Της Αντωνίας Πετρολέκα,
Η κατασκευή του αγωγού Turkstream αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο έργο που στοχεύει να ανατρέψει τις ενεργειακές ισορροπίες στην νότια και νοτιοανατολική Ευρώπη, ενώ προκαλεί τις έντονες αντιδράσεις των ΗΠΑ. Ο Turkstream, όπως και ο Nordstream II, είναι αποτέλεσμα των συστηματικών προσπαθειών της Ρωσίας να ενισχύσει την παρουσία της στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας, δημιουργώντας σχέσεις εξάρτησης, ώστε να επιτευχθούν οι γεωπολιτικοί στόχοι της.
Ο TurkStream είναι ένας αγωγός μεταφοράς φυσικού αερίου που εκτείνεται από τη Ρωσία στην Τουρκία διαμέσου της Μαύρης Θάλασσας. Συγκεκριμένα, αποτελείται από δύο παράλληλους αγωγούς, με συνολική χωρητικότητα 31,5 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως. Ο πρώτος αγωγός, προμηθεύει με φυσικό αέριο την Τουρκική αγορά, ενώ ο δεύτερος, του οποίου η κατασκευή συνεχίζεται, έχει ως στόχο την παροχή φυσικού αερίου στη νότια και νοτιοανατολική Ευρώπη, διαμέσου της Βουλγαρίας. Προς το παρόν, το μήκος του αγωγού εκτείνεται στα 930χλμ, ενώ αναμένεται να επεκταθεί από την Σερβία στην Ουγγαρία και ύστερα στην Αυστρία. Η κατασκευή του TurkStream ανακοινώθηκε από τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν την 1η Δεκεμβρίου 2014, κατά τη διάρκεια επίσκεψης του στην Τουρκία, όταν υπεγράφη μνημόνιο συμφωνίας μεταξύ της Gazprom και της BOTAŞ. Η Gazprom είναι μια Ρωσική πολυεθνική εταιρεία που ασχολείται με εξαγωγές ενέργειας, ενώ από το 2019 είναι η εταιρεία με τα μεγαλύτερα έσοδα στην Ρωσία, με πωλήσεις άνω των 120 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Από την άλλη, η BOTAŞ είναι μια Τουρκική κρατική εταιρεία, η οποία έως το 2001 είχε μονοπωλιακά δικαιώματα στις εισαγωγές, τη διανομή, τις πωλήσεις και τις τιμές του φυσικού αεριού στην χώρα.
Ρήξη στις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των δυο κρατών ανέκυψαν όταν η Τουρκική πολεμική αεροπορία κατέρριψε το ρωσικό μαχητικό Sukhoi Su-24, στις 24 Νοεμβρίου του 2015, κοντά στα σύνορα Συρίας-Τουρκίας. Επακόλουθο της έντασης που δημιουργήθηκε μεταξύ των δυο χώρων ήταν η μονομερής αναστολή του έργου από την Ρωσική πλευρά. Χρειάστηκαν περίπου 8 μήνες για να εξομαλυνθούν οι σχέσεις των δυο χωρών. Συγκεκριμένα, τον Ιούλιο του 2016, μετά από συνάντηση συμφιλίωσης στη Μόσχα, και οι δύο πλευρές επανάφεραν το έργο στο τραπέζι. Στις 10 Οκτωβρίου 2016 υπεγράφη επίσημα η διακυβερνητική συμφωνία για την εκτέλεση του έργου και τα εγκαίνια έγιναν στις 8 Ιανουαρίου 2020 από τους προέδρους Putin και Erdogan με την παρουσία των ηγετών της Σερβίας και της Βουλγαρίας. Το κόστος για την κατασκευή του αγωγού εκτιμάται ότι ανήλθε στα 11,4 δισεκατομμύρια ευρώ.
