Του Αντώνη Ξυλόκοττα,
Με αφορμή μια παρατήρηση που έκανα σε μια παρέα μαθητών ύστερα από την έναρξη των σχολείων, διαπίστωσα ότι είχαν κατά 85 τοις εκατό το ίδιο ντύσιμο, χωρίς, όμως, να έχουν όλοι την ιδία άνεση μέσα στα ρούχα τους. Αυτό, λοιπόν, με προβλημάτισε! Στην εποχή της ελευθερίας είναι, άραγε, η μάζα αυτή που μας καθορίζει; Και αν ναι, τι ρόλο παίζουν τα κοινωνικά δίκτυα σε αυτό, καθώς και μέχρι πού μπορεί να φτάσει αυτό πέρα από τα ρούχα.
Οι απόψεις και οι θέσεις του ατόμου επηρεάζονται και διαμορφώνονται από τους άλλους και αυτό αποτελεί κοινό μυστικό. Σε αυτό τον κίνδυνο, οφείλουμε να έχουμε ορθή κρίση απέναντι στα ερεθίσματα που δεχόμαστε. Αυτό είναι που πραγματικά θα μας δώσει την ελευθερία να έχουμε τη γνώμη μας μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Είναι, όμως, αυτό που πραγματικά θέλουμε; Είμαστε, άραγε, σε θέση να υποστηρίζουμε τις αξίες και τις απόψεις μας μέσα στην μάζα;
Το κύριο πρόβλημα της μαζοποίησης και της έμμεσης εξάλειψης κάθε ατομικής βούλησης είναι ότι γίνεται χωρίς οι άνθρωποι να έχουν άμεση συμμετοχή σε αυτό. Δηλαδή, με άλλα λόγια, οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν ότι γίνονται ένα με τη μάζα μόνο και μόνο για να νιώθουν άμεσα μέλη της ομάδας και όχι μαύρα πρόβατα. Αυτό ήταν που έκανε όλα τα παιδιά στην παρέα που προανέφερα να φορούν τα ιδία ρούχα, ακόμα και αν δεν ήταν το ίδιο «άνετα» σε όλους.
Το φαινόμενο του κοινωνικού κομφορμισμού δεν είναι σημάδι των ημερών μας. Αντιθέτως, φαίνεται πως υπάρχει κοινωνιολογικά στη φύση του ανθρώπου η τάση να συμφωνεί με το σύνολο, ακόμα και αν ξέρει ότι δεν είναι σωστό αυτό που εκείνο πιστεύει.
Αυτό ακριβώς μας αποδεικνύει και ο Asch με το πείραμα συμμόρφωσης που οργάνωσε πριν μερικές δεκαετίες. Σε αυτό αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος αμφισβητεί τα ίδια του τα ένστικτα, την όρασή του και τη νοημοσύνη του, καθώς η φωνή του δε βρίσκει στήριγμα μέσα στο όποιο πλήθος. Ο εξεταζόμενος του πειράματος δηλώνει κάτι διαφορετικό μόνο και μόνο επειδή πιστεύει ότι η δήλωση που θα κάνει δε θα τον κάνει αποδεκτό στον κοινωνικό περίγυρο. Ωστόσο, όλα αλλάζουν όταν ένα, και μόνο ένα, άτομο του κοινού συμφωνεί με τον προηγούμενο.
Το φαινόμενο της μαζοποίησης έχει αρνητικό αντίκτυπο και σε κοινωνικό και σε ατομικό επίπεδο. Πρώτο πρόβλημα είναι η φθορά της θέσης μας ως πολιτικά όντα, πράγμα που συνεισφέρει στην αποδυνάμωση της ίδιας μας της δημοκρατίας. Πόσο δημοκρατικός μπορεί να είναι ένας λαός ο οποίος υποβιβάζει την πολυφωνία του, εκεί όπου οι μικρές ιδέες χάνονται στην ασφάλεια μιας καθολικής ιδέας, χωρίς καν να ακουστούν; Σε ατομικό επίπεδο, οι άνθρωποι γίνονται αριθμοί θετικών ψήφων υπέρ της πιο δημοφιλούς ιδέας με προσδοκία την αποδοχή, λανθασμένα φυσικά. Με αυτόν τον τρόπο γίνονται άβουλα υποχείρια κοινωνικών φορέων, όπως η οικονομία και η πολιτική, που, εν τέλει, τους οδηγούν σε συγκεκριμένες συνήθειες, ακόμα και σε συγκεκριμένο τρόπο ζωής. Έτσι, το άτομο χάνει τη δυνατότητα να χαράξει τη δική του διαφορετική πορεία μέσα στην κοινωνία (που και αυτή θα φέρει τη βελτίωση) και χάνεται στην κυριολεξία μέσα στο πλήθος.
