Της Ευστρατίας Καραμπατζάκη,
Η Νιγηρία, τα τελευταία χρόνια, έχει μπει δυναμικά στο παιχνίδι της πολιτιστικής διπλωματίας, επιχειρώντας την επιστροφή της πολιτιστικής της κληρονομιάς που εκλάπη παράνομα στο παρελθόν. Με αργά και σταθερά βήματα, καταφέρνει να επιτύχει τους στόχους της, με πιο πρόσφατο παράδειγμα αυτό του Αμερικανικού Μουσείου Smithsonian, το οποίο επιστρέφει 29 χάλκινα μνημεία, αναφέροντας πως η απόφαση αυτή πραγματοποιήθηκε υπό το πρίσμα της νέας πολιτικής ηθικής που εξάγει το ίδρυμα.
Η Νιγηριανή πολιτεία σκοπεύει να κατασκευάσει ένα νέο μουσείο στην περιοχή του Benin, μίας από τις πιο σημαντικές περιοχές πολιτιστικής και αρχαιολογικής κληρονομιάς της χώρας. Το κόστος του αναμένεται να κινηθεί γύρω στα 3,4 εκατομμύρια ευρώ και προβλέπεται ότι θα λειτουργήσει μέχρι τα τέλη του 2024. Υπό το πρίσμα της νέας αυτής επένδυσης, η Νιγηριανή κυβέρνηση θέλει να εξασφαλίσει τη σίγουρη απήχηση του έργου της. Επομένως, τα τελευταία χρόνια έχει προβεί σε μία σειρά διεκδίκησης των μνημείων της που θα στεγαστούν στο νέο αυτό κτίριο.
Τα «κλαπέντα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς», όπως χαρακτηριστικά χρησιμοποιείται ως ορολογία για αυτά που έχουν κλαπεί, μπορούν να επιστραφούν στους χώρους προέλευσής τους, εφόσον έχει αποδειχθεί το ότι αποσπάστηκαν παράνομα με πράξεις βίας και κατόπιν αιτήματος επιστροφής από τον χώρο προέλευσης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα χάλκινα γλυπτά αποσπάστηκαν με τη βία το 1879, όταν ο βρετανικός στρατός λεηλάτησε την πόλη Benin της Νιγηρίας. Η επιστροφή τους πραγματοποιήθηκε στις 11 Οκτωβρίου, σε μία τελετή που διεξήχθη από το Εθνικό Μουσείο Αφρικανικής Τέχνης. Η νέα πολιτική ηθικής του Smithsonian εξουσιοδοτεί τα μουσεία να προβαίνουν σε επιστροφές γλυπτών, αναλογιζόμενα τις συνθήκες κάτω από τις οποίες βρέθηκαν τα εκθέματα στον χώρο τους και τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν από την αρπαγή τους. Επομένως, είναι στην κρίση του κάθε διευθυντή το αν θα θεωρήσει αρπαγή την είσοδο των εκθεμάτων στο Smithsonian και το αν είναι ηθικά διατεθειμένος να επιστρέψει τα μνημεία και να μην εθελοτυφλεί θεωρώντας ειρηνική μετάβαση την καπήλευση των εκθεμάτων.
Νωρίτερα τον φετινό Αύγουστο, το Μουσείο Horniman στο Λονδίνο ανακοίνωσε την επιστροφή 72 εκθεσιακών κομματιών στη Νιγηριανή κυβέρνηση. Η Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του μουσείου, Eve Salomon, δήλωσε μετά την απόφαση επιστροφής: «Είναι απολύτως ξεκάθαρο ότι αυτά τα αντικείμενα αποκτήθηκαν μέσω βίας και η εξωτερική διαβούλευση υποστήριξε την άποψή μας ότι είναι ηθικό και σωστό να επιστρέψουμε την ιδιοκτησία τους στη Νιγηρία». Η συλλογή του Horniman είναι ένα μικρό μέρος των 3.000 έως 5.000 τεχνουργημάτων που ελήφθησαν από το Βασίλειο του Benin το 1897, όταν Βρετανοί στρατιώτες επιτέθηκαν και κατέλαβαν την πόλη, στα πλαίσια επέκτασης της πολιτικής και εμπορικής επιρροής της Βρετανίας στην περιοχή. Ακόμη, το 2021, το Πανεπιστήμιο του Aberdeen στη Σκωτία επέστρεψε στη Νιγηρία ένα χαρακτηριστικό κομμάτι της συλλογής των χάλκινων εκθεμάτων, το προσωπείο του Νιγηριανού βασιλιά Oba, που αποκτήθηκε από το πανεπιστήμιο το 1957, μέσα από μία δημοπρασία. Ανεπίσημα μία επιτροπή εξέφρασε την ανάγκη επιστροφής του στον τόπο προέλευσής του, έχοντας αποσπαστεί με τη βία και το πανεπιστήμιο, εν τέλει, υλοποίησε αυτή τη σκέψη.
Τέλος, πάλι κατά το 2021, η Γερμανίδα Προέβης και αυτή σε ανάλογες κινήσεις με την τότε Υφυπουργό Πολιτισμού Monika Grütters, προέβλεπε πως οι επιστροφές θα πραγματοποιηθούν μέσα στο 2022, στα πλαίσια συμφιλίωσης των λαών. Παράλληλα, κατά τα τέλη του 2020, η Γαλλία ενέκρινε, επίσης, την επιστροφή 26 αντικειμένων που είχαν κλαπεί το 1892 από το Βασίλειο του Benin.
Βλέπουμε, λοιπόν, μία ολιστική προσπάθεια από την Νιγηριανή πολιτεία να ενδυναμώσει την ισχύ και το κύρος της μέσα από την προώθηση της πολιτιστικής της διπλωματίας. Βασιζόμενη στον πολιτισμό της, μακροπρόθεσμα, και με την ίδρυση του μουσείου θα ενισχύσει την οικονομία της, ενώ, έχοντας διεξάγει διπλωματικές επαφές, θα είναι και πιο εύκολο να «ανοιχτεί» στην παγκόσμια σκακιέρα και να διεκδικήσει συμφέροντα σε άλλους τομείς. Η πολιτιστική διπλωματία ως μέσο άσκησης πολιτικής αποτελεί μέσο μικρής ισχύος, όμως η Νιγηρία μπορεί να νιώθει ασφαλής, καθώς, επιτυγχάνοντας μικρά βήματα, μπορεί μία μέρα να «κάνει διασκελισμούς» στη διεθνή σκηνή. Στο μέλλον θα δούμε τι εξέλιξη θα έχει το αφρικανικό κράτος, αλλά και το τι μπορεί να ζητηθεί ως αντάλλαγμα από τα κράτη που έχουν εκθέματα από την ίδια. Γιατί στο διεθνές σύστημα κανένα κράτος ή θεσμός δεν λειτουργεί «καλή τη πίστει».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Βenin bronze: ‘Looted’ Nigerian sculpture returned by university, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Smithsonian Returns 29 Benin Bronzes to the National Commission for Museums and Monuments in Nigeria, Smithsonian, διαθέσιμο εδώ
- UK Museum Agrees to Return Looted Benin Bronzes to Nigeria, Voanews, διαθέσιμο εδώ
- Το Βερολίνο επιστρέφει στη Νιγηρία τα γλυπτά «Χάλκινα του Μπενίν», Huffpost, διαθέσιμο εδώ
