Του Στέλιου Δουλγέρη,
Όταν ο αρχαίος ιστοριογράφος και φιλόσοφος Ξενοφών γύρισε από εκστρατεία του Κύρου εναντίον του αδελφού του Αρταξέρξη, στην οποία είχε πάρει μέρος ως μισθοφόρος, έλαβε τη λυπηρή είδηση της εκτέλεσης εκ μέρους των Αθηναίων, του αγαπημένου του διδασκάλου Σωκράτη. Η θλίψη και το κενό που δημιουργήθηκε στην καρδιά του, τον παρακίνησαν να συγγράψει έργα, μέσω των οποίων όλοι θα γνωρίσουν και θα διδαχθούν από τη διδασκαλία του Σωκράτη, όπως την άκουσε ο ίδιος.
Ένα από τα βιβλία που γράφτηκαν με αυτόν τον σκοπό, είναι και τα Ἀπομνημονεύματα του Ξενοφώντος. Σε αυτό το έργο, ανασκευάζονται διάφορες κατηγορίες ενάντια στη Σωκρατική φιλοσοφία, και παρουσιάζεται μια σειρά από χαρακτηριστικά επεισόδια του βίου του Σωκράτη, με την ευκαιρία των οποίων, εκτίθεται και η διδασκαλία του. Έτσι, λοιπόν, στο δεύτερο βιβλίο των Ἀπομνημονευμάτων (Β.1.20-33), ο Σωκράτης, με αφορμή μια συζήτηση γύρω από την Αρετή και τον μόχθο που απαιτεί, διηγείται γλαφυρά στο ακροατήριό του τον μοναδικό μύθο της εκλογής του Ηρακλή μεταξύ της Αρετής και της Κακίας.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Σωκράτη, που είχε διαβάσει τον μύθο στο γνωστό τότε σύγγραμμα του σοφιστή Προδίκου για τον Ηρακλή, όταν ο ημίθεος μεγάλωσε και έφτασε στην ηλικία που οι νέοι γίνονται κύριοι του εαυτού τους και δείχνουν ποιόν δρόμο θα ακολουθήσουν στη ζωή τους, βγήκε και κάθισε να σκεφτεί σε έναν ήσυχο τόπο.
Ενώ βρισκόταν σε δίλημμα εμφανίστηκαν μπροστά του δύο γυναίκες, υπερφυσικού μεγέθους. Η μία είχε ευπρεπή όψη και «ελεύθερη φύση» όπως τονίζει ο Σωκράτης: «Το σώμα της ήταν στολισμένο με την καθαρότητα, τα μάτια της με την αιδώ και η μορφή της με τη σωφροσύνη». Ήταν ντυμένη στα λευκά. Η άλλη γυναίκα, απ’ την άλλη, είχε εντελώς διαφορετική όψη: «ήταν αναθρεμμένη ώστε να έχει χυμώδες και απαλό σώμα (αγύμναστη δηλαδή), καλλωπισμένη, και βαμμένη, ώστε να φαίνεται λευκότερη και πιο ροδαλή. Στεκόταν έτσι ώστε να μοιάζει ψηλότερη απ’ ότι είναι, τα μάτια της ήταν ορθάνοιχτα (δεν είχε δηλαδή καμία συστολή στο βλέμμα), και φορούσε ρούχα που αναδείκνυαν τη νεανική της ομορφιά. Κοιτούσε συχνά τον εαυτό της, κοιτούσε κι αν κανείς άλλος την κοιτά, και πολλές φορές κοιτούσε ακόμα και την σκιά της (από φιλαρέσκεια δηλαδή!)».
Οι γυναίκες άρχισαν να προχωρούν προς τον Ηρακλή. Η πρώτη περπατούσε με σεμνοπρέπεια, ενώ η δεύτερη έτρεξε προς το μέρος του για να προλάβει και του είπε πως αν ακολουθήσει τη δική της οδό, του υπόσχεται όλες τις απολαύσεις της ζωής, παντελή απουσία δυσκολιών και μηδενική προσπάθεια για την απόκτηση των αναγκαίων πραγμάτων. Ο Ηρακλής θα χρησιμοποιεί όλα αυτά για τα οποία οι άλλοι χρειάζεται να δουλέψουν για να τα αποκτήσουν, αφού, σύμφωνα με τα λεγόμενά της, εκείνη παρέχει σ’ όσους την ακολουθούν τη δυνατότητα να κερδίζουν από παντού.
