Της Άννας Καλαγιά,
«Όταν δημιουργώ από την καρδιά, σχεδόν όλα δουλεύουν. Όταν δημιουργώ από το κεφάλι, σχεδόν τίποτα».
Μαρκ Ζαχάροβιτς Σαγκάλ
Φόντο μπλε. Είναι θάλασσα. Μάλλον βυθός. Μήπως είναι νύχτα; Και μια γυναίκα. Φοράει κόκκινα και κινείται παρέα με ένα ψάρι ρυθμικά γύρω από τη σελήνη που παίζει βιολί. Τους προσεγγίζει ένα πράσινο άλογο. Πόσα χρώματα, σχήματα, κινήσεις, μελωδίες μπορεί να φιλοξενεί ένα καλλιτεχνικό έργο; Σε ωθεί να χαθείς σε έναν κόσμο μακριά από λογικά μοτίβα και πρακτικές. Σου δημιουργεί συναισθήματα αντιφατικά, ίσως κάποια από αυτά τα βιώνεις πρώτη φορά. Πλήθος συζητήσεων γύρω από τις σκέψεις του καλλιτέχνη και ανταλλαγές απόψεων που αφορούν τις ερμηνείες των έργων του. Τέτοιας καλλιτεχνικής έντασης είναι ο πίνακας του Μαρκ Ζαχάροβιτς Σαγκάλ με τίτλο «Το μπλε τσίρκο» (1950). Δεν αποτελεί, όμως, το μοναδικό του έργο που το αποτύπωμά του δημιουργεί πληθώρα απόψεων σχετικά με το νόημά του.
Ο Μαρκ Ζαχάροβιτς Σαγκάλ καταγράφει μεγάλο αριθμό έργων εξπρεσιονισμού και μοντερνισμού. Πρόκειται για έναν καλλιτέχνη που ασχολήθηκε με διάφορες μορφές τέχνης και κατάφερε να αφήσει την υπογραφή του στην καλλιτεχνική ιστορία με πολλούς τρόπους. Γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου του 1887 στο Βιτέμπσκ της Λευκορωσίας. Η οικογένειά του ήταν πολύτεκνη με εβραϊκές ρίζες. Φοίτησε σε εβραϊκό δημοτικό σχολείο, δημόσιο γυμνάσιο, ενώ, στη συνέχεια, έχοντας αναγνωρίσει την αγάπη του για τη ζωγραφική, εισήχθη στη σχολή ζωγραφικής του Γεχούντα Πεν ολοκληρώνοντας τις σπουδές του στην Αγία Πετρούπολη. Στη ρωσική πρωτεύουσα πέτυχε υποτροφία στη σχολή Svanseva υπό τη διδασκαλία του Λέον Μπασκ. Το 1910 ταξίδεψε στο Παρίσι και ήρθε σε επαφή με ένα ευρύ φάσμα πρωτοπόρων καλλιτεχνών, οι οποίοι σε συνδυασμό με την επίσκεψή του στο Λούβρο καθοδήγησαν και καθόρισαν το προσωπικό του «πινέλο». Το ταξίδι του αυτό, τον έφερε σε επαφή με τον Γάλλο ποιητή Γκιγιώμ Απολλιναίρ, με συνεργασία του οποίου κατάφερε να εξασφαλίσει τις πρώτες εκθέσεις των έργων του, με αποκορύφωμα την πρώτη ατομική του έκθεση στο Βερολίνο υπό τη διοργάνωση του εκδότη Χέρβαρτ Βάλντεν.
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω της άρνησής του για στράτευση στο μέτωπο, διορίστηκε σε μία οικονομική υπηρεσία στην Αγία Πετρούπολη. Το 1918, χάρη στον καλό του φίλο και υπεύθυνο για πολιτιστικά θέματα, Ανατόλι Λουνατσάρσκι, μετατίθεται ως επίτροπος Καλών Τεχνών στο Βιτέμπσκ. Αυτό του δίνει τη δυνατότητα να αναμειχθεί με την τέχνη που τόσο έχει αγαπήσει και να επικεντρωθεί στην επαναφορά χρήσης της Σχολής Καλών Τεχνών της πόλης. Μετά την παραίτησή του, το 1920, και έπειτα από πολλές μετεγκαταστάσεις του, καταλήγει στο Παρίσι. Μέσα στα δεινά του πολέμου, καταδιώκεται από τη ναζιστική Γερμανία, αλλά γλιτώνει την εισαγωγή του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης χάρη στην επέμβαση της Αμερικής που λίγα χρόνια νωρίτερα είχε διοργανώσει έκθεση των έργων του. Τελικά, αυτός με την οικογένειά του εγκαθίστανται για δύο χρόνια στη Νέα Υόρκη. Ο θάνατός του τον βρίσκει στη νοτιοανατολική Γαλλία στις 28 Μαρτίου 1985.
