας την εκπλήρωσε ο Ταρκόφσκι αρκετές δεκαετίες πίσω. Αυτός ο σοβιετικός σκηνοθέτης έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για τις ταινίες sci-fi, δίνοντάς μας εκπληκτικά παραδείγματα, όπως το Stalker και το Solaris.
Η ταινία Solaris του 1972 βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Στανισλάβ Λεβ. Στο διαστημικό σταθμό του πλανήτη Solaris συμβαίνουν πολλά αναπάντεχα και απρόσμενα γεγονότα. Η σοβιετική κυβέρνηση αποφασίζει να κλείσει τον σταθμό, καθώς και να επιστρέψουν οι εναπομείναντες αστροναύτες-επιστήμονες. Πλέον στο σταθμό ζουν 3 άτομα από τα 85 που φιλοξενούσε κάποτε ο σταθμός. Ο Κρις Κέλβιν, ψυχολόγος στο επάγγελμα, αποστέλλεται από τη σοβιετική κυβέρνηση στο διαστημικό σταθμό για να βγάλει πόρισμα, αλλά και να πείσει τους εναπομείναντες να εγκαταλείψουν τον σταθμό. Αυτό που συναντά, βέβαια, μία παχύρευστη ομίχλη πάνω από τον ωκεανό του Solaris που έχει εισβάλει μέσα στο σταθμό, ξεπερνά κάθε φαντασία, φέρνοντας τραυματικές αναμνήσεις μπροστά του, στην κυριολεξία.
Γνωστή είναι η λατρεία του Ταρκόφσκι στους καλλιτέχνες και στην τέχνη και ιδιαίτερα στην τέχνη της ζωγραφικής. Ένα κοινό χαρακτηριστικό που υπάρχει στις ταινίες του είναι η προσπάθεια προσέγγισης, αλλά και απεικόνισης έργων μεγάλων ζωγράφων. Ένα βασικό παράδειγμα τοποθετείται στις πρώτες σκηνές του Solaris, με ένα ποτάμι να παρασύρει, τόσο αρμονικά, μία μερική βλάστηση που έχει φυτρώσει στον πυθμένα του. Για πολλούς μελετητές των ταινιών του, αυτές οι σκηνές αποτελούν σαφέστατο υπαινιγμό στον πίνακα «Οφειλία», του ζωγράφου Τζον Έβερετ Μιλέ, όπου βλέπουμε την Οφειλία να επιπλέει στο ποτάμι με την ίδια κινησιολογική χάρη της βλάστησης στο νερό που προσπαθεί να αποδώσει ο Ταρκόφσκι με την εμπειρία και την κάμερα του.
Η ταινία θίγει ζητήματα υπαρξιακού χαρακτήρα και θεμελιωδών ανθρωπίνων ψυχολογικών καταβολών. Είναι σχεδόν τρομακτικό να βλέπουμε όλες αυτές τις τύψεις να παίρνουν σάρκα και οστά μέσα σε έναν διαστημικό σταθμό με άλλους δύο κοσμοναύτες, με τις δικές τους Ερινύες να τους κυνηγούν. Ο Ταρκόφσκι, μέσω διαλόγων και διαφωνιών, στην ταινία του προσπαθεί να αναδείξει θέματα που έχουν υπάρξει, μέχρι και σήμερα, ιδιαίτερα διφορούμενα, όπως είναι η ανθρωπότητα, η κοινωνία του ανθρώπου, η ύπαρξη του Θεού κ.τ.λ. Προσπαθεί να θέσει ερωτήματα στον θεατή. Στην ουσία ο Ταρκόφσκι χρησιμοποιεί τον κινηματογράφο, που είναι μια μορφή διασκέδασης, για να θέσει ερωτήματα στο κοινό του.
Ένα τέτοιο ερώτημα αποτελεί το: Πρέπει να ζήσουμε με το ψέμα και να είμαστε ευτυχισμένοι με αυτό ή να αποδεχτούμε την αλήθεια όσο απάνθρωπη και αν είναι, πληρώνοντας το τίμημά της; Το ψέμα και οι τύψεις του Κρις έρχονται στην ταινία με την παρουσία της πρώην αρραβωνιαστικιάς του, που αυτοκτόνησε πίνοντας δηλητήριο, το οποίο ο Κρίς είχε αφήσει πίσω του. Έτσι καταλαβαίνουμε πως χάθηκαν 83 άνθρωποι από τον διαστημικό σταθμό. Αυτοκτόνησαν από αυτή την περίεργη ομίχλη που διάβαζε τα όνειρα τους και μετατρεπόταν στον χειρότερό τους φόβο. Ο Κρις έρχεται σε αντιδιαστολή με τους άλλους δύο επιστήμονες που προσπαθούν να τον απαλλάξουν από τους «δαίμονες» του. Βλέπουμε, δηλαδή, πως ο Κρις, αν και ψυχολόγος, φαίνεται ιδιαίτερα αδύναμος να διαχειριστεί τα συναισθήματα του, σε αντίθεση με τους άλλους δύο που προσπαθούν να σταματήσουν την επέκταση αυτής της τρέλας.
Η ταινία πολύ απλά θίγει τα θέματα που περικλείει, χρησιμοποιώντας ένα ρεαλιστικό στόρυ. Αλλά σε αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκεται η μαγεία του Ταρκόφσκι. Δημιουργεί ένα νέο είδος σχολής. Ασχολείται αποκλειστικά με την ανθρώπινη ψυχολογία, τοποθετώντας σε όλες αυτές τις σκηνές στοιχεία ακραίας τεχνολογικής ανάπτυξης, ως μία νέα πραγματικότητα του μακρινού μέλλοντος. Για κάποιους το Solaris και ο Ταρκόφσκι αποτελούν απάντηση στον Κιούμπρικ και στην Οδύσσεια του Διαστήματος. Δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε αυτό. Αυτό που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι ότι οι ταινίες του Ταρκόφσκι αποτελούν κληρονομιά του παγκόσμιου κινηματογράφου, με καταξιωμένους πιστούς θαυμαστές, όπως ο Νόλαν, οι αδερφές Γουατσόφσκι κ.τ.λ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Solaris”: Inner Space, criterion.com, διαθέσιμο εδώ
- “Solaris” (1972 film), en.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
