Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Έστω ότι θέλουμε να εξηγήσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα προσεγγίσουμε το ζήτημα από την οικονομική θεωρία, την πολιτική θεωρία ή τη διεθνή πολιτική οικονομική θεωρία; Φαίνεται ότι καθένα από αυτά παρέχει εξήγηση για μια πτυχή του ζητήματος υπό εξέταση. Στο παρόν άρθρο θα υποστηρίξουμε ότι η μαρξιστική πολιτική οικονομία μπορεί να αξιοποιηθεί, ώστε να μας δώσει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το υπό εξέταση φαινόμενο. Αυτό γιατί μέσα από την εννοιολογική ανάλυση, δηλαδή την εξέταση μιας έννοιας σε απλούστερα στοιχεία, θα έχουμε μια συνεπή κατανόηση.
Η μαρξιστική ανάλυση, ούσα επηρεασμένη από την Αριστοτελική και Χεγκελιανή φιλοσοφία, ξεκινά με αφετηρία ότι το απλό εμπεριέχει το σύνθετο και η ανάδειξή του γίνεται μέσα από τη συζήτηση/αναζήτηση των αντιθέτων. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι αρχικά πραγματοποιούμε μια οικονομική ανάλυση του Καπιταλισμού. Σύμφωνα με τη μαρξιστική αντίληψη, η καπιταλιστική οικονομική διαδικασία διατρέχεται απ’ το χρήμα (Graziani, 1997). Η δραστηριότητα ενός καπιταλιστή με αφετηρία το χρήμα επιστρέφει στο χρήμα, σ’ έναν κύκλο που αποτελείται από διάφορα στάδια: απ’ το αρχικό χρήμα κατά την αγορά της εργασιακής δύναμης στη χρησιμοποίηση της εργασιακής δύναμης στην τεχνική παραγωγική διαδικασία, στο τελικό προϊόν και την πώλησή του στην αγορά, όπου το προϊόν τελικά μεταμορφώνεται σε νέο χρήμα μεγαλύτερης ποσότητας απ’ την αρχική. Όλα τα παραπάνω συνοψίζονται στον διάσημο τύπο Χ-Ε-Χ’ [χρήμα-εμπόρευμα-περισσότερο χρήμα].
Στη συνέχεια, διαχωρίζουμε το Αγοραίο από το μη Αγοραίο, ώστε, τελικά, να πραγματοποιήσουμε μια πιο εξειδικευμένη ανάλυση του οικονομικού και του μη οικονομικού. Χαρακτηριστικά, οι οικονομικές σχέσεις βασίζονται στην εξουσία και στην καταπίεση και όχι στις αγοραίες σχέσεις με ίσους όρους –όπως υποστηρίζουν τα κυρίαρχα οικονομικά. Παράλληλα, οι σχέσεις αυτές βασίζονται στα έθιμα, στην κρατική παρέμβαση και στους θεσμούς. Βλέπουμε πώς η μαρξιστική ανάλυση –σε αντίθεση με την κυρίαρχη– βάζει αυτόματα τη μη οικονομική διάσταση και μέσα από μια εξειδικευμένη ιστορική συζήτηση καταλήγει στα συμπεράσματά της. Τα μαθηματικά μοντέλα δεν κατέχουν το μονοπώλιο της ανάλυσης, καθώς αξιοποιούνται όλα τα διαθέσιμα μεθοδολογικά εργαλεία που έχουν προσφέρει η φιλοσοφία των επιστημών και η θεωρία της γνώσης.
Με άλλα λόγια, η μαρξιστική ανάλυση επιδιώκει να κατανοήσει τη θεωρία του υπό διερεύνηση αντικειμένου, προτού προβεί στη θεωρητική του εξήγηση. Οι τρεις πυλώνες της μαρξιστικής ανάλυσης είναι ο Υλισμός, η Ιστορία και η Διαλεκτική. Με αυτά τα εργαλεία μπορούμε να δούμε τη μεγάλη εικόνα, δηλαδή να καταλάβουμε το γεγονός μέσα από τις υλικές του συνθήκες, το πώς σχετίζεται με τις ανθρώπινες σχέσεις και τη φύση. Να δούμε τη νοητή ιστορική του σημασία και πώς σχετίζεται με το σήμερα. Τέλος, μπορούμε να αντιληφθούμε διαλεκτικά ότι ο κόσμος δεν αποτελείται από δίπολα αλλά από αντιθέσεις. Δηλαδή, δεν αποτελείται από το «είναι» και το «δεν είναι», αλλά και από το «γίνεται-μεταβάλλεται». Για αυτό, ο καθηγητής Wolff παροτρύνει τους φοιτητές της οικονομικής επιστήμης να διαβάσουν Hegel και Freud. Ο κύριος λόγος για να διαβάσουμε τον Hegel είναι ότι προσφέρει βαθιές ενοράσεις πάνω στη φιλοσοφία της Ιστορίας και του Πολιτισμού. Ο κύριος λόγος για να διαβάσουμε Freud είναι ότι προσφέρει την οντολογική έννοια της απούσας μοναδικής αιτίας και ότι όλα επηρεάζουν και επηρεάζονται από τα πάντα.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, μπορούμε να ακολουθήσουμε το νήμα της σκέψης του καθηγητή Drweski και να δούμε την Ευρωπαϊκή Ένωση υπό τη μαρξιστική ανάλυση. Το project της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι δημιούργημα των Η.Π.Α. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ήθελε να δημιουργήσει μια ενιαία οικονομική αγορά που θα είναι ανοιχτή προς τις αμερικάνικες αγορές. Η Δυτική Γερμανία ήταν η κατάλληλη μήτρα για αυτό το εγχείρημα, καθώς είχε όλες τις αναγκαίες υλικές συνθήκες. Πρώτον, η Γερμανία μόλις είχε ηττηθεί από τον Πόλεμο, αλλά είχε και μια μεγάλη βαριά βιομηχανία. Δεύτερον, πολλοί πρώην Ναζί συνεργάστηκαν με τις Η.Π.Α., ώστε να διατηρήσουν κάποια από τα πολιτικά τους συμφέροντα. Ταυτόχρονα, ήταν ένθερμοι υποστηρικτές του αντικομμουνισμού. Τρίτον, η Γερμανία δεν ήταν αποικιοκρατική δύναμη. Τέλος, η φεντεραλιστική παράδοση της Γερμανίας, συνδυαστικά με το όραμα περί Σπουδαίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, συνθέτουν τη δομή που ήθελαν οι Η.Π.Α. να δουν στο project «Ευρώπη».
