Του Γιουλιάν Πραπανίκου,
Ο γάμος, από την αρχαιότητα, αποτελούσε μία σημαντική γιορτή τόσο για τις οικογένειες των μελλονύμφων όσο και για την πολιτεία στην οποία επρόκειτο να λάβει χώρα. Οι άνθρωποι τις στιγμές εκείνες ξεφεύγουν από τα καθημερινά ζητήματα της ζωής τους και χαλαρώνουν. Ωστόσο, ιδίως στις σύγχρονες εποχές, όπου τα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ο μέσος πολίτης διαρκώς αυξάνονται, οδηγούν σε κρίση τον θεσμό του γάμου. Αυτό έχει ως άμεση συνέπεια τη λύση αυτού. Ποια είναι, όμως, η διαδικασία που απαιτείται να τηρηθεί; Τι ακολουθεί μετά τη διάλυση αυτού; Την απάντηση στο πλήθος αυτών των ερωτημάτων τη δίνει ο Αστικός Κώδικας και, ειδικότερα, οι διατάξεις περί του Οικογενειακού Δικαίου.
Η λύση του γάμου επέρχεται είτε με τον θάνατο του ενός από τους δύο συζύγους είτε με διαζύγιο. Το διαζύγιο έχει δύο μορφές: το διαζύγιο με αντιδικία, που εκδίδεται με αμετάκλητη δικαστική απόφαση και το συναινετικό διαζύγιο, το οποίο καταρτίζεται συμβολαιογραφικά με τη συμφωνία των συζύγων. Σε κάθε περίπτωση, τα αποτελέσματα αυτής ενεργούν για το μέλλον.
Όσον αφορά την πρώτη περίπτωση, αυτή ρυθμίζεται στα άρθρα 1439-1440 ΑΚ. Οι διατάξεις αυτές αναγνωρίζουν ως λόγους διαζυγίου τον ισχυρό κλονισμό, τη διετή διάσταση και την κήρυξη συζύγου σε αφάνεια. Ως κλονιστικό γεγονός, σύμφωνα με την ΑΚ 1439 παρ. 1, θεωρείται κάθε υπαίτιο ή ανυπαίτιο γεγονός, το οποίο αφορά το πρόσωπο του εναγομένου ή ενδεχομένως και των δύο συζύγων και επιφέρει διατάραξη στη μεταξύ τους σχέση. Η παρ.2 του ίδιου άρθρου αναφέρει πέντε λόγους, οι οποίοι μπορούν να αποτελέσουν τεκμήρια ισχυρού κλονισμού. Αυτοί είναι η διγαμία, η μοιχεία, η εγκατάλειψη, η επιβουλή της ζωής και η ενδοοικογενειακή βία σύμφωνα με το Ν.3500/2006. Ο ενάγων οφείλει να αποδείξει μόνο το κλονιστικό γεγονός, ενώ ο εναγόμενος έχει τη δυνατότητα να άρει την κατηγορία που τον βαραίνει. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μαχητά τεκμήρια, τα οποία χωρούν αμφισβήτησης.
Στην περίπτωση της διετούς διάστασης –ΑΚ 1439 παρ.3– η απόδειξη αυτής αποτελεί αμάχητο τεκμήριο ισχυρού κλονισμού. Για τη γέννηση της διάστασης, δέον είναι να συντρέχουν σωρευτικά δύο κρίσιμα στοιχεία: το corpus, το εξωτερικό στοιχείο της συγκατοίκησης και της κοινής παρουσίας των συζύγων σε κοινωνικές εκδηλώσεις, και το animus, δηλαδή η εσωτερική τους διάθεση για συμβίωση. Η συμπλήρωση του προβλεπόμενου χρόνου υπολογίζεται κατά τον χρόνο συζήτησης της αγωγής και δεν εμποδίζεται από μικρές διακοπές που έγιναν ως προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεων. Τέλος, όσον αφορά το διαζύγιο λόγω αφάνειας, η ΑΚ1440 συμπληρώνει την ΑΚ48. Προκειμένου αυτό να εκδοθεί, απαιτείται προηγούμενη αμετάκλητη δικαστική απόφαση, η οποία κηρύσσει τον άλλον σύζυγο σε αφάνεια. Ο γάμος λύνεται με την αμετάκλητη απόφαση διαζυγίου και δεν δύναται να αναβιώσει ακόμη και μετά την επανεμφάνιση του άφαντου.
