Της Κωνσταντίνας Λάμπου,
Το άνοιγμα των κρατών και η δυνατότητα που τους δόθηκε να διακινούν αγαθά και υπηρεσίες στο πλαίσιο της διεθνούς κοινότητας, το γεγονός ότι εγκαταστάθηκαν σε μια χώρα πρόσωπα με την ιθαγένεια άλλης χώρας και η απόκτηση οικονομικών στοιχείων σε μια άλλη χώρα, έφεραν στο φως το ζήτημα της οριοθέτησης της φορολογικής εξουσίας των κρατών και άρα το πώς γίνεται να καταπολεμηθεί σε διεθνές επίπεδο η φοροδιαφυγή και η φοροαποφυγή.
Αρχικά, πρέπει να γίνει μια εννοιολογική διάκριση μεταξύ των εννοιών «φοροδιαφυγή» και «φοροαποφυγή». Η φοροδιαφυγή συνεπάγεται κυρώσεις που τυποποιούνται στον Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας μαζί με τις παραβάσεις φοροδιαφυγής. Υπάρχουν, επίσης, και ποινικές διατάξεις για τη φοροδιαφυγή, αφού είναι και μέγεθος ποινικό, που την προβλέπουν είτε ως πλημμέλημα είτε ως κακούργημα, ανάλογα με το ποσοτικό κριτήριο. Αν η υπέρβαση είναι 100.000 σε Φ.Π.Α. τότε είναι κακούργημα, το ίδιο και αν η υπέρβαση είναι 150.000 σε άλλους φόρους πλην του Φ.Π.Α. Από την άλλη, η φοροαποφυγή αναφέρεται στην αποφυγή πληρωμής φόρων με νόμιμο τρόπο. Αποκτά αρνητική όψη, όταν αυτή παραβιάζει το πνεύμα και όχι το γράμμα του νόμου. Όταν γίνεται κατάχρηση δικαίου ή καταχρηστική πρακτική, τότε γίνεται λόγος για καταχρηστική-απαράδεκτη φοροαποφυγή.
Οι διμερείς συμβάσεις αποφυγής διπλής φορολογίας, προκειμένου να καταπολεμήσουν τη φοροδιαφυγή, έκαναν πρόβλεψη για συνεργασία μεταξύ των φορολογικών αρχών των συμβαλλομένων κρατών με την παροχή πληροφοριών που αναφέρονται σε φορολογικά στοιχεία.
Το άρθρο 9 παρ. 3 της Πρότυπης Σύμβασης του ΟΟΣΑ στοχεύει στο να καταπολεμηθεί το φαινόμενο της υποκεφαλαιοδότησης. Δηλαδή, υπάρχει επιδίωξη να αντιμετωπιστεί η χρήση του υψηλού δανεισμού, σε επίπεδο ομίλου επιχειρήσεων, που υποκρύπτει κεφαλαιοδότηση μίας εκ των εταιρειών του ομίλου. Έτσι, σε τέτοιες συνθήκες τίθεται ως στόχος να μειωθεί η φορολογική επιβάρυνση με τη χρήση των τόκων ως μέσου μεταφοράς κερδών. Αυτή η ρύθμιση γίνεται αποδεκτή από την Πρότυπη Σύμβαση μόνο με τον όρο ότι ο δανειστής είναι υπεύθυνος για τους ίδιους κινδύνους που είναι και ο δανειολήπτης. Πιο συγκεκριμένα, για να αντιμετωπιστεί μια τέτοια μορφή φοροαποφυγής υπάρχει πρόβλεψη να εφαρμοστεί η μέθοδος της προκαθορισμένης αναλογίας ανάμεσα στον δανεισμό και των ιδίων κεφαλαίων της δανειολήπτριας εταιρείας, ώστε αν γίνει υπέρβαση αυτής της αναλογίας, να εφαρμοστεί η επιβολή συγκεκριμένων διορθώσεων σε επίπεδο φορολογίας εισοδήματος.
Με σκοπό να αντιμετωπιστεί η φοροδιαφυγή και η φοροαποφυγή, τα τελευταία είκοσι χρόνια ο ΟΟΣΑ έχει για χρήση ένα «εργαλείο», την ανταλλαγή πληροφοριών. Από το 2002, ήδη συνετάχθη «διμερής σύμβαση ανταλλαγής πληροφοριών», που στην ουσία είναι το πρότυπο της υπογραφής διμερών διεθνών συμβάσεων από τα κράτη της διεθνούς κοινωνίας.
