Της Ιωάννας Λυμιώτη,
Είναι γεγονός ότι στις μέρες μας κάθε άτομο σαν οντότητα αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης, πολιτισμικά αναπτυγμένης και πολύπλοκης κοινωνίας. Η κοινωνία αυτή, είτε υπό τη στενή της έννοια ως γειτονιά, πόλη, χώρα, είτε υπό την ευρεία έννοια ως παγκόσμια ή πανανθρώπινη κοινωνία, βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με το άτομο, καθώς ακολουθούν κοινή πορεία.
Στο πλαίσιο αυτής της αλληλεπίδρασης είναι προφανές ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να νοηθεί πάρα μόνο ως ον κοινωνικό, που συμμετέχει ενεργά στο τοπικό γίγνεσθαι προσφέροντας στο σύνολο και, ταυτόχρονα, απολαμβάνοντας τα οφέλη της αμοιβαίας κοινωνικής συμμέτοχης. Παραδόξως, όμως, στις μέρες μας, πάρα το γεγονός ότι η ανάγκη για αλληλεγγύη και ενασχόληση με τα κοινά προβλήματα είναι μεγαλύτερη από ποτέ, παρατηρείται μια τάση εσωστρέφειας των ατόμων και μια στροφή από την κοινωνική ζωή στον ιδιωτικό βίο. Το πιο απογοητευτικό είναι ότι η αντίληψη αυτή κυριαρχεί κυρίως στις νέες γενιές, για τις οποίες η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος και της προσωπικής επιτυχίας φαίνεται να έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από το κοινό και ομόφωνα αναγνωρισμένο κοινό καλό.
Πράγματι, οι νέοι μεγαλώνοντας σε ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον, στο οποίο από τα πρώτα στάδια της πνευματικής τους ανάπτυξης μαθαίνουν ότι κυριαρχικό ρόλο έχει η πρωτιά, η προσωπική ανάδειξη και η ατομική προσπάθεια, καλλιεργούν την πεποίθηση ότι η εξέλιξή τους είναι αποκλειστικά προσωπική υπόθεση. Τόσο στο πλαίσιο της οικογένειας όσο και στο σχολείο, αντιμετωπίζουν τους συνομηλίκους τους όχι ως «συμμάχους» και μέλη μιας ευρύτερης κοινής ομάδας, αλλά ως ανταγωνιστές που αποτελούν εμπόδιο, αρχικά, στη σχολική και, αργότερα, στην ακαδημαϊκή και επαγγελματική πορεία. Τα περισσότερα συστήματα εκπαίδευσης, επομένως, στην προσπάθειά τους να προετοιμάσουν επαρκώς τους νέους για την αντιμετώπιση του όντως αυξημένου ανταγωνισμού που επικρατεί στην αγορά εργασίας, παραλείπουν να καλλιεργήσουν άλλες πολύ βασικές αξίες, όπως η συνεργασία, η ομαδικότητα, η αλληλεγγύη.
Ο ίδιος ο χαρακτήρας του εκπαιδευτικού συστήματος, πέρα από το γεγονός ότι δεν μαθαίνει στα παιδιά πώς να αποτελούν μέλη μιας ευρύτερης ομάδας, παραλείπει να στρέψει την προσοχή τους και σε ζωτικής σημασίας κοινωνικά θέματα. Οι περισσότεροι μαθητές δεν έχουν επαρκή γνώση, ούτε καν συνείδηση του τι σημαίνει κλιματική αλλαγή, οικολογική συνείδηση, καταπάτηση των δικαιωμάτων, κακοποίηση των ζωών. Ό,τι γνώση παρέχεται σε σχέση με τα παραπάνω ζητήματα έχει κατά κανόνα περιστασιακό χαρακτήρα και αντιμετωπίζεται από τους ιδίους τους καθηγητές ως πληροφορία συμπληρωματική με δευτερεύουσα σημασία. Ως αποτέλεσμα, η γνώση αυτή ούτε εντυπώνεται στο μυαλό των νέων ούτε γίνεται αντιληπτή στην πράξη.
