Γκαλερί Ufizzi: Το αρχιτεκτονικό κόσμημα της Ιταλίας που στεγάζει την καλλιτεχνία του παρελθόντος

Της Ζαφειρίας Πολυχρονιάδου,

Ένα από τα πιο γνωστά, αλλά και πιο εντυπωσιακά Μουσεία Ιστορίας της Τέχνης είναι αναμφίβολα το Μουσείο Uffizi στην Φλωρεντία. Μάλιστα, θεωρείται μαζί με το Βατικανό Μουσείο, ως το πρώτο σε επισκεψιμότητα παγκοσμίως. Το Μουσείο στεγάζεται σε ένα μεγαλεπήβολο παλάτι του 16^ου αιώνα με εξαίσια αρχιτεκτονική, ενώ βρίσκεται ανάμεσα στην Piazza della Signoria και τον ποταμό Αρνό. Τα εκθέματα που στεγάζει καλύπτουν χρονικά την περίοδο από τον 13^ο αιώνα μέχρι τον 18^ο αιώνα, και άρα πρόκειται για καθαρά αναγεννησιακά έργα τέχνης διαφόρων Ευρωπαίων καλλιτεχνών. Ορισμένοι από τους αναγνώστες δεν θα το έχετε, δυστυχώς, επισκεφθεί ακόμη, οπότε με το παρόν άρθρο θα φροντίσω να πραγματοποιήσω μια νοητή ξενάγηση, μέσα από πέντε εκθέματα της Γκαλερί Ουφίτσι.

1. «Η Γέννηση της Αφροδίτης», Σάντρο Μποτιτσέλι, 1485-1486

Σίγουρα, η πιο γνωστή απεικόνιση της θεάς Αφροδίτης δεν είναι άλλη από αυτή που δημιούργησε, με τον πιο εντυπωσιακό του πίνακα, ο δεινός Ιταλός ζωγράφος Μποτιτσέλι. Ο πίνακας αυτός αντλεί την θεματική του από τον μύθο της γέννησης της θεάς, κατά τον οποίο ο Κρόνος, για να καταστήσει τον πατέρα του, τον Ουρανό, ανίκανο και να τον αντικαταστήσει στην εξουσία, του έκοψε τα γεννητικά όργανα και τα πέταξε στη θάλασσα. Από τον αφρό της θάλασσας ξεπρόβαλε η θεά Αφροδίτη. Έτσι, και στον πίνακα παρατηρούμε την θεά της ομορφιάς και του έρωτα να αναδύεται μέσα από ένα κοχύλι, ως εκπάγλου καλλονή, με τα φυσήματα του Ζέφυρου και της Αύρας να την οδηγούν στην ακτή της Κύπρου και με την θεά της περιοχής να την σκεπάζει με έναν μανδύα.

Παρόλο που το πρόσωπο της θεάς αγγίζει μια υπέρκοσμη ομορφιά, το σώμα της παρουσιάζει ορισμένες μεμονωμένες ατέλειες, ύστερα από μια πιο προσεκτική ομορφιά. Σαν σύνολο, όμως, ο Μποτιτσέλι κατόρθωσε να φαντάζει αρμονικότατο με τις τέλειες ισορροπίες και να συνιστά έναν ύμνο προς την κλασσική ομορφιά, αναπαριστώντας σε όλο της το μεγαλείο την Αναδυόμενη Αφροδίτη.

2. «Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη», Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι, 1614-1620

Ένα από τα πιο γκροντέσκα έργα του Μουσείου, ο πίνακας που απεικονίζει τον αποκεφαλισμό του στρατηγού Ολοφέρνη από την Ιουδήθ, με την βοήθεια της υπηρέτριας της. Η ιστορία του συγκεκριμένου πίνακα παρεισφρέει εν μέρει στον βίο της δημιουργού του. Η Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι έζησε τον 16^ο αιώνα και χρησιμοποίησε το εικαστικό της ταλέντο ως μέσο για να αποδώσει το ειδεχθές συμβάν που βίωσε. Έφηβη, μόλις ήταν, όταν ο πατέρας της αντιλήφθηκε το έμφυτο ταλέντο της και ζήτησε να μαθητεύσει δίπλα στον ζωγράφο Αγκοστίνο Τάσσι. Ο Τάσσι, την ημέρα ενός μαθήματος, την βίασε και αργότερα οι δυο τους βρέθηκαν αντίδικοι σε μια από τις πιο σκανδαλώδεις δίκες της Ρώμης, στην οποία η Αρτεμίζια δεν έφερε το στεφάνι της Νίκης.

