Της Δέσποινας Χερουβείμ,
Ο μύθος του Πρωτέα χάνεται στο βάθος των αιώνων. Ο Πρωτέας ήταν θαλάσσιος δαίμονας, ήρωας και βασιλιάς, όπως μαθαίνουμε από την ελληνική μυθολογία. Ήταν ουσιαστικά ο πρώτος δαίμονας και είχε την ικανότητα να παίρνει όποια μορφή ήθελε, σε ζώο, σε πουλί, σε φωτιά και σε νερό. Είχε ακόμη μαντικές ικανότητες και ήταν βοηθός του Ποσειδώνα, καθώς γνώριζε όλες τις θάλασσες και τα μυστικά τους. Γι’ αυτό αποκαλούνταν και συχνά ως «Γέροντας της θάλασσας» και πολλοί τον θεωρούσαν προστάτη στα ταξίδια τους. Πηγές αναφέρουν επίσης ότι ήταν πάντα ανέκφραστος. Ούτε μιλούσε ποτέ, μα ούτε και γελούσε.
Το όνομά του στα αρχαία ελληνικά σημαίνει πρώτος και πρωτογέννητος και σύμφωνα με τον μύθο είχε ανατολίτικη καταγωγή. Από εκεί βρέθηκε στη Χαλκιδική, όπου γνωρίστηκε με τον βασιλιά της Σιθωνίας, τον Κλίτο, ο οποίος μάλιστα τον βοήθησε στη δημιουργία του δικού του βασιλείου και έδωσε στον Πρωτέα την κόρη του για γυναίκα του. Απέκτησαν μαζί δύο γιους, τον Πολύγονο και τον Τηλεγόνο, οι οποίοι όμως είχαν τραγικό τέλος. Συγκεκριμένα σκοτώθηκαν και οι δύο μετά από μια μονομαχία με τον Ηρακλή. Ο Πρωτέας μη μπορώντας να αντέξει τέτοια δυστυχία έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Οι Θεοί όμως τον λυπήθηκαν και τον έκαναν αθάνατο. Έτσι, λοιπόν, έγινε θαλάσσιος θεός και ανέλαβε τη φροντίδα των κοπαδιών από θαλάσσια ζώα. Μετά από αυτό λέγεται ότι ζούσε κοντά στις ακτές της Αιγύπτου σε ένα νησάκι με το όνομα Φάρος.
Σύμφωνα με έναν άλλο μύθο, ο Πρωτέας φαίνεται να έχει καταγωγή από την Αίγυπτο, ενώ αργότερα έφτασε στη Θράκη, όπου παντρεύτηκε την νύμφη Κορώνη και μαζί απέκτησαν δύο γιους. Οι γιοι του όμως διέπρατταν πολλά αδικήματα, γεγονός που ντρόπιαζε τον Πρωτέα, ο οποίος ζήτησε από τον Ποσειδώνα να τον γυρίσει πίσω στην Αίγυπτο. Εκεί συνέχισε να ασκεί τα καθήκοντά του ως βοηθός του θεού της θάλασσας και να μένει στο νησάκι του Φάρου.
Ο Πρωτέας αναφέρεται και από τον Όμηρο, συγκεκριμένα αναφέρεται στην Οδύσσεια. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτόν τον μύθο, ο Πρωτέας φαίνεται να κατοικούσε εκείνη την περίοδο στις ακτές της Αιγύπτου, όπως είπαμε και παραπάνω στο νησί Φάρος. Μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου, όταν ο Μενέλαος ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής για τη Σπάρτη μαζί με την Ωραία Ελένη, έπεσε σε τρικυμία. Οι δυνατοί άνεμοι και τα κύματα παρέσυραν τα καράβια του στην Αίγυπτο. Εκεί συνάντησε την κόρη του Πρωτέα, την Ειδοθέα, η οποία τον λυπήθηκε και θέλησε να τον βοηθήσει. Του έδωσε πληροφορίες για τις μαγικές ικανότητες του πατέρα της και τον συμβούλευσε ότι, αν ήθελε να μάθει πως θα γυρνούσε πίσω, θα έπρεπε να ακινητοποιήσει τον Πρωτέα. Εκείνη του εξήγησε τι έπρεπε να κάνει και του έφερε τέσσερα τομάρια φώκιας.