Όσον αφορά το συναινετικό διαζύγιο, σύμφωνα με την ΑΚ1441, οι σύζυγοι οφείλουν να συμφωνήσουν εγγράφως για όλα τα ζητήματα που θα ανακύψουν με τη λύση του γάμου. Αν υπάρχουν παιδιά απαιτείται επιπλέον συμφωνία με ισχύ 2 τουλάχιστον έτη. Σε αυτήν ρυθμίζονται θέματα που αφορούν την επιμέλεια των τέκνων, τον τόπο διαμονής τους, καθώς και ο γονέας με τον οποίον θα συμβιώσουν, η επικοινωνία τους με τον άλλον γονέα, καθώς και η διατροφή τους. Το καθένα από τα προαναφερθέντα έγγραφα υποβάλλεται στον συμβολαιογράφο, ο οποίος, ύστερα από την παρέλευση 10 ημερών από την έγγραφη συμφωνία των συζύγων, θα καταρτίσει τη συμβολαιογραφική πράξη λύσης του γάμου. Ωστόσο, η λύση επέρχεται με την κατάθεση αντιγράφου της πράξης στο ληξιαρχείο όπου έχει κατατεθεί η σύσταση του γάμου.
Το δικαίωμα προς διάζευξη αποτελεί προσωποπαγές, διαπλαστικό δικαίωμα που ασκείται με διαπλαστική αγωγή. Καταρχήν, δεν μπορεί να ασκηθεί από αντιπρόσωπο, νόμιμο ή εκούσιο. Ωστόσο, στην περίπτωση όπου ο ένας από τους δύο συζύγους τελεί σε πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση, γίνεται δεκτό ότι αποφάσεις για τη συνέχιση του γάμου μπορεί να λάβει και ο δικαστικός συμπαραστάτης. Πάντως, για τα περιορισμένα ικανά πρόσωπα, ανήλικοι και άτομα σε επικουρική δικαστική συμπαράσταση, το δικαίωμα της διάζευξης ασκείται αποκλειστικά από τα ίδια (ΚΠολΔ 594). Η απόσβεσή του επέρχεται λόγω θανάτου ή αφάνειας του δικαιούχου, παραίτησης από το δικαίωμα προς διάζευξη, εφόσον γεννηθεί, καθώς και επέλευσης του χρόνου άσκησής του. Διάταξη που να προβλέπει τα χρονικά όρια άσκησής του, δεν υπάρχει στον Αστικό Κώδικα. Εμμέσως περιθώρια τίθενται από την ΑΚ281.
Το διαζύγιο δεν ρυθμίζει μόνο τη λύση του γάμου. Έπειτα από τη διάλυση, ξεκινάει ένας κύκλος πρόσθετων ερωτημάτων σχετικά με τη ρύθμιση των καθημερινών ζητημάτων. Για την επίλυση αυτών, ο Αστικός Κώδικας έχει εισάγει τρείς ομάδες άρθρων που αφορούν τη διατροφή των συζύγων εν διαστάσει, πριν, δηλαδή, την αμετάκλητη δικαστική απόφαση διαζυγίου και μετά τη λύση του γάμου, καθώς και τη διατροφή μεταξύ ανιόντων και κατιόντων. Τα σύνολα αυτά διατάξεων είναι ΑΚ1391-1392, ΑΚ1442επ. και ΑΚ1485επ. αντίστοιχα.