Τα οφέλη του αγωγού είναι ουκ ολίγα για την Ρωσία. Συγκεκριμένα, η Ρωσία αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγούς φυσικού αερίου και είναι αποδεδειγμένο ότι διαθέτει τεράστια αποθέματα σε φυσικό αέριο. Άλλωστε, περίπου το 67% των δημόσιων εσόδων της προέρχονται από τις εξαγωγές ενεργειακών πόρων. Έτσι, με την κατασκευή του αγωγού Turkstream η Ρωσία καταφέρνει να σταθεροποιήσει ακόμα περισσότερο την θέση της ως βασικού εξαγωγέα φυσικού αεριού στην Ε.Ε (περίπου το 40% των εισαγωγών φυσικού αερίου στην Ε.Ε. προερχόταν από την Ρωσία), αυξάνοντας παράλληλα σε μεγάλο βαθμό την εξάρτηση των Ευρωπαϊκών κρατών από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Παράλληλα, μέσω του Turkstream η Ρωσία μπορεί πλέον να διοχετεύσει το αέριο της στην Ευρωπαϊκή αγορά παρακάμπτοντας πλήρως την Ουκρανία, στόχος που έχει τεθεί ως επακόλουθο της όλο κλιμακούμενης έντασης στις μεταξύ τους σχέσεις, από την Κριμαϊκή κρίση μέχρι και τον συνεχιζόμενο μεταξύ τους πόλεμο. Η Ρωσία είχε και στο παρελθόν προσπαθήσει, με τον αγωγό Southstream, να συνδεθεί απευθείας με την Τουρκία παρακάμπτοντας την Ουκρανία. Όμως το έργο αυτό δεν υλοποιήθηκε.
Αναφορικά με την κατασκευή του αγωγού, πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι ο Turkstream αποτελεί την «απάντηση» στο υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ, Southern Gas Corridor project, το οποίο στοχεύει στην μεταφορά φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν στις Ευρωπαϊκές χώρες. Πιο συγκεκριμένα, ο Southern GasCorridor αποτελεί μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με στόχο να μειωθεί η εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο με την προσθήκη νέων πηγών ενεργειακού εφοδιασμού, ενισχύοντας έτσι την ενεργειακή ασφάλεια της Ε.Ε..
Στον αντίποδα, η Τουρκία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εξαγωγές φυσικού αερίου από την Ρωσία και μέσω του Turkstream η Τουρκία θα είναι σε θέση να καλύψει την αυξημένη εγχώρια ζήτηση σε φυσικό αέριο. Εκτός αυτού, ο νέος αγωγός θα βοηθήσει την Τουρκία να επιτύχει ορισμένους γεωπολιτικούς της στόχους, δηλαδή να καταστεί μια σημαντική «γέφυρα» μεταφοράς φυσικού αερίου μεταξύ ανατολής και δύσης. Έτσι, θα γίνει ένας βασικός περιφερειακός κόμβος, αποκτώντας μεγάλα οικονομικά οφέλη από τη διαδικασία καθώς βάση συμφωνητικού θα λαμβάνει τέλη διαμετακόμισης για κάθε κυβικό μέτρο φυσικού αερίου. Σημαντικά οφέλη θα έχει και η Βουλγαρία, καθώς τις ανάγκες της χώρας σε αέριο καλύπτει κυρίως η Ρωσική Gazprom. Σύμφωνα με την Υπουργό Ενέργειας της χώρας, ο νέος διάδρομος μέσω του Turkstream αποτελεί μια πιο οικονομικά βιώσιμη λύση και θα μπορούσε να οδηγήσει σε 5% μείωση των τιμών φυσικού αερίου, σε ετήσια βάση. Ενώ και η Βουλγαρία θα απολάβει και οικονομικά οφέλη από τους φόρους διαμετακόμισης, κυρίως μετά την σύνδεση του αγωγού με την Σερβία.
Η Ουκρανία, ήδη πριν την έναρξη του πολέμου, ήταν εκείνη που υπέστη την μεγαλύτερη ζημιά από την κατασκευή του αγωγού. Στο παρελθόν, οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης τροφοδοτούνταν με αέριο μέσω του αγωγού Trans Balkan, ο οποίος υποβαθμίστηκε εντελώς και έμεινε ουσιαστικά αδρανής. Εκτός των προαναφερθέντων άμεσα εμπλεκόμενων χώρων θα επηρεαστούν αρκετές άλλες χώρες της εγγύτερης και ευρύτερης περιοχής όπως είναι η Ελλάδα, η Βόρεια Μακεδονία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία, η Αυστρία, η Πολωνία, η Ιταλία καθώς και οι ΗΠΑ.