Σε αυτό το πρόβλημα δεν πρέπει απλά να βρούμε μια λύση. Είναι, θα λέγαμε, καθήκον μας και επιτακτική ανάγκη να δώσουμε ως πολίτες στους συμπολίτες μας το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης και της κριτικής σκέψης και όχι της μαζικής. Ωστόσο, ένα τέτοιο εγχείρημα δεν είναι καθόλου εύκολο. Χρειάζεται βοήθεια από πολλούς φορείς και έναν καλό συντονισμό από τους ίδιους τους πολίτες, καθώς αυτοί θα είναι οι άμεσα κερδισμένοι.
Πρώτον, τα ΜΜΕ θα πρέπει να φέρουν αντικειμενική και πολύπλευρη ενημέρωση, όχι ως επιχειρήσεις, αλλά ως φορείς πληροφόρησης, όπως και τους αρμόζει. Δεύτερον, κάθε κυβέρνηση που σκέφτεται συνειδητά το μέλλον της χώρας της πρέπει να επενδύει κυρίως σε έναν τομέα, την εκπαίδευση ή, για να είμαι πιο ρεαλιστής, στην παιδεία των νέων της. Η εκπαίδευση πρέπει να στοχεύει στη δημιουργία άρτιων προσωπικοτήτων που θα μπορούν να φέρουν άποψη για κοινωνικά θέματα και δε θα γίνονται φερέφωνα του καθενός που θέλει να τα χειραγωγήσει. Αυτό, ωστόσο, δεν μπορεί να επιτευχθεί στην εκπαίδευση της παπαγαλίας και των διαγωνισμάτων, αλλά μόνο εκεί όπου ο μαθητής θα μπορεί να πάρει πρωτοβουλίες και θα μπορεί να νιώθει δημιουργικός, όταν ήδη από το σχολείο προσφέρει στην κοινωνία με διάφορες δράσεις. Έτσι, ως ενήλικας θα έχει μια καλή γνώση πάνω στα κοινωνικά θέματα και θα μπορεί να ασχοληθεί με πολιτικά θέματα με καθαρή σκέψη, μακριά από κόμματα και στερεοτυπικές αντιλήψεις.
Σήμερα ένας νέος από το 17ο έτος της ηλικίας του μπορεί να ψηφίζει, αλλά πόσοι νέοι πραγματικά μπορούν να το κάνουν ορθά αυτό; Ελάχιστοι ξέρουν τις θέσεις του κόμματος που ψηφίζουν, πόσο μάλλον έχουν μελετήσει όλες τις προτάσεις, ώστε να είναι σίγουροι για την επιλογή τους.
Σε αυτό το θέμα ως επίλογο δεν θέλω να γράψω πολλά, παρά μόνο μια ερώτηση που πρέπει να κάνουμε όλοι στον εαυτό μας. Πόσο ελεύθεροι είμαστε και τι κάνουμε για να διεκδικήσουμε την ελευθερία; Άραγε, φταίνε πάντα οι άλλοι; Και αν φταίνε πάντα οι άλλοι, ποια είναι η ελευθερία που θέλουμε να έχουμε, αλλά κυρίως, ποια είναι η ελευθερία που ο καθένας μας αντέχει να έχει, ώστε να θεώρει τον εαυτό του πολίτη με ατομική βούληση και όχι υποχείριο κάποιου άλλου;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κοινωνικός κομφορμισμός και το πείραμα του Asch, humanwrites.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Πείραμα Συμμόρφωσης – Asch Conformity Experiment, psychology.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Κομφορμισμός και Μαζοποίηση, schoolbender.wordpress.com. Διαθέσιμο εδώ