Όσον αφορά, τα πρόσωπα που αντικατοπτρίζονται στον πίνακα, η Αρτεμίζια τα άντλησε από την Παλαιά Διαθήκη. Ειδικότερα, στο επεισόδιο της Βίβλου, η Ιουδήθ προέβη στην πράξη του φόνου, για να σώσει τους συμπατριώτες της, του Ιουδαίους, από της επιδρομή των Ασσυρίων, καθώς ο Ολοφέρνης ήτο σημαίνων στρατηγός. Η Αρτεμίζια, κατά ορισμένους μελετητές, μάλλον βρίσκεται νοητά στη θέση της Ιουδήθ, παίρνοντας την εκδίκηση της από τον άντρα που την ατίμασε και την υπέβαλε σε μια διαδικασία άκρως ταπεινωτική, σε μια εποχή που η αξιοπρέπεια και η τιμή επιτασσόταν να παραμείνουν άσπιλες.

Η Αρτεμίζια είχε δημιουργήσει δύο πίνακες παρόμοιους, με μια μικρή, όμως, διαφορά· τον πρώτο πίνακα ζωγράφησε το 1612-1613, ο οποίος βρίσκεται στο Μουσείο Καποντιμόντε στη Νάπολη, ενώ στην δεύτερη εκδοχή του πίνακα, που βρίσκεται στο Μουσείο Ουφίτσι, η Ιουδήθ φοράει στο χέρι της ένα βραχιόλι στο οποίο βρίσκεται η μορφή της θεάς Άρτεμης, ούσα θεά εκδικητική προς όσους τόλμησαν να αντικρύσουν την γύμνια της.

3. «Η Άνοιξη», Ρόζα Τζενόνι, 1906

Ήδη από το 2015 έγιναν τα πρώτα βήματα για την ένταξη στη συλλογή του Μουσείου Ουφίτσι και πιο σύγχρονων εκθεμάτων. Πέραν, επομένως, του πίνακα του Μποτιτσέλι, υπάρχει και το ομώνυμο φόρεμα που κατασκεύασε η Ρόζα Τζενόνι το 1906. Η Τζενόνι εμπνεύστηκε από τον τρόπο αναπαράστασης της ρωμαϊκής θεότητας της άνοιξης, Φλόρα στον προαναφερθέντα πίνακα του Μποτιτσέλι. Το φόρεμα της Τζενόνι, όμως, δεν στεγάζεται στο Μουσείο Ουφίτσι, αλλά στο Παλάτσο Πίττι, ανάκτορο που αποτελεί μέρος του δικτύου Γκαλερί Ουφίτσι.

Σαν μια εντυπωσιακή τουαλέτα, το μακρύ φόρεμα «Άνοιξη» διακρίνεται από τις μοναδικές χρυσές λεπτομέρειες που αγκαλιάζουν το πάνω μέρος του μπούστου και τα μανίκια, καθώς επίσης και από τα έγχρωμα σχέδια με λουλούδια, καθ’ όλο το μήκος του φορέματος, αποτελούν τις «ανοιξιάτικες» λεπτομέρειες του. Το ύφασμα του είναι ένα απαλό ροζομπέζ μετάξι, ενώ από πάνω πέφτει και ένας διάφανος χιτώνας, που «κουβαλά» τα περίτεχνα σχέδια. Η Ιταλίδα σχεδιάστρια μόδας Ρόζα Τζενόνι κατασκευάζοντας το μυθικό αυτό φόρεμα δημιούργησε μια τομή στην ιστορία της μόδας της Ιταλίας, όπως και προσδοκούσε η ίδια.