Ο Ηρακλής παραξενεύτηκε και ζήτησε από τη γυναίκα να του πει το όνομά της: «Οι φίλοι μου με αποκαλούν Ευδαιμονία, ενώ αυτοί που με μισούν με ονομάζουν δυσφημιστικά Κακία». Τότε, πήρε τον λόγο η δεύτερη γυναίκα και του είπε: «Κι εγώ ήρθα σε σένα Ηρακλή, γνωρίζοντας τους γονείς σου και την παιδεία σου, απ’ τα οποία πιστεύω πως αν ακολουθήσεις τη δική μου οδό, θα γίνεις ενάρετος εργάτης ωραίων και σεβαστών έργων, και πως εγώ θα τιμηθώ ακόμα πιο πολύ και θα φανώ ακόμα πιο ένδοξη μέσω των ενάρετών σου πράξεων. Εγώ, δεν θα σε εξαπατήσω με το να σου υποσχεθώ εξ αρχής ηδονές, αλλά θα σου μιλήσω με ειλικρίνεια, όπως όρισαν οι θεοί. Γιατί οι θεοί δε χαρίζουν κανένα απ’ τα αξιοσέβαστα και καλά χωρίς κόπο και φροντίδα…».
Αφού ανέφερε εκτενώς παραδείγματα ανθρώπινων κοπιωδών πράξεων που φέρνουν αγαθό αποτέλεσμα, η Κακία, γύρισε αμέσως και του είπε: «Καταλαβαίνεις Ηρακλή, πόσο σκληρή και μακριά είναι η οδός της ευφροσύνης που αυτή η γυναίκα σου περιγράφει; Ενώ εγώ θα σε οδηγήσω στην ευτυχία μέσω της εύκολης και σύντομης οδού».
Ακούγοντας αυτά, η άλλη γυναίκα, η οποία είναι φυσικά η Αρετή, θύμωσε και απευθύνθηκε στην Κακία: «Άθλια, τί το καλό έχεις εσύ; Ή, τί το ευχάριστο νιώθεις εσύ, που δεν θέλεις να κάνεις τίποτα για να το αποκτήσεις; Εσύ, που δεν περιμένεις ούτε την επιθυμία των απολαύσεων, αλλά τις γεύεσαι προτού τις θελήσεις…». Συνέχισε απαριθμώντας τις όλες τις ανηθικότητες και τις ανάξιες πράξεις στις οποίες επιδίδεται, και τόνισε πως δεν έχει ποτέ ακούσει το πιο ευχάριστο άκουσμα, τον προς αυτήν έπαινο, κι ούτε έχει δει ποτέ το πιο ευχάριστο θέαμα, τη δημιουργία, δηλαδή, κάποιου καλού έργου.
Αντιθέτως, όποιοι ακολουθούν την Αρετή, είναι αγαπητοί σε όλους, νιώθουν τη χαρά και πλησμονή της δημιουργικότητας, γίνονται καλύτεροι άνθρωποι, δοξάζουν και δοξάζονται από τους θεούς και την πατρίδα, ενώ όταν έρθει το τέλος, δεν ξεχνιούνται και δεν μένουν χωρίς τιμές, αλλά παραμένουν στη μνήμη και ανθούν, υμνούμενοι για πάντα. Η Αρετή, έκλεισε τον λόγο της λέγοντας: «Αν Ηρακλή, γιε ενάρετων γονέων, κοπιάσεις μ’ αυτόν τον σκοπό, θα κερδίσεις τη μακαριότερη ευδαιμονία». Λέγοντας αυτά, ο Σωκράτης, ολοκλήρωσε την παραίνεσή του στον συνομιλητή του Αρίστιππο, και του έδωσε μια συμβουλή: «Σου αξίζει λοιπόν, Αρίστιππε, ενθυμούμενος αυτά, να προσπαθήσεις, και να φροντίζεις για την υπόλοιπη ζωή σου». Ας ακολουθήσουμε κι εμείς την τελευταία, αυτή, προτροπή του Σωκράτη!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ξενοφών (1993), Ἀπομνημονεύματα, Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος
- Κακριδής Ι. (1986), ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, τόμος 4, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