Αρχικά, όσον αφορά τη διατροφή κατά τη διάσταση, αυτή βασίζεται στη λογική της υποχρέωσης συνεισφοράς στις οικογενειακές ανάγκες. Στις ανάγκες αυτές δεν λογίζονται εκείνες των παιδιών, όπου ρυθμίζονται ειδικότερα στον νόμο (ΑΚ1485 επ.), καθώς και οι λεγόμενες ανάγκες «κοινού οίκου». Βασική προϋπόθεση προκειμένου να δικαιούται ο ένας εκ των δύο συζύγων διατροφή είναι η αδυναμία του να καλύψει με τις δικές του οικονομικές δυνατότητας τις ανάγκες του. Αυτό, ωστόσο, δεν συνεπάγεται αναγκαστικά ότι ο δικαιούχος διατροφής βρίσκεται σε απορία. Η ρύθμιση αυτή στοχεύει στην ισάξια κάλυψη των αναγκών του συζύγου, ο οποίος κατά τη διάρκεια της έγγαμης συμβίωσης θα όφειλε μικρότερη συνεισφορά και στην εξασφάλιση του ίδιου βιοτικού επιπέδου. Η διακοπή της συμβίωσης δικαιολογείται λόγω συμπεριφοράς του άλλου συζύγου, συμπεριφοράς τρίτου ή λόγω τυχαίου γεγονότος. Κατά την ΑΚ1391 η διατροφή καταβάλλεται σε χρήμα και προκαταβάλλεται κάθε μήνα. Το ποσό της οφειλόμενης διατροφής δέον είναι να υπολογίζεται με βάση τις ανάγκες του δικαιούχου, όπως αυτές είχαν διαμορφωθεί κατά την έγγαμη συμβίωση και την αναλογία με την οποία θα συνεισέφεραν οι σύζυγοι στις οικογενειακές ανάγκες. Η υποχρέωση διατροφής παύει να υφίσταται στην περίπτωση επανέναρξης της έγγαμης συμβίωσης, εάν το επιβάλλουν οι περιστάσεις (ΑΚ1391 παρ.2), εάν εκλείψουν οι προϋποθέσεις διατροφής, όπως προαναφέρθηκαν, και εάν λυθεί ή ακυρωθεί ο γάμος. Ακόμη, σύμφωνα με την ΑΚ1393 ρυθμίζεται και η χρήση της οικογενειακής στέγης μόνο κατά τη διάσταση και αφορά μόνο το μέρος κύριας διαμονής των συζύγων.
Όσον αφορά τη διατροφή μετά το διαζύγιο, για τη γέννηση αυτής απαιτείται η πλήρωση γενικών και ειδικών προϋποθέσεων. Ως γενική προϋπόθεση χαρακτηρίζεται, αφενός, η απορία του δικαιούχου προς κάλυψη των βιοτικών του αναγκών με τις οικονομικές του δυνατότητες(ΑΚ1442), αφετέρου, η ευπορία του υπόχρεου (ΑΚ1443,1487). Δεν βαρύνεται με την υποχρέωση όποιος δεν μπορεί να καταβάλλει τη διατροφή χωρίς να θέσει σε κίνδυνο τη δική του. Ως ειδικές προϋποθέσεις θεωρούνται η αδυναμία του δικαιούχου άσκησης κατάλληλου επαγγέλματος λόγω ηλικίας ή υγείας, κατά την έκδοση του διαζυγίου, ή επιμέλειας ανήλικου τέκνου (ΑΚ1442 περ.1,2), λόγω μη εύρεσης σταθερής κατάλληλης εργασίας ή ανάγκης επαγγελματικής εκπαίδευσης, όπου όμως η υποχρέωση για διατροφή δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 3 έτη από την έκδοση του διαζυγίου (ΑΚ1442 περ.3), καθώς και λόγοι επιείκειας, τους οποίους θα κρίνει το δικαστήριο (ΑΚ1442 περ.4). Η διατροφή καταβάλλεται κατά κανόνα χρηματικά κάθε μήνα, κατ’ εξαίρεση, ωστόσο, δίνεται η δυνατότητα εφάπαξ καταβολής εάν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των συζύγων (ΑΚ1443 εδ.2,3). Σύμφωνα με το εδ.1 της ίδιας διάταξης, η απόφαση για διατροφή χωρεί μεταρρύθμισης στην περίπτωση μεταβολής της οικονομικής κατάστασης ή των αναγκών των συζύγων, ενώ η υποχρέωση αυτή παύει αυτοδικαίως εάν ο δικαιούχος συνάψει νέο γάμο, συμβιώσει σε ελεύθερη ένωση ή πεθάνει (ΑΚ1444 παρ.2).
Καταλήγοντας, ο γάμος είναι ένας σημαντικός θεσμός που έχει απασχολήσει εκτενώς το οικογενειακό δίκαιο. Ρυθμίζει τις ζωές των συζύγων τόσο όταν συμβιώνουν όσο και μετά τη λύση των μεταξύ τους σχέσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:
- Αθηνά Κοτζάμπαση, Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, Β’ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2022
- Θανάσης Κ. Παπαχρίστου, Οικογενειακό Δίκαιο, Έκδοση: Π.Ν. Σάκκουλας 2014
