Η μυστηριώδης διαταραχή που «κλέβει» τις εικόνες του μυαλού σου!

Της Ταξιαρχίας Κοζπή,

«Σε κάποιο βαθμό όλα είναι ρεαλιστικά. Δεν υπάρχουν σύνορα ανάμεσα στη φαντασία και στο πραγματικό», ομολόγησε κάποτε ένας καλλιτέχνης και είχε δίκιο. Ωστόσο, τα λεπτά όρια της φαντασίας και της πραγματικότητας ενίοτε εξαφανίζονται από το μυαλό ορισμένων ανθρώπων. Εκεί είναι που κυριαρχεί το σκοτάδι. Το απόλυτο τίποτα. Φαίνεται απίθανο, όμως, το 2003 ο νευρολόγος Adam Zeman ήρθε αντιμέτωπος με μια παράλογη κατάσταση, που πλέον είναι διαδεδομένη με την ονομασία «Αφαντασία».

Ο πρώτος ασθενής που διαγνώστηκε με Αφαντασία, ονομαζόμενος Μ.Χ., σε ηλικία 65 ετών, επισκέφτηκε τον νευρολόγο Zeman, ενοχλημένος γιατί μετά την εγχείρηση στην οποία υποβλήθηκε για διάνοιξη αρτηριών, δεν έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί εικόνες στο μυαλό του ή ακόμα χειρότερα, δεν καταφέρνει να φαντάζεται τα οικεία του άτομα, όπως φυσιολογικά συνέβαινε πριν. Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της εγχείρησής του, κατά μεγάλη πιθανότητα ο Μ.Χ. υπέστη ένα μικρό εγκεφαλικό. Ο ασθενής υποβλήθηκε σε ποικίλα ψυχιατρικά και νευρολογικά τεστ, τα αποτελέσματα των οποίων φανέρωσαν μια μειωμένη ικανότητα παραγωγής εικόνων. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, έλαβαν χώρα ορισμένα παράδοξα περιστατικά, όπως η αναγνώριση διάσημων προσώπων και χαρακτηριστικών τους. Ωστόσο, ο ασθενής τόνισε ότι δε φαντάστηκε τις εικόνες στο μυαλό του, αλλά ήξερε τις απαντήσεις και για αυτό απαντούσε σωστά.

Η ομάδα που τον παρακολουθούσε έσπευσε και σε εξειδικευμένες εξετάσεις, όπως η Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού (MRI) και ειδικότερα η fMRI –Λειτουργική–, η οποία απεικονίζει την αιμοδυναμική αντίδραση που σχετίζεται με τη νευρωνική δραστηριότητα στον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Γενικότερα, μέσω της μαγνητικής τομογραφίας είναι δυνατό να αποτυπωθούν ορισμένα σφάλματα ή τυχόν ανωμαλίες στην εγκεφαλική δραστηριότητα του πάσχοντος. Ο εγκέφαλος του Μ.Χ, πράγματι, εμφάνιζε ορισμένες αλλοιώσεις, με συνέπεια οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονταν με την οπτικοποίηση να ήταν χαμηλά δραστηριοποιημένες, ενώ οι περιοχές που συνδέονταν με τη λήψη αποφάσεων και την πρόβλεψη σφαλμάτων να εμφανίζονταν πιο ανεπτυγμένες.

Με αφορμή τον συγκεκριμένο ασθενή, ο νευρολόγος Zeman, ύστερα από έλεγχο σε παλαιότερες βιβλιογραφικές αναφορές, ανακάλυψε ότι γύρω στα 1880 ο βικτωριανός Francis Galton είχε δημοσιεύσει ένα σχετικό έγγραφο. Συγκεκριμένα, στο έγγραφο αυτό σχολίασε ότι ένας μικρός αριθμός ατόμων δεν είχε τη δυνατότητα να φανταστεί. Η πρώτη επίσημη μελέτη αυτής της διαταραχής δημοσιεύτηκε από τον Zeman και την ερευνητική του ομάδα, το 2010. Όχι και τόσο μακριά από σήμερα. Η συμβολή τους αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο, αφενός για την ανακάλυψη περισσότερων ανθρώπων που εκ γενετής πάσχουν από έλλειψη οπτικοποίησης εικόνων, αφετέρου δε για τη χρηματοδότηση άρρηκτα συνυφασμένων ερευνών.

