Του Μενέλαου Γιώτη,
Στο προηγούμενο άρθρο έγινε μια αναδρομή στην παρουσία της σοσιαλδημοκρατίας στη χώρα μας κατά την περίοδο 2004-2009. Σε αυτό το άρθρο θα συνεχιστεί η ανασκόπηση, καλύπτοντας την περίοδο μέχρι και σήμερα.
Οικονομική Κρίση και το φαινόμενο “Pasokofication”
Οι εκλογές του 2009 επαναφέρουν με τον πιο δυναμικό τρόπο το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, με Πρωθυπουργό τον Γιώργο Παπανδρέου. Η κατάσταση της οικονομίας που είχε παραδώσει η Νέα Δημοκρατία στην νέα κυβέρνηση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί τραγική. Η κυβέρνηση της ΝΔ άφησε στην οικονομία ένα τεράστιο έλλειμα, πάνω από 15%. Αυτή η ανικανότητα της κυβέρνησης του Κώστα Καραμανλή να διαχειριστεί τα πρώτα σημάδια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, θα έδεναν χειροπόδαρα την όποια επόμενη κυβέρνηση θα καλούνταν να την διαχειριστεί τα επόμενα χρόνια. Η νέα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, μια σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση, θα ήταν υποχρεωμένη να αλλάξει το κυβερνητικό πρόγραμμά της ριζικά και να πάρει σκληρές αποφάσεις. Το μόνο σίγουρο είναι πως κανένας πολιτικός που θα μπορούσε να αφουγκραστεί την ευθύνη, δεν θα ήθελε να βρίσκεται εκείνη την περίοδο στην θέση του Πρωθυπουργού ή του Υπουργού των Οικονομικών.
Ένα ήταν σίγουρο στις αρχές του 2010, το ώριμο φρούτο της εξουσίας στην πραγματικότητα ήταν μια ωρολογιακή βόμβα, που αργά ή γρήγορα θα τίναζε στον αέρα ένα ολόκληρο πολιτικό σύστημα. Κι αυτό διότι στην ελληνική κοινωνία, αλλά και στην Ευρώπη, ήταν αδιανόητο μια πολιτική δύναμη του σοσιαλισμού και της σοσιαλδημοκρατίας να εφαρμόσει ένα τέτοιο πρόγραμμα ακραίας λιτότητας. Ο Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ θα αποδειχθούν δεν θα καταφέρουν να κρατήσουν ζωντανό και λαμπερό το άστρο της σοσιαλδημοκρατίας, και από την υπογραφή του πρώτου προγράμματος λιτότητας (μνημόνιο) και μετά, το ΠΑΣΟΚ θα υποστεί μια συνεχόμενη φθορά, από την οποία δεν θα μπορέσει εν τέλει να ανακάμψει.
Το 2011 αποτέλεσε το πιο κρίσιμο έτος της διακυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου. Είναι η περίοδος που ο κομματικός μηχανισμός του ΠΑΣΟΚ αποφασίζει να αποκαθηλώσει με τον πιο βρώμικο και ανήθικο τρόπο έναν εκλεγμένο Πρωθυπουργό. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος φάνηκε για μια ακόμη φορά να θέλει να εκμεταλλευτεί την κοινωνική δυσαρέσκεια, λαμβάνοντας αποστάσεις από τον Πρωθυπουργό που είχε αποφασίζει να προχωρήσει σε δημοψήφισμα, με διακύβευμα την απόφαση της τότε συνόδου κορυφής της ΕΕ τον Οκτώβρη του ίδιου έτους. Παρά το ότι στήριξε την προοπτική του δημοψηφίσματος, αποφάσισε με δημόσια τοποθέτηση του να αλλάξει στάση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο Πρωθυπουργός να υποχωρήσει, πράγμα που μαρτυρούσε πόσο τοξική ήταν πλέον η κατάσταση μέσα στο Κίνημα. Ένα μήνα μετά περίπου, μην μπορώντας να ελέγξει την κατάσταση και την έντονη πλέον εσωκομματική αμφισβήτηση, αλλά και την αμφισβήτηση μεγάλου μέρους της βάσης του κόμματος, υπέβαλε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κάρολο Παπούλια, την παραίτησή του από την θέση του Πρωθυπουργού.