Η κλίμακα της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι ιδιαιτέρως υψηλή, κατά κύριο λόγο χρησιμοποιείται για την παραγωγή θερμότητας σε νοικοκυριά και βιομηχανίες, αλλά και στην παραγωγή ενέργειας. Συνολικά, στην Ε.Ε. το 23% της κατανάλωσης φυσικού αερίου αφορά τη βιομηχανία, το 34% τα νοικοκυριά, το 32% την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και το 11% άλλους τομείς. Πριν από τον πόλεμο η εξάρτηση αρκετών ευρωπαϊκών χωρών από τις εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία ήταν εντυπωσιακή: 92% για τη Λετονία, 86% για την Αυστρία, 79% για τη Βουλγαρία, 75% για τη Φιλανδία και 49% για τη Γερμανία. Οι κυρώσεις ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία, οδήγησαν σε μια μείωση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 2022 οι εισαγωγές από τη Ρωσία ήταν μειωμένες κατά περίπου 60% σε σχέση με τον Ιούνιο του 2021.
Οι νέες εξελίξεις καλούν με ακόμη πιο πυρετώδεις ρυθμούς τις Ευρωπαϊκές χώρες να αναζητήσουν νέους προμηθευτές που θα μπορέσουν να εγγυηθούν την ενεργειακή ασφάλεια των κρατών-μελών. Έντονες αντιδράσεις ήρθαν και από την πλευρά των ΗΠΑ, καθώς θεωρούν ότι ο Turkstream δεν συνεισφέρει καθόλου στη προώθηση των στόχων για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης και ταυτόχρονα είναι πεπεισμένοι ότι η Ρωσία θα τον χρησιμοποιήσει εργαλειακά για τον πολιτικό και οικονομικό εξαναγκασμό των ευρωπαϊκών χωρών.
ΟΙ ΗΠΑ θέλουν να μειώσουν τη ρωσική επιρροή επί ευρωπαϊκού εδάφους και παράλληλα επιδιώκουν τη διασφάλιση μεριδίου της ευρωπαϊκής αγοράς, στην οποία επιδιώκουν να ενισχύσουν την παρουσία τους με εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) σε Ε.Ε. και Τουρκία. Οι τερματικοί σταθμοί για LNGαφορούν το 28% των αγωγών, ενώ, χρησιμοποιούνται στο 39% των δυνατοτήτων τους, ανακύπτουν όμως και άλλα προβλήματα κυρίως μη σύνδεσης με δίκτυα που φτάνουν και στην Κεντρική Ευρώπη. Η δυναμική αυτή είχε όμως αυξηθεί τον Απρίλιο του 2022, με τον πόλεμο σε εξέλιξη, χρησιμοποιούνταν περίπου το 66% των δυνατοτήτων αποστολής LNG από τους τερματικούς σταθμούς.
Εν κατακλείδι, παρά της Ευρωπαϊκές κυρώσεις στην Ρωσία, ως επακόλουθο του πολέμου στην Ουκρανία, το Ρωσικό αέριο δεν θα μπορούσε να εξαφανιστεί από την Ευρώπη. Σε τελευταίες εξελίξεις, ο Vladimir Putin και ο Tayyip Erdogan συναντήθηκαν στο πλαίσιο της συνόδου κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σανγκάης, που διεξάγεται στο Ουζμπεκιστάν. Σύμφωνα με πληροφορίες, μεταξύ άλλων συζητήθηκαν και οι ενεργειακές σχέσεις των δύο χωρών. Όπως τόνισε ο Πούτιν: «Η Τουρκία έχει γίνει μια από τις πιο αξιόπιστες οδούς εφοδιασμού για τους ενεργειακούς μας πόρους, όχι μόνο για τις δικές της ανάγκες, αλλά και για τις χώρες της ΕΕ. Οι αποστολές φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω TurkStream συνεχίζουν αδιάκοπα».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Project Turkstream, διαθέσιμο εδώ
-
TurkStream: Who profits, who loses out?, DW, διαθέσιμο εδώ
-
Energy statistics – an overview, Eurostat, διαθέσιμο εδώ
