Της Ραφαέλας Παπαστεργίου,
Η Λιβύη βρίσκεται σε χαώδη κατάσταση από το 2011. H στρατιωτική επιχείρηση εναντίον του Muammar Gaddafi προκάλεσε αστάθεια στο εσωτερικό του κράτους. Ο εμφύλιος, που μαίνεται έως σήμερα και η απουσία χρηστής διακυβέρνησης προκάλεσαν κενό ισχύος, το οποίο ξένες δυνάμεις έσπευσαν να καλύψουν στην προσπάθεια ενίσχυσης των ερεισμάτων τους στη Βόρεια Αφρική. Ως απόρροια του πολιτικού, θεσμικού και κοινωνικού κατακερματισμού της χώρας, τίθενται ζητήματα εσωτερικής και περιφερειακής ασφάλειας.
Η παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και του δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Λιβύη είναι πλέον συχνό φαινόμενο. Στις 16 Ιουλίου, νοσοκομείο στην περιοχή Swani, δυτικά της Τρίπολης, βομβαρδίστηκε για δεύτερη φορά, με αποτέλεσμα σχεδόν δύο χιλιάδες άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους και να τραυματιστούν πάνω από πέντε χιλιάδες. Στις 2 Οκτωβρίου, το αεροδρόμιο Mitiga, έξω από την Τρίπολη, χτυπήθηκε από αέρος, με αποτέλεσμα να πάρει φωτιά. Στις 6 Οκτωβρίου, τουλάχιστον έξι άνθρωποι τραυματίστηκαν από αεροπορική βομβαρδιστική επίθεση σε Ιππικό Όμιλο κοντά στην Τρίπολη. Η αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ) και η αποστολή του ΟΗΕ στην περιοχή, UNSMIL, επέρριψαν τις ευθύνες για τη ρίψη τεσσάρων μη τηλεκατευθυνόμενων βομβών σε μη στρατιωτική βάση στον Khalifa Haftar.
Ο Khalifa Haftar, αν και συμμετείχε στο πραξικόπημα του 1969, το οποίο ανέτρεψε τον Senoussi και έφερε στην εξουσία τον Gaddafi, βρέθηκε, αιτούμενος άσυλο, στις ΗΠΑ. Επέστρεψε στη Λιβύη, μετά την εκτέλεση του Gaddafi ως επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων του στρατού (Εθνικός Λιβυκός Στρατός). Ο ίδιος υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Αίγυπτο, τη Γαλλία και τη Σαουδική Αραβία και η έδρα του βρίσκεται ανατολικά της Τρίπολης, στο Τομπρούκ. Εύλογα συμπεραίνει κανείς, ότι στον «βωμό» του θώκου της πολιτικής εξουσίας και με στόχο την κατάληψη της Τρίπολης, θυσιάζονται ανθρώπινες ζωές. Η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, μάλιστα, αντιμετωπίζουν τον Haftar ως σύμμαχο απέναντι στους Αδελφούς Μουσουλμάνους.
Από την άλλη πλευρά, ο Fayez al-Sarraj (ΚΕΕ) έχει την υποστήριξη της Τουρκίας, του Κατάρ, του Σουδάν και της Ιταλίας. Ο ίδιος, συμμετέχοντας σε παραστρατιωτικές οργανώσεις, διεκδικεί ισχυρά ερείσματα, στα δυτικά. Στα νοτιοδυτικά του κράτους, οι φυλές Τουαρέγκ και Τούμπου συγκρούονται με φανατικούς ισλαμιστές για την επικράτηση. Οι τζιχαντιστές τάσσονται ενάντια στον στρατάρχη Haftar, ο οποίος κατηγορεί την Τουρκία και το Κατάρ για χρηματοδότησή τους, προς επίρρωση της επιρροής τους στην περιοχή.
Στις 7 Οκτωβρίου, στα ανοιχτά της ακτής Λεμπεντούζα, στην Ιταλία, βυθίστηκε πλοιάριο, το οποίο μετέφερε πενήντα πρόσφυγες, οι τριάντα εκ των οποίων πνίγηκαν ή αγνοούνται. Τόπος καταγωγής του, η Τυνησία και η υποσαχάρια Αφρική. Οι πρόσφυγες, απελπισμένοι να περάσουν από τον «Κεντρικό Μεσογειακό Διάδρομο», μεταφέρονται καθημερινά από την Τυνησία και τα σύνορα της Λιβύης προς τα παράλια της Κάτω Ιταλίας, για να καταλήξουν στην Ευρώπη, η οποία παρουσιάζεται ως η «Γη της Επαγγελίας», δεδομένου του σταθερού -κατά τα άλλα- κοινωνικού κράτους δικαίου. Η ελπίδα, όμως, χάνεται πρόωρα, καθώς πολλοί δεν καταφέρνουν, είτε να φύγουν από τη Λιβύη είτε να φτάσουν στον προορισμό τους.