Ο Μενέλαος στη συνέχεια επέλεξε τρεις από τους συντρόφους του, φόρεσαν και οι τέσσερις τα τομάρια φώκιας, ξάπλωσαν στην ακτή και περίμεναν. Μετά από λίγη ώρα βγήκαν φώκιες από τη θάλασσα και ξάπλωσαν στην ακτή. Σε λίγη ώρα εμφανίστηκε και ο Πρωτέας. Αφού μέτρησε τις φώκιες, αποκοιμήθηκε και εκείνος στην ακτή. Τότε ο Μενέλαος και οι άντρες του βρήκαν την ευκαιρία, όρμησαν και τον ακινητοποίησαν. Τον κρατούσαν σφιχτά, μα ο Πρωτέας άρχισε να μεταμορφώνεται. Πρώτα σε λιοντάρι, μετά σε αγριογούρουνο, σε τίγρη ακόμα και σε δέντρο. Στο τέλος, όμως, τα παράτησε και ρώτησε τον Μενέλαο τι ήθελε από εκείνον. Ζήτησε να του πει με ποιο τρόπο θα γυρνούσε στη Σπάρτη. Ο Πρωτέας τον συμβούλεψε να πάει στον Νείλο και να θυσιάσει εκατό βόδια προς τιμήν των Θεών. Έπειτα, οι θεοί θα του έδειχναν τον δρόμο της επιστροφής. Ο Μενέλαος βέβαια ήθελε να μάθει κι άλλα. Συγκεκριμένα ήθελε να μάθει τι απέγιναν οι συναγωνιστές του από την Τροία. Έμαθε πως ο Αίας δολοφονήθηκε από τον Ποσειδώνα και την Αθηνά, ο Αγαμέμνονας δολοφονήθηκε από τον Αίγισθο και ο Οδυσσέας ήταν αιχμάλωτος στο νησί της Καλυψώς. Όσο για τον εαυτό του, τον ενημέρωσε ότι θα έφτανε στα Ηλύσια Πεδία.
Ο Ηρόδοτος είναι ένας ακόμα που αναφέρει τον Πρωτέα στο έργο του. Σύμφωνα με αυτόν τον μύθο, ο Πρωτέας ήταν βασιλιάς στην Μέμφιδα την εποχή που ο Πάρης έκλεψε την Ελένη και ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής στην Τροία. Τον έπιασε, όμως, φουρτούνα και κατέληξε στην Αίγυπτο. Εκεί γρήγορα διαδόθηκαν τα νέα της αρπαγής της Ωραίας Ελένης και ο Πρωτέας αμέσως διέταξε τη σύλληψη του πρίγκιπα. Του ζητήθηκε να απολογηθεί, ο Πάρης όμως άρχισε να μιλάει για τον πατέρα του, τον βασιλιά Πρίαμο και την Τροία. Σύντομα βέβαια αποκαλύφθηκε η αλήθεια για τη γυναίκα που είχε μαζί του. Τότε, ο Πρωτέας αποφάσισε να κρατήσει την Ελένη και τους θησαυρούς που είχε μαζί του στην Αίγυπτο και από εκεί θα ερχόταν ο Μενέλαος να τους παραλάβει. Έτσι, ο Πάρης έφυγε από την Αίγυπτο χωρίς την Ελένη και επέστρεψε στην Τροία χωρίς αυτή. Σύμφωνα λοιπόν με αυτήν την εκδοχή του μύθου η Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία. Όταν οι Αχαιοί πήγαν στην Τροία και ζήτησαν πίσω τη γυναίκα του Μενέλαου, οι Τρώες είπαν ότι δεν βρισκόταν εκεί η Ελένη. Οι Αχαιοί δεν τους πίστεψαν και έτσι ξεκίνησε ο Τρωικός πόλεμος που διήρκησε δέκα ολόκληρα χρόνια. Μόνο όταν έπεσε πια η Τροία, οι Αχαιοί αντιλήφθηκαν ότι η Ελένη δεν βρισκόταν εκεί. Έπειτα, ο Μενέλαος πήγε στην Αίγυπτο, όπου βρήκε την γυναίκα του, με την οποία γύρισε πια στην Σπάρτη.
Βλέπουμε, επομένως, πως υπάρχουν διάφορες εκδοχές για τον Πρωτέα στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν κάποια από αυτές είναι πιο κοντά στην αλήθεια, γνωρίζουμε βέβαια ότι όλες οι εκδοχές του μύθου είναι πολύ ενδιαφέρουσες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Graves, Robert (2017), The Greek Myths: The Complete and Definitive Edition, London: Penguin Books
- Historyreport.gr, Ο Πρωτέας του Ηροδότου. Διαθέσιμο εδώ
