Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
Για χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν παραδοσιακές μεθόδους τροποποίησης άλλων οργανισμών, όπως η επιλεκτική αναπαραγωγή και η διασταύρωση για να καλλιεργούν φυτά και να εκτρέφουν ζώα με τα πιο επιθυμητά χαρακτηριστικά.
Για παράδειγμα, οι πρώτοι αγρότες ανέπτυξαν μεθόδους διασταύρωσης για την καλλιέργεια καλαμποκιού με μια σειρά χρωμάτων, μεγεθών και χρήσεων. Ακόμη και φρούτα ή λαχανικά που βρίσκονται συχνά στο καλάθι μας σήμερα, συχνά αποτελούν προϊόντα διασταυρώσεων μεταξύ διαφορετικών ειδών. Τα περισσότερα από τα τροποποιημένα τρόφιμα που καταναλώνουμε σήμερα δημιουργήθηκαν με παραδοσιακές μεθόδους αναπαραγωγής. Βέβαια, η αλλαγή φυτών και ζώων με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να πάρει πολύ χρόνο και είναι δύσκολο να γίνουν πολύ συγκεκριμένες αλλαγές. Από τότε που οι επιστήμονες ανέπτυξαν τη γενετική μηχανική, στη δεκαετία του 1970, μπόρεσαν να κάνουν παρόμοιες αλλαγές με πιο συγκεκριμένο τρόπο και σε μικρότερο χρονικό διάστημα.
Ως γενετικά τροποποιημένος οργανισμός (GMO) ορίζεται ο οργανισμός, του οποίου το γονιδίωμα έχει κατασκευαστεί στο εργαστήριο, προκειμένου να ευνοηθεί η έκφραση των επιθυμητών φυσιολογικών χαρακτηριστικών ή η παραγωγή επιθυμητών βιολογικών προϊόντων. Στη συμβατική κτηνοτροφία, τη γεωργία, ακόμη και την εκτροφή κατοικίδιων ζώων, είναι από καιρό συνήθης πρακτική να εκτρέφονται επιλεγμένα άτομα ενός είδους προκειμένου να παραχθούν απόγονοι που έχουν επιθυμητά χαρακτηριστικά. Στη γενετική τροποποίηση, ωστόσο, χρησιμοποιούνται ανασυνδυασμένες γενετικές τεχνολογίες για την παραγωγή οργανισμών, των οποίων το γονιδίωμα έχει αλλοιωθεί με ακρίβεια σε μοριακό επίπεδο, συνήθως με τη συμπερίληψη γονιδίων από μη συγγενικά είδη οργανισμών που κωδικοποιούν χαρακτηριστικά τα οποία δεν θα μπορούσαν να αποκτηθούν εύκολα μέσω συμβατικής επιλεκτικής αναπαραγωγής.
Παρόλο που χώρες όπως οι ΗΠΑ έχουν αγκαλιάσει σε μεγάλο βαθμό τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, στην Ευρωπαϊκή Ένωση παραδοσιακά η προσέγγιση ήταν επιφυλακτική. Τη στιγμή αυτή, υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο της Ε.Ε., με στόχο την ενημέρωση των καταναλωτών και την προστασία της δημόσιας υγείας. Ειδικότερα, το πλαίσιο έχει τέσσερις στόχους: α) προστασία για την υγεία των ανθρώπων και ζώων, αλλά και τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος, με την εισαγωγή αξιολόγησης ασφάλειας των υψηλότερων δυνατών προτύπων σε επίπεδο Ε.Ε. πριν από τη διάθεση οποιουδήποτε τέτοιου οργανισμού στην αγορά, β) θέσπιση εναρμονισμένων διαδικασιών αξιολόγησης κινδύνου και έγκρισης των GMO που να είναι αποτελεσματικές, χρονικά περιορισμένες και διαφανείς, γ) διασφάλιση σαφούς επισήμανσης των GMO που διατίθενται στην αγορά, ώστε να μπορούν οι καταναλωτές καθώς και οι επαγγελματίες (π.χ. αγρότες και φορείς της αλυσίδας τροφίμων) να κάνουν μια τεκμηριωμένη επιλογή, και τέλος δ) διασφάλιση της δυνατότητας ιχνηλάτησης των GMO που βρίσκονται διαθέσιμοι στην αγορά.
Παρόλα αυτά, όπως καλά γνωρίζουμε, οι περίοδοι κρίσεων συχνά δημιουργούν περισσότερες και πιο επιτακτικές ανάγκες. Η σύγχρονη κρίση, που φαίνεται ότι θα προκαλέσει και ελλείψεις σε αρκετά είδη τροφής, έχει ήδη κάνει αρκετούς να μιλούν για μια χαλάρωση αυτών των κανονισμών. Ο Υπουργός Γεωργίας της προεδρεύουσας για το τρέχον εξάμηνο στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τσεχίας, Zdeněk Nekula, δήλωσε ότι θα πρέπει να αξιοποιηθεί η καινοτομία προς όφελος της γεωργίας. Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι πλέον η επέμβαση στο γονιδίωμα των οργανισμών μπορεί να παραγάγει σοδειές πιο ανθεκτικές στο κρύο ή διάφορες ασθένειες των φυτών, αλλά και τρόφιμα με μεγαλύτερη διάρκεια. Ο Τσέχος Υπουργός ανέφερε ότι οι κανονισμοί για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς είναι τόσο αυστηροί, ώστε δυσκολεύουν τους αγρότες και τους επιστήμονες της γενετικής τεχνολογίας, προκαλώντας και brain drain αυτών προς άλλες χώρες. Ο Επίτροπος για θέματα γεωργίας, Janusz Wojciechowski, σχολίασε πράγματι ότι πρέπει να βρεθεί ισορροπία και σύντομα η Κομισιόν θα έχει καταλήξει σε σχετικές προτάσεις.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν φωνές στην Ε.Ε. που δε βλέπουν με καθόλου καλό μάτι μια τέτοια εξέλιξη. Μια απόφαση του Δικαστηρίου της Ε.Ε. του 2018 έχει από τότε τονίσει τις ομοιότητες στους πιθανούς κινδύνους αυτής της νέας γενιάς GMO και των προηγουμένων. Υποστήριξε ότι η εξαίρεση νέων τεχνικών από τον ισχύοντα κανονισμό της Ε.Ε. «θα έθετε σε κίνδυνο τον στόχο της προστασίας» και «δεν θα τηρούσε την αρχή της προφύλαξης». Από περιβαλλοντικές ομάδες και πολλούς συνδέσμους καταναλωτών, επίσης, υπάρχει ο φόβος ότι η ελαστικοποίηση των κανονισμών για μία κατηγορία γενετικών τροποποιήσεων θα αποτελέσει αιτία για υπερβολική διεύρυνση και τελικά θα αποβεί εις βάρος των καταναλωτών και του περιβάλλοντος. Είναι βέβαιο ότι με τις νέες προτάσεις της Κομισιόν, η συζήτηση θα γίνει ακόμη πιο επίκαιρη και τεταμένη. Σε καμία περίπτωση, βέβαια, δε θα πρέπει να θυσιαστεί η προστασία των καταναλωτών στο βωμό του οικονομικού κέρδους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Genetically modified organism, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- GMO legislation, food.ec.europa,eu, διαθέσιμο εδώ
- Food shortage fears prompts call to de-regulate GMOs in EU, Euobserver, διαθέσιμο εδώ
