Του Γιάννη Περγαντή,
Οι κοινωνικές συνθήκες οι οποίες επικρατούν σε μια κρατική οντότητα έχουν άμεση σχέση με την πολιτική της πραγματικότητας. Αυτή αποτελεί μια διαχρονική αρχή, η οποία καθορίζει τις ζωές των ανθρώπων από την ύστατη αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Έτσι, ο αρχαίος ελληνικός χώρος, αποτέλεσε και αυτός πεδίο πολιτικών αναταράξεων και ασταθειών, τις οποίες εκμεταλλεύτηκαν συγκεκριμένα άτομα για προσωπικό τους πολιτικό όφελος. Αυτό, με λίγα λόγια, αποτελεί το καθεστώς της τυραννίδας.
Αν και μας έχει αποτυπωθεί βαθιά στο νου η σύνδεση της αρχαίας Ελλάδας με τη δημοκρατία, η πραγματικότητα ενδέχεται να μας εκπλήξει. Τα τυραννικά καθεστώτα ήταν απόρροια μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών ταραχών, οι οποίες λάμβαναν μέρος στο εσωτερικό της εκάστοτε πόλης. Εάν λάβουμε υπόψιν την χρονολογία των μεταβολών στην αρχαϊκή Ελλάδα, τότε η τυραννίδα προέκυψε από την ανικανότητα των ολιγαρχικών πολιτευμάτων να αντιμετωπίσουν σοβαρά εσωτερικά ζητήματα, όπως την καταγραφή νόμων ή τη δίκαιη αναδιανομή των γαιών, η πλειοψηφία των οποίων είχε καταλήξει σε χέρια λίγων. Παρά την παρουσία των Αισυμνητών, δηλαδή εκλεγμένων ατόμων με απεριόριστη εξουσία ορισμένου χρόνου για την επίλυση προβλημάτων, οι αναταραχές ήταν κάτι το σύνηθες. Έτσι, συγκεκριμένα φιλόδοξα άτομα, συνήθως με τη στήριξη του στρατού και μέρους των πολιτών, κατέλυαν το εκάστοτε πολίτευμα και αναλάμβαναν την απόλυτη εξουσία της πόλης.
Παρόλο που υπήρχαν αρκετές πόλεις με τυραννικό καθεστώς, αυτό δεν σημαίνει ότι το πολίτευμα ήταν το ίδιο παντού. Σημειώνονταν τοπικές διαφοροποιήσεις, αλλά σε γενικές γραμμές ακολουθούσαν τις ίδιες αρχές. Αρχικά, αν και στην τυραννίδα εξουσίαζε ένα άτομο, γύρω από τον τύραννο υπήρχε ένας στενός κύκλος ανθρώπων, ο οποίος είχε και αυτός διοικητικές-πολιτικές αρμοδιότητες. Αυτοί ήταν έμπιστοι του τυράννου, από τους οποίους αντλούσε το δικαίωμα εξουσίας με την πίστη αλλά και την εμπιστοσύνη που είχαν προς το πρόσωπό του. Έπειτα, αν και ως τύραννος είχε το δικαίωμα να πράξει οτιδήποτε επιθυμούσε, δεν το έκανε. Ήξερε πως εάν περάσει κάποια γραμμή και παραβεί κάποιους έγγραφους αλλά και άγραφους νόμους, θα προκαλούσε την οργή και τη δυσαρέσκεια του δήμου. Γι’ αυτό το λόγο, θέλοντας να δείξει την νομιμοφροσύνη του και ότι η εξουσία του έχει καλό σκοπό, προσπαθούσε να δείξει ότι δεν θίγει τους θεσμούς της πόλης, τουλάχιστον φανερά.
Όσον αφορά την πολιτική που ακολουθούσαν, αυτή διακρίνεται σε τρεις βασικούς πυλώνες: πολιτική γοήτρου, γαμήλιες φιλίες-συμμαχίες και ισχυρή στρατιωτική δράση. Αρχικά, μέσω της πολιτικής γοήτρου στόχευαν στη νομιμοποίηση της εξουσίας τους, προκαλώντας τον θαυμασμό και την αναγνώριση εκ μέρους του δήμου. Μεγαλοπρεπείς θρησκευτικές εορτές, πομπώδεις αθλητικοί αγώνες, μεγάλες προσφορές σε ιερά και φιλοξενία εξεχόντων ατόμων στην «αυλή» του τυράννου προκαλούσαν δέος στους πολίτες, δείχνοντας έτσι τις υποτιθέμενες καλές προθέσεις που είχαν για την πόλη.