Άξιο είναι πως οι Η.Π.Α., με τον νόμο του 2010 περί Φορολογικής Συμμόρφωσης Λογαριασμών της Αλλοδαπής (FACTA), διέπλασαν ένα νέο πρότυπο διμερών συμβάσεων. Αυτό στοχεύει στην πρόληψη της φοροαποφυγής και φοροδιαφυγής, με το να θεσπίζουν υποχρέωση από τη μία των φορολογικών κατοίκων των Η.Π.Α., για να ανακοινώσουν στην αρμόδια φορολογική αρχή ειδικά χρηματοοικονομικά στοιχεία που έχουν στην αλλοδαπή, και από την άλλη των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων να προωθούν την παροχή στις αμερικανικές αρχές στοιχείων για τους φορολογικούς κατοίκους των Η.Π.Α. που έχουν σε αυτά λογαριασμούς, απειλώντας τους με την παρακράτηση φόρου 30% για οποιαδήποτε συναλλαγή πέρα από τις Η.Π.Α. επιθυμούσε να λάβει χώρα από λογαριασμούς που τηρούνται σε αυτά.
Αν και ο νόμος αυτός επικρίθηκε έντονα, έχουν υπάρξει υπογραφές ενός μεγάλου μέρους τέτοιων διμερών συμβάσεων, ανάμεσά τους και των Η.Π.Α. και της Ελλάδας. Πιο συγκεκριμένα, αρχές του 2017 η Διμερής Συμφωνία Ελλάδας-Η.Π.Α. υπεγράφη και στόχο έχει την εφαρμογή του Νόμου περί Φορολογικής Συμμόρφωσης Λογαριασμών της Αλλοδαπής, καθώς και το σχετικό Μνημόνιο Συνεννόησης.
Το συγκεκριμένο μοντέλο των Η.Π.Α. αποτέλεσε εργαλείο, το οποίο αποδείχθηκε χρήσιμο για το παγκόσμιο πρότυπο που συνέταξε ο ΟΟΣΑ. Πιο αναλυτικά, το 2014 ο διεθνής αυτός οργανισμός παρουσίασε ένα καινούριο πρότυπο, με σκοπό την αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών σε παγκόσμιο επίπεδο. Δηλαδή, συνέταξε μεν το «Πρότυπο Συμφωνίας Αρμοδίων Αρχών», προκειμένου να καταστεί εφικτή η αυτόματη ανταλλαγή πληροφοριών χρηματοπιστωτικής φύσης και, από την άλλη, το «Κοινό Πρότυπο Αναφοράς για την Αυτόματη Ανταλλαγή Χρηματοπιστωτικών Πληροφοριών σε φορολογικά ζητήματα».
Όσον αφορά σχετικές προβλέψεις, η παραπάνω αυτόματη ανταλλαγή χρηματοπιστωτικών πληροφοριών θα γίνεται κάθε χρόνο ανάμεσα στα μέλη που θα βάλουν την υπογραφή τους. Σε αυτό να προστεθεί πως δεν αναφέρεται μόνο σε χώρες του ΟΟΣΑ, αλλά και σε άλλες και, επίσης, πιθανώς να αποτελεί το πιο χρήσιμο εργαλείο, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η φοροδιαφυγή και η φοροαποφυγή. Βέβαια, πάντα θα αποτελούν «καταφύγια» για φοροφυγάδες, στον βαθμό που δεν έχει τεθεί υπογραφή στη συμφωνία από όλα τα κράτη της διεθνούς κοινότητας.
Ο διεθνής αυτός οργανισμός σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της φοροαποφυγής σε επίπεδο ΟΟΣΑ, έχοντας γνώση των ρυθμίσεων των ΣΑΔΦ, κάνει πιο εύκολη την επιδίωξη της φοροαποφυγής, μέσω του φορολογικού σχεδιασμού και με δεδομένα που καταφέρνουν να αναδείξουν το τεράστιο ύψος της σε βάρος των εσόδων του κράτους, το 2013 έκανε μια παρουσίαση σχεδίου δράσης 15 σημείων ενάντια στη Διάβρωση της Φορολογικής Βάσης και της Μεταφοράς Κερδών. Αυτό έδωσε το πράσινο φως σε τελικές εκθέσεις για τις δράσεις που προαναφέρθηκαν. Επιπλέον, αυτές οι δράσεις δεν είναι εφικτό να αναφερθούν στο πλαίσιο του συγγράμματος αυτού και έτσι θα πραγματοποιηθεί σύντομη αναφορά σε συγκεκριμένες από αυτές.
Καταληκτικά, οι εθνικές νομοθεσίες των κρατών στοχεύουν να καταπολεμήσουν τα αντικοινωνικά φαινόμενα της φοροδιαφυγής και της φοροαποφυγής με τη λήψη μέτρων που στοχεύουν τόσο στην πρόληψη όσο και στην καταστολή. Για τον λόγο αυτόν, είναι απαραίτητο να συνεργάζονται τα κράτη με το να συνάπτονται διμερείς και πολυμερείς διεθνείς συμβάσεις, με σκοπό να παρέχεται διοικητική συνδρομή, ώστε να πραγματοποιηθεί ολική «σύλληψη» της φορολογητέας ύλης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φινοκαλιώτης Δ. Κωνσταντίνος, Φορολογικό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2020
