Της Ελένης Μανουδάκη,
Ο Mark Rothko είναι ένας από τους πιο διάσημους καλλιτέχνες της γενιάς του, πρωτοπόρος στον αφηρημένο εξπρεσιονισμό και τη ζωγραφική χρωματικού πεδίου, που πίστευε ότι η αφηρημένη ζωγραφική μπορεί να αντιπροσωπεύει άμεσα τη θεμελιώδη φύση του ανθρώπινου δράματος. Στη ζωή του αγωνίστηκε, ως μια προβληματική φιγούρα, με βασανισμένες σκέψεις που τον έκαναν να υποφέρει από μελαγχολία, ώσπου αυτοκτόνησε το 1970, στη Νέα Υόρκη.
Ο Μάρκους Ρόθκοβιτς γεννήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1903, στο Βάνσκ της Ρωσίας και στην ηλικία των 10 ετών μετανάστευσε με την οικογένειά του στην Αμερική, όπου εγκαταστάθηκαν στο Πόρτλαντ. Σκεφτόταν να γίνει είτε μηχανικός, είτε δικηγόρος, και έτσι το 1921, πήγε στο πανεπιστήμιο του Yale, αλλά στο τέλος παράτησε τις σπουδές του. Μόλις δύο χρόνια αργότερα μετακόμισε στη Νέα Υόρκη για να ασχοληθεί με τη ζωγραφική και παρακολούθησε μαθήματα τέχνης, μελετώντας υπό την επίβλεψη του Μax Weber. Συναντήθηκε με τον Μίλτον Έιβερι, έναν μοντερνιστή ζωγράφο που ασχολούταν με την απεικόνιση σπιτιών με ένα πολύχρωμο, αλλά απλοποιημένο τρόπο, που άσκησε μεγάλη επιρροή στον νεαρό καλλιτέχνη. Τη δεκαετία του 1930, ο Rothko ζωγράφιζε σκηνές του δρόμου, του μετρό και εσωτερικούς χώρους, συχνά γεμάτους με αινιγματικές φιγούρες. Ως γνήσιος μοντερνιστής, απέρριψε τη συμβατική, νατουραλιστική αναπαράσταση και έδωσε έμφαση στη συναισθηματική πτυχή του θέματος.
Έκανε τις πρώτες ατομικές εμφανίσεις του το 1933 στο Μουσείο Τέχνης του Πόρτλαντ και στη Γκαλερί Σύγχρονων Τεχνών στη Νέα Υόρκη. Αντί να παρέχει μια ρεαλιστική απεικόνιση της ζωής στην πόλη, ενδιαφερόταν περισσότερο να μεταφέρει την αντίληψη της αρχιτεκτονικής του χώρου, χρησιμοποιώντας αφηρημένη σύνθεση, διερευνώντας τη σχέση μεταξύ του πίνακα και του θεατή του. Αργότερα, τα έργα του Rothko είχαν έναν πιο συμβολικό χαρακτήρα λόγω του κοινωνικού κλίματος της δεκαετίας του 1930. Ο φασισμός και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος καθιστούσαν τον καλλιτέχνη ανήμπορο να εκφραστεί στα έργα του. Έτσι, ο Rothko και οι σύγχρονοί του αναζητούσαν μια νέα οπτική γλώσσα και αισθητική. Το 1943 ο Mark Rothko, ο Adolf Gottlieb και o Barnett Newman έγραψαν στη New York Times: «Είναι μια ευρέως αποδεκτή έννοια ανάμεσα στους ζωγράφους ότι, δεν έχει σημασία τι ζωγραφίζει κανείς, αρκεί να είναι καλά βαμμένο. Αυτή είναι η ουσία του ακαδημαϊσμού. Δεν υφίσταται ένας καλός πίνακας για το τίποτα. Ισχυριζόμαστε ότι το θέμα αυτό είναι κρίσιμο, τραγικό και διαχρονικό».
Ένιωθε πως έχει πνευματική συγγένεια με την πρωτόγονη και αρχαϊκή τέχνη. Κατά τη δεκαετία του 1940, τα έργα του χαρακτηρίζονται από μύθους και σύμβολα. Εμπνέεται από την κλασική λογοτεχνία, όπως η ελληνική μυθολογία και την θρησκευτική λογοτεχνία, όπως η Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Αρκετοί πίνακές του αναφέρονται σε συγκεκριμένα αποσπάσματα από τις προαναφερθείσες πηγές. Στόχος του είναι να συλλάβει το πνεύμα που συνδέεται με όλες τις μεγάλες ιστορίες και μύθους όλων των εποχών. Σταδιακά οδηγήθηκε σε μια αλλαγή εμπνευσμένη από τον σουρεαλισμό. Ο καλλιτέχνης χαλάρωσε την τεχνική του και άφησε τις δημιουργικές δυνάμεις του ασυνείδητου, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη προς μια πιο αφηρημένη οπτική γλώσσα, μέσω αραίωσης των χρωστικών του. Τα στοιχεία του σουρεαλισμού και του μύθου έχουν εξαφανιστεί με οριζόντιες ζώνες και ακαθόριστα σχήματα. Εδώ η καριέρα του Rothko φτάνει σε σημείο καμπής.