Όπως αναφέρει και ο Βαρουφάκης (2011), το βασικό Σχέδιο των Η.Π.Α. περιλάμβανε τη δημιουργία ενός συστήματος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών με το δολάριο των Η.Π.Α., συνδεδεμένο με το χρυσό σε σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία. Επιμέρους, το σχέδιο περιλάμβανε την ανοικοδόμηση των γερμανικών και ιαπωνικών οικονομιών που είχαν καταστραφεί από τον πόλεμο. Πρώιμα παραδείγματα ήταν το σχέδιο Μάρσαλ στην Ευρώπη και αργότερα ο πόλεμος της Κορέας για την Ιαπωνία. Άρα, παρά τις εξαγγελίες της αμερικανικής προπαγάνδας, οι Η.Π.Α. δεν ήθελαν να ανοικοδομήσουν την Ευρώπη λόγω της καλοσύνης τους, αλλά ήταν μέρος του Σχεδίου, ώστε να διατηρήσουν την κυριαρχία που τους είχε αποδοθεί μετά τη λήξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.
Η οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ήταν εύκολο εγχείρημα, λόγω της αντίστασης των κομμουνιστών –π.χ. στην Ελλάδα και στην Πορτογαλία– αλλά και των εθνικιστών, π.χ. στη Γαλλία. Οι Η.Π.Α., αξιοποιώντας τους πρώην ναζιστές, εγκαθίδρυσαν φυτευτές εξουσίες στην Ιταλία, τη Γαλλία την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα και την Ελλάδα. Μια τακτική που έχει ακολουθηθεί κατ΄ εξακολούθηση από τις Η.Π.Α., με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Χιλής. Να τονίσουμε, επίσης, ότι το Βατικανό ήταν ένθερμος υποστηρικτής του Ευρωπαϊκού project και γνωρίζουμε ότι παρείχαν βοήθεια στους φασίστες. Το γεγονός ότι ο προάγγελος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) αποτέλεσε το πρώτο βήμα του project. Οι λαοί της Ευρώπης θα αποδεχόντουσαν με περισσότερη ευκολία την οικονομική συνεργασία παρά την ένωση κρατών, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Όταν, όμως, ωρίμασαν οι οικονομικές συνθήκες έλαβε χώρα και το δεύτερο βήμα της «Ένωσης».
Συνοψίζοντας, η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργήθηκε μέσα από βήματα και υπό την αιγίδα των Η.Π.Α. Ο πυρήνας της αποτελείται από εναντίωση στον κομμουνισμό, υποστήριξη του καπιταλισμού και του χριστιανισμού (η έμπνευση της Ευρωπαϊκής Σημαίας με τα αστέρια και το μπλε χρώμα προέρχεται από την Παναγία, όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα). Μοιάζει, βέβαια, κάπως οξύμωρο το πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση, μια οικογένεια ευρωπαϊκών δημοκρατικών χωρών, όπως αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα της, να έχει στηριχθεί στο χρώμα του δέρματος και τη θρησκεία, οι όποιες αποφασίσεις να λαμβάνονται από το Eurogroup ερήμην του ευρωπαϊκού λαού. Ακυρώνοντας, δηλαδή, κάθε δημοκρατικό περιεχόμενο.
Η Μαρξιστική ανάλυση μπορεί να μας οδηγήσει σε μια πιο περιεκτική μελέτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αφού κατανοήσουμε την ουσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή πώς και γιατί δημιουργήθηκε, μόνο τότε μπορούμε να προβούμε σε θεωρία για το σήμερα, ώστε να οδηγηθούμε στο αύριο. Αν η βάση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος είναι αυτή που αναφέραμε παραπάνω, το επιχείρημα περί επιδιόρθωσης και ανοικοδόμησης της Ένωσης έχει, τελικά, νόημα; Ή μήπως πρέπει να επιχειρηματολογήσουμε με τελείως διαφορετικό τρόπο για να οδηγηθούμε στο μέλλον που θέλουμε και θεωρούμε ότι μας αρμόζει σαν λαοί της Ευρώπης;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Let’s rehabilitate the theory of value, Graziani A., International Journal of Political Economy, 27(2), 21-25
- Παγκόσμιος Μινώταυρος: Οι πραγματικές αιτίες της κρίσης, Βαρουφάκης Γ., Εκδόσεις Λιβάνη
- Marxist analysis of the European Union, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Lecture 2: Richard Wolff – Marxist Methodology for Economics, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