4. Οι κήποι Μπομπόλι, 16^ος αιώνας

Το πάρκο αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως ένας επίγειος παράδεισος ή ένα locus amoenus, όπως θα μπορούσανε να υποστηρίξουνε οι μελετητές της θεωρίας της λογοτεχνίας. Σε αυτόν τον χώρο, η φύση κυριαρχεί και δένει απόλυτα αρμονικά με τα καλλιτεχνικά διαμάντια που κοσμούν τον χώρο. Από τη μία, η μητέρα φύση που ανέκαθεν αποτελούσε πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης και από την άλλη, τα εικαστικά δημιουργήματα που μετουσιώνουν αυτή τη «ζωοδόχο πηγή» σε αγάλματα, τοιχογραφίες, προτομές, τα οποία συναντά κανείς στους Κήπους Μπόμπολι.

Οι κήποι Μπομπόλι είναι, επίσης μέρος του δικτύου της Γκαλερί Ουφίτσι στους οποίους και εκθέτονται διάφορα αναγεννησιακά καλλιτεχνήματα. Η κατασκευή τους αποδίδεται στην φιλότεχνη και πλούσια οικογένεια των Μεδίκων τον 16^ο αιώνα και η αρχιτεκτονική τους λειτούργησε ως πρότυπο για όλες τις αριστοκρατικές αυλές της εποχής.

5. Τριμπούνα του Ουφίτσι, Μπερνάρντο Μπουολαντέλι, 1584

Από τους πρώτους χώρους που κατασκευάστηκαν, όταν ξεκίνησε η δημιουργία του ανάκτορου Ουφίτσι, και άρα η «Τριμπούνα» αποτελεί μία από τις παλαιότερες αίθουσες του Μουσείου. Την αρχιτεκτονική του κτιρίου ανέλαβε ο Ιταλός σχεδιαστής, καλλιτέχνης και αρχιτέκτονας Μπερνάρντο Μπουολαντέλι, υπό την στήριξη και την χρηματοδότηση του Οίκου των Μεδίκων. Αρχικός στόχος ήταν η στέγαση στον χώρο της «Τριμπούνα» αρχαιολογικών εκθεμάτων, αλλά και της συλλογής από το Σπουδαστήριο του Παλάτσο Βέκιο, αλλά στην πορεία των χρόνων μεταφέρθηκαν και συλλογές της οικογένειας των Μεδίκων.

Πρόκειται για ένα οκταγωνικό δωμάτιο, με περίπλοκη διακόσμηση, το οποίο αντιπαραβάλει το ίδιο το σύμπαν με αλληγορικό τρόπο, αφού έμμεσα παρουσιάζονται τα τέσσερα στοιχεία της φύσης· το μαρμάρινο δάπεδο αντικατοπτρίζει το στοιχείο της γης, οι κόκκινοι τοίχοι το στοιχείο της φωτιάς, ο καλυμμένος με κοχύλια και ελεφαντόδοντο θόλος αντικατοπτρίζει το στοιχείο του νερού και ο ανεμοδείκτης στην οροφή της αίθουσας το στοιχείο του νερού.

Όσα εκθέματα αναλύθηκαν, μέχρι στιγμής, αποτελούν μόνο ένα πολύ μικρό μέρος της συλλογής που δεσπόζει στην Γκαλερί Ουφίτσι. Όσοι την επισκεφθούν θα αντιληφθούν εξ αρχής το μέγεθος της, όπως επίσης και την ποιότητα των έργων, αφού σε συνδυασμό και με την αρχιτεκτονική των κτηρίων, αλλά και τη φύση που αγκαλιάζει την πόλη της Φλωρεντίας, ο επισκέπτης ταξιδεύει σε έναν άλλο κόσμο, αυτόν που οι καλλιτέχνες οραματίζονταν και επιχείρησαν να μεταφέρουν μέσα από τα έργα τους.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Περιηγηθείτε στα αναγεννησιακά αριστουργήματα της πινακοθήκης Ουφίτσι στην Φλωρεντία, culturenow.gr, διαθέσιμο εδώ
• Artworks | The Uffizi, uffizi.it, διαθέσιμο εδώ
• Ο ωραιότερος πίνακας του Botticelli: Η Γέννηση της Αφροδίτης, filoitistexniskaitisfilosofias.com, διαθέσιμο εδώ
• Η Ιστορία πίσω από τον Πίνακα: Η Ιουδήθ αποκεφαλίζει τον Ολοφέρνη της Αρτεμίζια Τζεντιλέσκι, culturenow.gr, διαθέσιμο εδώ