Έπειτα, η επισύναψη γαμήλιων συμμαχιών με τυράννους άλλων πόλεων είχε άμεσα πρακτικό σκοπό. Από τη στιγμή που η εξουσία τους θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί εύθραυστη, αφού την είχαν καταλάβει με τη βία, τότε η ύπαρξη συμμάχων και φιλικά προσκείμενων καθεστώτων εκτός της πόλης ήταν μείζονος σημασίας. Αυτή η διαδικασία μοιάζει πολύ με τους γάμους μεταξύ διαδόχων διαφορετικών στεμμάτων την περίοδο του Μεσαίωνα, καθώς αποσκοπούσαν στο ίδιο: σύναψη συμμαχίας και αλληλοβοήθεια σε περίοδο κρίσης και απειλής, είτε εξωτερικής είτε εσωτερικής. Τέλος, η ύπαρξη και η στελέχωση ενός ικανού στρατιωτικού σώματος ήταν και αυτή υψίστης σπουδαιότητας. Οι τύραννοι, εκτός από τον στενό τους κύκλο, βάσιζαν τη νομιμότητα αλλά και την επιβίωση της ίδιας τους της εξουσίας στην πίστη των στρατευμάτων, καθώς αποτελούσε το μέσο επιβολής στο εσωτερικό της πόλης. Εκτός από την αποτροπή εσωτερικών κινδύνων, η εξωτερική πολιτική βρισκόταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Οι επεκτατικοί πόλεμοι εις βάρος γειτονικών πόλεων, αλλά και η ίδρυση αποικιών, στόχευαν στον βιοπορισμό της πόλης με την εισαγωγή των απαραιτήτων αγαθών αλλά και την ανύψωση του τυράννου και την αναγνώρισή του ως ενός ικανού στρατιωτικού ηγέτη και συνάμα προστάτη της πόλης.
Αν κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν, τότε θα έρθουμε αντιμέτωποι με μια πληθώρα τυράννων, οι οποίοι έχουν αφήσει το στίγμα τους στην ιστορία, είτε για καλό είτε για κακό, ξεκινώντας από τον Κύψελο, τύραννο της Κορίνθου. Το 657 π.Χ., ο Κύψελος με τη βοήθεια των εξαγριωμένων Κορινθίων, κατάφερε να εκδιώξει τους Βακχιάδες, την ολιγαρχική οικογένεια, η οποία διοικούσε την πόλη, και να αναλάβει αυτός την εξουσία. Κατά την τριακονταετία την οποία διοίκησε, η Κόρινθος μετετράπη σε μια από τις πιο εύπορες και ισχυρές πόλεις του ελληνικού κόσμου, μέσω της αύξησης του εμπορίου με τη δύση (Ιταλία, Σικελίας) και την ίδρυση αποικιών. Οι διάδοχοί του στάθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος αντάξιοι του Κύψελου, μετατρέποντας την Κόρινθο σε μια υπολογίσιμη δύναμη.
Επίσης, ένας άλλος γνωστός τύραννος της αρχαιότητας ήταν ο Πεισίστρατος, ο οποίος εξουσίασε την Αθήνα για περίπου τριάντα χρόνια. Παρά την τριπλή εξορία του από την πόλη και την έντονη αντίδραση των πολιτικών του αντιπάλων, ο Πεισίστρατος κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών και να πράξει το έργο του ανεμπόδιστα, ένα έργο το οποίο κατά το μεγαλύτερο μέρος του ωφέλησε την Αθήνα. Επενδύσεις σε υποδομές, αναδιοργάνωση της γιορτής των Παναθηναίων, μείωση φόρων των κατώτερων τάξεων, όλα αυτά μετέτρεψαν την αρχαϊκή Αθήνα σε μια από τις ηγέτιδες δυνάμεις του ελληνικού κόσμου. Παρόλα αυτά, η εξουσία των Πεισιστρατίδων έληξε το 508 π.Χ., όταν οι Σπαρτιάτες μετά από έγκλιση του Αθηναϊκού λαού εκθρόνισαν τον Ιππία, γιό του Πεισιστράτου, αφότου είχε προηγηθεί η δολοφονία του αδελφού του Ιππάρχου το 514 π.Χ. από τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα κατά τη διάρκεια της γιορτής των Παναθηναίων.
Είδαμε, λοιπόν, του λόγους για τους οποίους τα τυραννικά καθεστώτα κατάφεραν να επικρατήσουν στις περισσότερες πόλεις της αρχαϊκής Ελλάδας. Αν και οι δύο προαναφερόμενοι τύραννοι αποτέλεσαν κατά ένα μέρος ευεργέτες της πόλης τους, αυτό φυσικά δεν ισχύει για την απόλυτη πλειοψηφία. Τα τυραννικά καθεστώτα θα επιβιώσουν καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας (ειδικότερα στη Σικελία-Νότια Ιταλία), μέχρι την εμφάνιση και επικράτηση ενός νέου πολιτικού συστήματος, το οποίο εφαρμόζουμε μέχρι και σήμερα, της δημοκρατίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Lefevre, Francois, Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Κόσμου, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Καρδαμίτσα
- Historycollection.com, Cruel and Oppressive: 7 Noteworthy Ancient Greek Tyrants. Διαθέσιμο εδώ
- Britannica.com, Greek tyrants. Διαθέσιμο εδώ