Όλες αυτές οι μετακινήσεις, οι συνθήκες φτώχειας κατά την παιδική του ηλικία, η καταδίωξή του κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου λόγω της εβραϊκής του καταγωγής, η επαφή του με σπουδαία ονόματα του καλλιτεχνικού χώρου της εποχής του, καθώς και οι τρεις του γάμοι αποτελούν πηγή έμπνευσης για ένα σημαντικό αριθμό έργων. Οι πίνακές του επιλέγει να εμφανίζονται σαν παραμύθια βασισμένα στη φαντασία. Εντάσσεται στο ρεύμα του μοντερνισμού κυρίως, ενώ κάποιοι αναλυτές της τέχνης του αναφέρουν και τον εξπρεσιονισμό με τον κυβισμό.
Τα έργα του δημιουργούνται με έντονα χρώματα, με αντικείμενα, τα οποία ξεφεύγουν από τη λογική χρήση τους, αφού ίπτανται ή βρίσκονται μέσα στο νερό. Τα πρόσωπα και τα τοπία που εμφανίζει στους πίνακές του αποτελούν πραγματικές οντότητες και μέρη όπου έζησε. Η εβραϊκή του καταγωγή αποτελεί βάση όλων των παραπάνω στοιχείων. Στη θέα των δημιουργημάτων του χάνεται κανείς σε ένα ταξίδι φαντασίας. Τα χρώματα, τα σχήματα και τα διάφορα άλλα στοιχεία του πίνακα μάς εκτρέπουν από την πραγματικότητα που μας είναι γνωστή και μας δημιουργούν ανάμεικτα συναισθήματα μελαγχολίας αλλά και χαράς. Το έργο του αποτελεί βάση ανάλυσης για ποικίλους σκοπούς, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη νέα μορφή βιωματικής μάθησης, στην οποία οι μαθητές γνωρίζουν τον εαυτό τους και κατανοούν τον κόσμο μέσα από την Τέχνη.
Αν και, όπως έχει αναφερθεί, ο Σαγκάλ κινείται καλλιτεχνικά με γνώμονα την εβραϊκή του καταγωγή, έχει στοιχεία τόσο της ρωσικής παράδοσης όσο και της Αρχαίας Ελλάδας. Χαρακτηριστικά έργα του που αποδεικνύουν τον θαυμασμό του για την Ελληνική Μυθολογία αποτελούν η «Πτώση του Ικάρου» (1975) και «Ο μύθος του Ορφέα» (1977). Παραδείγματα κάποιων από τα σπουδαία έργα του είναι «Ο βιολιστής» (1913), «Εγώ και το χωριό» (1911), «Λευκή Σταύρωση» (1938), «Η νύφη» (1950), «Το Μπλε Τσίρκο», «Οι μπλε εραστές» (1914). Σε όλα του τα έργα είναι έντονο το θρησκευτικό στοιχείο, η αγάπη του για το βιολί, η εικόνα του φεγγαριού, οι περιοχές όπου έζησε και μεγάλωσε, αλλά και η άποψή του για τον έρωτα.
Έχει χαρακτηρισθεί ως «ζωγράφος του φεγγαριού», αλλά και ποιητής της Μοντέρνας Τέχνης και η τέχνη του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα βιώματά του και τον ψυχισμό του. Έργα του εκτίθενται στο Μουσείο Marc Chagall στο Βίτεμπσκ της Λευκορωσίας, το οποίο ιδρύθηκε με σκοπό να τιμήσει αυτόν τον σπουδαίο καλλιτέχνη στις 23 Οκτωβρίου 1991. Επίσης, μουσείο αφιερωμένο στον καλλιτέχνη εδράζεται και στη Νίκαια της Γαλλίας.
Αν και η παραπάνω αναδρομή και αναφορά στη ζωή και το έργο αυτού του μεγάλου καλλιτέχνη δεν αντικατοπτρίζουν στο μέγιστο βαθμό την πραγματική επιρροή και το αποτύπωμα του δημιουργού στον χώρο της Τέχνης, σίγουρα μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για την επιδίωξη επαφής με την τέχνη του. Ειδικότερα, η σύνδεσή του με την Ελληνική Μυθολογία μάς ωθεί να αισθανθούμε περισσότερο ευγνώμονες για την καλλιτεχνική κληρονομιά που μας χάρισε απλόχερα με το ταλέντο του. Χαρακτηριστική αποτελεί η φράση του «Ο καλός άνθρωπος δεν είναι απαραίτητα και καλός καλλιτέχνης. Κανείς, όμως, δεν θα γίνει και σπουδαίος καλλιτέχνης, αν δεν είναι σπουδαίος άνθρωπος και επομένως καλός». Ο ίδιος αναμφίβολα ήταν, είναι και θα είναι σπουδαίος δημιουργός.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γνωριμία με το ζωγράφο Marc Chagall – Μαρκ Σαγκάλ, bulbupp.com, διαθέσιμο εδώ.
- Marc Chagall, framewalk.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ.
- Ο Μαρκ Σαγκάλ στη «Γη των Θεών», efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ.