Στην περίπτωση που αναρωτηθεί κάποιος σχετικά με τον τρόπο μεταφοράς τους ή τις συνθήκες διαβίωσής τους στη Λιβύη, η απάντηση οδηγεί στο λαθρεμπόριο και σε σύγχρονα σκλαβοπάζαρα. Παρόλο που το φαινόμενο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την περίοδο της αποικιοκρατίας –τετρακόσια χρόνια συμπληρώθηκαν από την ημέρα, που ολλανδικό καράβι προσάραξε στη Βιρτζίνια με είκοσι έγχρωμους, οι οποίοι επρόκειτο, να πουληθούν ως σκλάβοι- σε αποτυχημένα κράτη, όπως η Λιβύη, οι παράνομες δραστηριότητες αναπτύσσονται ή/και εξελίσσονται. Τα σκλαβοπάζαρα είναι απτή πραγματικότητα, με την «αξία των ανθρώπων» να αγγίζει τα 400 δολάρια έκαστος. Οι άνθρωποι μεταφέρονται μαζικά σε φορτηγά, με σκοπό να οδηγηθούν παράνομα στη Λιβύη, απ’ όπου θα επιβιβαστούν σε άλλα φορτηγά χωρίς προσωπικά αντικείμενα. Όταν οι οδηγοί φτάνουν κοντά σε πόλεις, όπως η Sadha, τους πηγαίνουν σε αποθήκες, ισχυριζόμενοι, ότι δεν πληρώθηκαν. Ακολουθεί δημοπρασία των «ομήρων», οι οποίοι πωλούνται ανάλογα με το φύλο ως εργάτες ή πόρνες, για να «αποπληρωθεί το χρέος». Σε όλη τη διαδικασία αναμειγνύονται και συγγενικά πρόσωπα των θυμάτων, τα οποία οι διακινητές εκβιάζουν.
Διαιωνίζοντας το φαινόμενο εν αγνοία του, το 2017, ο Οργανισμός Μετανάστευσης των Ηνωμένων Εθνών συνεργάστηκε με τον μεγαλύτερο λαθρέμπορα λιβυκής καταγωγής, Abd al-Rahman Milad, γνωστό ως Bija, ο οποίος είχε προσκληθεί από την ιταλική κυβέρνηση στη Σικελία σε συνάντηση σχετικά με τη μεταναστευτική κρίση στη Μεσόγειο. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (IOM) δήλωσε ότι δε γνώριζε για τον εγκληματία, ο οποίος ήταν κατά συρροή εκμεταλλευτής των προσφύγων. Έπειτα από Έκθεση σε ιταλική εφημερίδα, λίγες μέρες πριν, έγινε ευρέως γνωστό ότι οι άντρες του σκότωναν πρόσφυγες με πολυβόλα, βύθιζαν βάρκες και ότι ο ίδιος έλαβε μεγάλα χρηματικά ποσά από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης.
Όλα τα παραπάνω, συνδυαζόμενα με τη γεωγραφική θέση και με τα ενεργειακά κοιτάσματα, κατατάσσουν τη Λιβύη σε στρατηγικά σημαντική περιοχή, απέναντι στην οποία οι δυνάμεις του διεθνούς συστήματος είναι διχασμένες και ως εκ τούτου η χώρα παραμένει σε εύθραυστη κατάσταση. Η έλλειψη ενιαίου σχεδίου και ενότητας μεταξύ των διεθνών οργανισμών που βρίσκονται στην περιοχή, καθιστά την ανοικοδόμηση της ειρήνης δύσκολο εγχείρημα. Είναι απαραίτητες οι λύσεις στρατηγικού χαρακτήρα, δηλαδή η ύπαρξη χρηστής διακυβέρνησης (κράτος δικαίου, ασφαλές περιβάλλον, σταθερή δημοκρατία, βιώσιμη οικονομία και κοινωνική ευημερία, βασισμένη στην ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ όλων των κοινωνικών ομάδων) και το αίσθημα ανθρώπινης ασφάλειας. Με τη χώρα διαιρεμένη στα τρία, δε μπορεί να επέλθει ουσιαστική λύση. Η απουσία θεσμικής ικανότητας και υπηρεσιών επιβολής του νόμου, των τελωνείων και του στρατιωτικού προσωπικού της Λιβύης, ιδίως κατά μήκος των συνόρων της, εμποδίζει τις προσπάθειες των αρχών να αντιμετωπίσουν τα εγκλήματα εμπορίας ανθρώπων. Συγκεκριμένα, ενώ το εμπόριο λευκής σαρκός ποινικοποιήθηκε, δε λήφθηκαν μέτρα για την εμπορία ανθρώπων, ενώ δεν υπάρχει αρμόδια δικαστική αρχή για την εκδίκαση των αντίστοιχων υποθέσεων. Σύμφωνα με Έκθεση της αμερικανικής πρεσβείας στην περιοχή, οι δικαστικές επιτροπές που ορίζονται, αδυνατούν να φέρουν εις πέρας το έργο τους εξαιτίας της υποστελέχωσης ή της έλλειψης χρηματοδότησης. Για το μέλλον της Λιβύης είναι καθοριστικής σημασίας να γίνουν οι πολίτες ενεργοί υποστηρικτές της προσπάθειας ανοικοδόμησης της ειρήνης και να μην είναι αποκλεισμένοι κοινωνικά, οικονομικά ή πολιτικά, ώστε να αποφεύγεται η ριζοσπαστικοποίηση και να περιοριστεί η εγκληματικότητα. Η Λιβύη πρέπει να αναζητήσει τις δικές της ισορροπίες, οι οποίες θα λειτουργήσουν ως πλαίσιο για τη δική της βιώσιμη ειρήνη και κατ’ επέκταση για την περιφερειακή ασφάλεια.
Γεννηθείσα το 1995 είναι απόφοιτη του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με κατεύθυνση Στρατηγική και Διεθνή Πολιτική. Έχει υπάρξει συνεργάτης της Έδρας UNESCO, της Έδρας Ποντιακών Σπουδών, του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού, του Ολυμπιακού Μουσείου Θεσσαλονίκης και έχει συμμετάσχει σε μία σειρά προγραμμάτων, σεμιναρίων και επιστημονικών συνεδρίων.