Το ΠΑΣΟΚ και η ελληνική σοσιαλδημοκρατία δέχτηκαν σε εκείνο το σημείο ένα τεράστιο πλήγμα, μια πληγή που κανένας επόμενος ηγέτης δεν θα μπορούσε να επουλώσει. Πολιτικά, έμπαινε σε μια εποχή συνεχούς φθοράς, ενώ ιδεολογικά είχε ξεθωριάσει σε τέτοιο βαθμό που μαζί με την ΝΔ και το ΛΑΟΣ στήριξαν για Πρωθυπουργό τον τραπεζίτη Λουκά Παπαδήμο. Το ζήτημα δεν ήταν αν ο Παπαδήμος ανίκανος ή ακατάλληλος από θέμα επιστημονικών προσόντων για να είναι σε μια τέτοια θέση ευθύνης. Πολιτικά όμως, για ένα κόμμα που κατείχε την απόλυτη πλειοψηφία στην βουλή ήταν μια επιλογή εντελώς παράλογη. Σίγουρα, το ΠΑΣΟΚ είχε, με βάση το σύνταγμα και τον κανονισμό της βουλής, την δυνατότητα να αντικαταστήσει τον Παπανδρέου, μέσω της κοινοβουλευτικής ομάδας με κάποιο άλλο στέλεχος του Κινήματος. Υπήρξε όμως αδυναμία εύρεσης μιας τέτοιας λύσης, εξαιτίας τόσο του διχασμού και όσο και της τοξικότητας που είχαν εμφανιστεί, ως αποτέλεσμα των επιλογών της υπάρχουσας κυβέρνησης, αλλά και την αντιπαλότητα δίχως όρια του Βενιζέλου με τον Παπανδρέου. Το ΠΑΣΟΚ μετά την επιλογή που έκανε να στηρίξει έναν εξωκοινοβουλευτικό, τεχνοκράτη, τραπεζίτη ως Πρωθυπουργό είδε την βάση του να συρρικνώνεται σημαντικά. Επιπλέον, η επιλογή αυτή είχε ως επίπτωση πολλοί βουλευτές να παραιτούνται από τις έδρες τους ή να αποχωρούν από την κοινοβουλευτική ομάδα ως ένδειξη διαμαρτυρίας.
Η ανάδειξη του ΣΥΡΙΖΑ ως ο νέος πόλος του πολιτικού μας συστήματος
Η ελληνική σοσιαλδημοκρατία λοιπόν έπαψε πια να υπάρχει στο ΠΑΣΟΚ με τον τρόπο που ξέραμε μέχρι τότε. Το εκλογικό σώμα μαζικά θα του γυρίζει την πλάτη και θα αναδείξει ένα νέο πολιτικό σχηματισμό ως φορέα της σοσιαδημοκρατίας και της Αριστεράς γενικότερα. Ο προοδευτικός κόσμος θα προσπαθήσει να βρει στον ΣΥΡΙΖΑ τις άξιες και τις αρχές της προοδευτικής και δημοκρατικής παράταξης, ανακηρύσσοντάς τον ως πόλο της προόδου. Το ΠΑΣΟΚ, από την άλλη, στις εκλογές του 2012 κατρακυλά στο 12% και το 2015 στο 4%. Η σύμπραξη και η συνεργασία, λοιπόν, με την Νέα Δημοκρατία είχε καταστροφικά αποτελέσματα για την εκλογική και ιδεολογική επιρροή του κόμματος.
Αντιθέτως ο ΣΥΡΙΖΑ, εκμεταλλευόμενος την κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ και με τον νέο σε ηλικία αλλά και χαρισματικό ηγέτη του, Αλέξη Τσίπρα, κατάφερε όχι απλώς να ανεβάσει κατά πολύ τα ποσοστά του, αλλά και να εξελιχθεί από ένα κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς του 3-4% σε μία παράταξη που κινούνταν εκλογικά στο 26-36%, συνδυάζοντας την αριστερή σοσιαλδημοκρατία με την παραδοσιακή Αριστερά των κινημάτων. Πιο συγκεκριμένα, ο ΣΥΡΙΖΑ το 2012 γίνεται η δεύτερη πολιτική δύναμη και η αξιωματική αντιπολίτευση με ποσοστό 26% και τρία χρόνια αργότερα με ποσοστό 36% ανεβαίνει στον κυβερνητικό θώκο με πρωθυπουργό τον Αλέξη Τσίπρα. Το 2019, παρά το ότι χάνει τις εκλογές, διατηρεί ποσοστό σχεδόν 32%. Αυτό σήμαινε ένα πράγμα· ο ΣΥΡΙΖΑ καθιερώνεται αναμφίβολα ως ο πόλος της προόδου και ο πλέον κύριος εκφραστής του σοσιαλδημοκρατικού ρεύματος σε μια πιο ριζοσπαστική μορφή, καθώς συνδυάζεται με τα έντονα χαρακτηριστικά της ριζοσπαστικής Αριστεράς.