Απορούμε, λοιπόν, βλέποντας σε καθημερινή βάση περιστατικά κακοποίησης ζωών, μόλυνσης του περιβάλλοντος, χουλιγκανισμού κι εγκληματικότητας και αναρωτιόμαστε πώς γίνεται νέοι άνθρωποι να είναι «τόσο ασυνείδητοι», ενώ στην ουσία πρόκειται για ένα φαινόμενο που όλοι σαν σύνολο προωθούμε. Πράγματι, άτομα οποιασδήποτε ηλικίας που δεν έχουν την αρμόζουσα παιδεία, δεν δύνανται να αντιληφθούν πόση επίδραση μπορεί να έχει στο περιβάλλον το να πετάξουν τα πλαστικά σκουπίδια τους στη θάλασσα ή δυσανασχετούν στο άκουσμα καθιέρωσης εναλλακτικών πηγών ενέργειας και φιλικών προς στο περιβάλλον προϊόντων. Σε ακόμα πιο ακραίο βαθμό, δυσκολεύονται να αντιληφθούν την αξία μιας μη ανθρώπινης ζωής και να τη σεβαστούν, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν κακοποιητική συμπεριφορά απέναντι σε ζώα. Βέβαια, είναι εύκολο να υποστηριχθεί ότι ο σεβασμός στο περιβάλλον και πολύ περισσότερο στη ζωή κατοικιδίων και μη ζωών είναι ζήτημα ηθικής και όχι εκπαίδευσης. Εφόσον, όμως, υπάρχουν άνθρωποι που δεν αντιλαμβάνονται καν την απαξία της πράξης τους ή τα πραγματικά αποτελέσματα που αυτή επιφέρει, είναι σαφές ότι υπάρχει σε πολλές περιπτώσεις άγνοια ως προς τα συγκεκριμένα κοινωνικά ζητήματα και τις επιπτώσεις τους.
Ο μόνος τρόπος, έτσι, να αποκτήσουμε μεγαλύτερη κοινωνική ευαισθησία και να δρούμε με γνώμονα το κοινωνικό και όχι το αποκλειστικά ατομικό συμφέρον είναι να εξοικειωθούμε με τα σημαντικότερα κοινωνικά ζητήματα όσο πιο νωρίς γίνεται. Ήδη από τα πρώτα στάδια της παιδικής ηλικίας το άτομο θα πρέπει να μαθαίνει από τους γονείς του ότι οι πράξεις του δεν επηρεάζουν μόνο το ίδιο, αλλά και τον στενό κοινωνικό του περίγυρο αρχικά και αργότερα και τον ευρύτερο, καθώς και ότι αποτελεί μέλος μιας ομάδας, με την οποία μοιράζεται κοινά συμφέροντα. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να γίνει αντιληπτή σε πρώτο επίπεδο η σχέση αλληλεπίδρασης ατόμου-κοινωνίας. Ταυτόχρονα, θα πρέπει το παιδί να έρθει μέσα από την προσωπική του εμπειρία σε επαφή με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η παγκόσμια κοινωνία και να μάθει πώς ατομικά μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπισή τους, αναγνωρίζοντας από μικρή ηλικία την αξία της ανακύκλωσης, του σεβασμού των ζωών και των συνάνθρωπων του, της προσφοράς βοήθειας όπου είναι αναγκαία κ.ά.
Μια τέτοια προσπάθεια, βέβαια, δεν μπορεί να επιτύχει χωρίς την καθοριστική συμβολή της εκπαίδευσης, μέσα από ένα ανανεωμένο και επαναπροσδιορισμένο σύγχρονο σύστημα που θέτει στο επίκεντρο το «εμείς» και όχι το «εγώ». Μόνο εάν αλλάξει ριζικά η κυρίαρχη πεποίθηση της ατομικιστικότητας και του ανταγωνισμού θα μπορέσουμε, επιδεικνύοντας την απαραίτητη κοινωνική ευαισθησία, να συνεργαστούμε για το ευρύτερο καλό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η καθημερινότητα των Ελλήνων φανερώνει χαρακτηριστικά της παιδείας τους, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Environment and education: A view of a changing scene, researchgate.net, διαθέσιμο εδώ