Η Αφαντασία, όπως υποδηλώνει και το όνομά της, είναι η έλλειψη φαντασίας. Επιστημονικά ορίζεται ως η αδυναμία οπτικοποίησης των διανοητικών εικόνων. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η φαντασία είναι η ικανότητα αναπαράστασης πραγμάτων και γεγονότων. Οι άνθρωποι, λοιπόν, που εμφανίζουν αυτού του είδους τη διαταραχή, αδυνατούν να φανταστούν κάτι στο μυαλό τους, ακόμα και αν πρόκειται για γνώριμη εικόνα, όπως ένα οικείο τους πρόσωπο ή τη διακόσμηση του σπιτιού τους. Η Αφαντασία είναι γνωστή και με το όνομα “Blind mind’s eyes”, δηλαδή, τυφλό μάτι του μυαλού. Η Αφαντασία επηρεάζει τις αισθήσεις της αφής, της όσφρησης και της ακοής. Παράλληλα, έχουν αναφερθεί περιστατικά προσωποαγνωσίας ή διαφορετικά, αδυναμίας αναγνώρισης προσώπων, ενώ ακόμη και η ανάκληση προσωπικών αναμνήσεων δυσκολεύει αρκετά ορισμένους.

Τα αίτια εμφάνισής της δεν έχουν εξακριβωθεί. Η Αφαντασία, με βάση τα έως τώρα δεδομένα, είτε είναι εκ γενετής είτε επίκτητη. Αναμφίβολα, υπάρχουν υποκατηγορίες της διαταραχής με ετερογένεια συμπτωμάτων, ανάλογα με τον άνθρωπο. Ο καθηγητής Dr. Steven Laureys, νευρολόγος σε πανεπιστημιακό τμήμα στο Βέλγιο, τονίζει ότι «το μυαλό έχει την ικανότητα να φαντάζεται πράγματα, αλλά το κάνει πολύ διαφορετικά από άτομο σε άτομο». Η φαντασία υπάρχει σε ένα φάσμα, στο ένα άκρο του οποίου υπάρχει η Αφαντασία και στο άλλο η Υπερφαντασία, το φαινόμενο της έντονης και ευδιάκριτης αίσθησης της οπτικής αντίληψης. Υπό αυτό το πρίσμα, φαντάζει για τους ερευνητές δύσκολο να αιχμαλωτίσουν και να μελετήσουν κάτι τόσο προσωπικό και μοναδικό όσο η φαντασία ενός ανθρώπου μέσα στο αυστηρό πλαίσιο της επιστημονικής γλώσσας.

Οι Αφαντασιακοί δεν έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά μεταξύ τους. Σε συνεντεύξεις που κατά καιρούς δίνουν σε επιστημονικά περιοδικά ομολογούν ότι ως ένα σημείο της ζωής τους, δεν καταλάβαιναν ότι είχαν κάποια ιδιαιτερότητα σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Υπάρχουν άνθρωποι με Αφαντασία, οι οποίοι μπορούν να αναγνωρίζουν πρόσωπα, τα οποία μπορούν να φανταστούν ως έναν βαθμό. Παρόλα αυτά, είναι σχεδόν αδύνατο να ανακαλέσουν ή και να ζωγραφίσουν πρόσωπα που προσπαθούν να φανταστούν.