Μια καθαρά προσωπική κριτική προσέγγιση για τα μοιραία λάθη των ηγετών του ΠΑΣΟΚ: Από τον Ανδρέα Παπανδρέου έως τον Ευάγγελο Βενιζέλο
Ξεκινώντας με τον ιδρυτή του Κινήματος τον Ανδρέα Παπανδρέου είναι δύσκολο για τους παλιούς, σταθερούς και θερμούς υποστηρικτές να εντοπίσουν και να αποδεχτούν ότι έκανε λάθη. Κατά την δική μου προσέγγιση, το λάθος το οποίο ώθησε το ΠΑΣΟΚ στον λάθος δρόμο είναι το εξής: ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν εξασφάλισε την ομαλή διαδοχή του, αφήνοντας τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ να βρουν την λύση μόνοι τους. Με μια αρχαία ελληνική παροιμία αυτό που συνέβη μετά την παραίτησή του ήταν: «δρυὸς πεσούσης πᾶς ἀνὴρ ξυλεύεται». Με λίγα λόγια, ενώ ως ιδρυτής – ηγέτης -και πετυχημένος σε μεγάλο βαθμό Πρωθυπουργός- μπορούσε να διασφαλίσει μια ομαλή διαδοχή δεν το έπραξε, αν και θα είχε κάθε ηθικό δικαίωμα να το πράξει. Έτσι, το κόμμα πέρασε στον Κώστα Σημίτη και στους εκσυγχρονιστές για τα επόμενα 8 χρόνια.
Συνεχίζοντας με τον δεύτερο ηγέτη του ΠΑΣΟΚ, τον Κώστα Σημίτη, το μεγαλύτερο λάθος του αποδείχθηκε ότι ήταν πως άφησε το ρεύμα του «Τρίτου Δρόμου» να εισχωρήσει ηγεμονικά στο Κίνημα. Σε συνδυασμό με την εκτεταμένη διαφθορά που ταυτίστηκε με το πρόσωπό του, άφησε το ΠΑΣΟΚ στον Γιώργο Παπανδρέου ως ένα κόμμα τόσο διεφθαρμένο, που δεν υπήρχε επιστροφή, αν δεν παίρνονταν μεγάλες αποφάσεις.
Όσον αφορά τον Γιώργο Α. Παπανδρέου, το μεγαλύτερο λάθος ήταν το ότι δεν έκανε πράξη το σύνθημα «Γιώργο άλλαξέ τα όλα». Το ΠΑΣΟΚ πέρασε στα χέρια του έχοντας μεγάλα προβλήματα, τόσο εσωτερικά όσο και υπαρξιακά. Ξεκίνησε πράγματι μια διαδικασία ανανέωσης σε επίπεδο προσώπων, όμως δεν ήταν σε καμία περίπτωση αρκετή για να λυθούν τα προβλήματα. Έτσι, η ατολμία του να δώσει μεγάλες λύσεις στα μεγάλα προβλήματα οδήγησε στην επιδείνωσή τους. Για τον λόγο αυτόν και ως πρωθυπουργός, φάνηκε -και τελικά ήταν- εξαιρετικά αδύναμος.
Φτάνοντας στον Ευάγγελο Βενιζέλο, το μεγαλύτερο λάθος του ως ηγέτης του ΠΑΣΟΚ ήταν να το ταυτίσει με την ΝΔ. Η στρατηγική αυτή αποδείχθηκε, εν τέλει, ο κύριος λόγος που επί ημερών του το Κίνημα κατρακύλησε στο 4%.
Το ΠΑΣΟΚ μετά κόπων και βασάνων, με ηγέτιδα την αείμνηστη Φώφη Γεννηματά κατάφερε να σκαρφαλώσει στην τρίτη θέση το 2019 και πλέον με επικεφαλής τον Νίκο Ανδρουλάκη βρίσκεται σύμφωνα με τις μετρήσεις σε ανοδική πορεία. Τα πρωτεία, όμως, στην κεντροαριστερά και στην σοσιαλδημοκρατία δεν τα κατέχει πλέον το ΠΑΣΟΚ και αυτό δεν προβλέπεται να αλλάξει όσο ο ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία εξακολουθεί να αποτελεί έναν ισχυρό προοδευτικό πόλο στο πολιτικό μας σύστημα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΠΑΣΟΚ, η άνοδος και η πτώση (;) ενός ηγεμονικού κόμματος, Ελευθερίου Π. Κώστας, Τάσσης Δ. Χρύσανθος
- PASOKification: Fall of the European Center Left or a Transformation of the System, διαθέσιμο εδώ