Από το 1947 έως το 1949 θα άρχιζε πρώτα να αριθμεί τους δικούς του πίνακες, αντί να δίνει συμβατικούς τίτλους. Επίσης, άρχισε να αρνείται να εξηγήσει το νόημα των έργων του, γιατί φοβόταν τα επεξηγηματικά λόγια που παραλύουν τη φαντασία του θεατή ή την προσωπική ερμηνεία. Πειραματίστηκε με τη βαφή του, συνδυάζοντας λάδι και αυγό, απλώνοντάς τα σε λεπτές στρώσεις πάνω στον καμβά. Οι απλές συνθέσεις είναι, στην πραγματικότητα, γεμάτες με ζωγραφικά εφέ και τεχνικές. Στρώνει ορθογώνια σχήματα, δημιουργώντας οριζόντιες ζώνες στις οποίες τα διπλανά χρώματα τρέμουν και φαίνονται ακόμη να εκπέμπουν φως. Ένας πνευματικός χαρακτήρας κατοικεί κάτω από τις πινελιές των έργων του που συνδέεται επίσης με την τραγωδία.
Όλη τη δεκαετία του 1950 η φήμη του Rothko αυξάνεται. Tαξίδεψε στην Ευρώπη και έγινε άκρως επιτυχημένος καλλιτέχνης, ωστόσο την ίδια στιγμή αυξανόταν η ανάγκη του για απομόνωση. Ένιωθε παρεξηγημένος καλλιτέχνης, πως τα έργα του αγοράζονταν συχνά για λάθος λόγο, καθώς ούτε οι κριτικοί ή το κοινό αντιλαμβάνονταν πραγματικά το νόημα των έργων του. Κατηγοριοποιούσαν τα έργα του στην αφηρημένη τέχνη, ενώ εκείνος στόχευε να πάει παραπέρα. Δούλεψε τους περίφημους πίνακες “Rothko chapel paintings”, δίνοντας έμφαση στην αντιληπτική λεπτότητα. Οι εν λόγω πίνακες παραπέμπουν σε αίσθηση εγκλεισμού, που προσιδιάζει στον διαλογισμό, με αποτέλεσμα την έντονη πνευματική φύση του παρεκκλησίου. Αυτό ακριβώς δουλεύει ο Rothko και καταφέρνει να δημιουργήσει το δικό του ιερό περιβάλλον, που υπερβαίνει τη ζωγραφική, ακόμη και τη ζωή.
Τα έργα του θα μπορούσαν να είναι η αναπαράστασή του, η αντίθεση του ορθολογικού έναντι του συναισθηματικά αφηρημένου. Το 1968 διαγνώστηκε με ένα αορτικό ανεύρυσμα και κάπως έτσι ο αφηρημένος καλλιτέχνης αναγκάστηκε να σταματήσει να ζωγραφίζει αυτά τα μνημειώδη έργα. Η κακή του υγεία, η ανικανότητα, η νευρικότητα και ο ανήσυχος χαρακτήρας του κορυφώθηκε. Μετακόμισε στο στούντιό του, όπου βρέθηκε νεκρός από τον βοηθό του, στο πάτωμα της κουζίνας, στις 25 Φεβρουαρίου 1970. Ο καλλιτέχνης είχε αυτοκτονήσει από υπερβολική δόση και κόψιμο στην αρτηρία του με ξυράφι. Την ίδια μέρα, οι τοιχογραφίες του “seagram-murals” έφτασαν στο Λονδίνο για επίδειξη.
Πέντε δεκαετίες αργότερα μπορούμε ακόμα να αισθανθούμε την παρουσία του, την ένταση της ζωής του και την αδιαμφισβήτητη μαεστρία του. Η τελευταία, ωστόσο, φαίνεται να οδήγησε τον καλλιτέχνη σε μια κατάσταση απομόνωσης. Ο υπέροχος αυτός καλλιτέχνης κατέληξε να στροβιλίζεται, μοναχικός και παρεξηγημένος, μέσα στις βασανισμένες σκέψεις του. Εκεί, όμως, που τελείωσε η ζωή του, οι πίνακές του προχωράνε παρακάτω, κάτι που τελικά ήταν και ο σκοπός του ίδιου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mark Rothko, en.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Mark Rothko and his paintings, mark-rothko.org, διαθέσιμο εδώ