Ένα αισιόδοξο γεγονός είναι ότι οι Αφαντασιακοί ονειρεύονται στον ύπνο τους και, μάλιστα, βλέπουν αρκετά πλούσια οπτικά όνειρα. Κατά τη διάρκεια, όμως, της ημέρας, δεν ονειροπολούν συχνά. Στην απόκριση ενός τραύματος, οι Αφαντασιακοί παρουσιάζουν μια σχετικά παρόμοια συμπεριφορά τόσο μεταξύ τους όσο και με τα φυσιολογικά άτομα, κυρίως όσον αφορά τους τομείς της συναισθηματικής διέγερσης και της αντίδρασης στην ανάμνηση αγχωτικών παρελθοντικών γεγονότων. Δυστυχώς, υπάρχουν και ακραίες περιπτώσεις, όπως όταν η μητέρα δε μπορεί να φανταστεί το ίδιο της το παιδί.

Ένας απλός και γρήγορος τρόπος για να υποψιαστεί κάποιος αν έχει Αφαντασία είναι να κλείσει τα μάτια του και να φανταστεί ένα αγαπημένο του άτομο, που δεν είναι στον χώρο μαζί του. Έπειτα, πρέπει να ανακαλέσει στο μυαλό του την εικόνα του προσώπου του ατόμου που φαντάζεται, το χαμόγελό του ή μια ευτυχισμένη στιγμή μαζί του. Πρέπει να είναι σε θέση να θέσει ερωτήματα στον εαυτό του, όπως «Τι ακριβώς βλέπει; Είναι η αναπαράσταση ξεκάθαρη ή ασαφής; Όσο σκέφτεται το άτομο αυτό, υπάρχουν ταυτόχρονα στο μυαλό ορατές οπτικές αναπαραστάσεις;». Η παραπάνω δοκιμασία είναι υπεραπλουστευμένη και δεν ανταποκρίνεται ως επί το πλείστον σε πραγματικά δεδομένα. Για μια αντικειμενικότερη και ακριβέστερη εξακρίβωση, υπάρχει ένα αντίστοιχο διαθέσιμο κουίζ της ιστοσελίδας “Vividness Of Visual Imagery Questionnaire”. Μέσω αυτής, οι επιστήμονες ερευνούν τις ακραίες μορφές του φάσματος της φαντασίας και πληροφορούν σχετικά με την Αφαντασία και τις επιδράσεις της στην καθημερινή ζωή.

Η Αφαντασία αναμφίβολα αποτελεί ένα ιδιαίτερο χάρισμα του ατόμου, μια ιδιαιτερότητά του που το ξεχωρίζει από τον κόσμο γύρω του. Οι Αφαντασιακοί αντιλαμβάνονται το περιβάλλον με έναν ιδιαίτερα μοναδικό, δικό τους τρόπο, καθώς τα εγκεφαλικά τους κέντρα λειτουργούν με διαφορετικό τρόπο. Αυτό, όμως, δε συνεπάγεται ότι δε μπορούν να επιλέξουν να ασχοληθούν με κάτι δημιουργικό στη ζωή τους. Άτομα με Αφαντασία έχουν καταφέρει να στελεχώνουν ιδιαίτερα δημιουργικές θέσεις, ακόμα και στον χώρο του κινηματογράφου, όπως ο Ed Catmull. Ο Ed Catmull, συνιδρυτής της Pixar και πρώην πρόεδρος των Walt Disney Animation Studios, κέρδισε Όσκαρ για ένα φωτορεαλιστικό 3D λογισμικό, παρά το γεγονός ότι έχει Αφαντασία και δε μπορούσε να δει ούτε μια εικόνα στο μυαλό του. Η πλήρης χαρτογράφηση των εγκεφαλικών περιοχών των ανθρώπων αυτών δεν έχει επιτευχθεί, με αποτέλεσμα να διεγείρονται ερωτήματα σχετικά με τη μυστηριώδη αυτή διαταραχή, που κυριολεκτικά κλέβει τις εικόνες από το μυαλό του ατόμου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