Της Αγγελικής Καλούδη,
Κάποτε στο Δημοτικό σχολείο, αν θυμάμαι καλά, υπήρχε ένας συμμαθητής στην τάξη. Όμορφο παιδί, δεν έχει σημασία αν ήταν Έλληνας, ντόπιος ή όχι, ήταν, όμως, καλοκάγαθος και είχε μια λεπτή και αχνή φωνή. Ακόμη τον θυμάμαι, διότι ίσα που ακουγόταν κάθε φορά που έλεγε μάθημα ή μιλούσε σε κάποιον, λόγω της τεράστιας συστολής και της νωχελικότητας που έκρυβε η ιδιοσυγκρασία του. Δεν ήταν ο καλύτερος μαθητής, πάντα σκυμμένος στο θρανίο με τα μάτια χαμηλά. Αυτό το έχω χαράξει πολύ καλά στη μνήμη μου. Ποτέ δεν κοιτούσε ψηλά, ούτε καν ευθεία στα μάτια, αυτόν που του μιλούσε. Ακόμα και το γέλιο του ήταν πνιχτό, λες και φοβόταν να το αφήσει να ακουστεί δυνατά, να ηχήσει στην πολύβουη, βοτσαλωτή αυλή του σχολείου, μέχρι να γίνει ένα με τις υπόλοιπες παιδικές φωνές. Τον κοροϊδεύαμε, άλλοι πολύ, άλλοι λίγο.
Κάποιες φορές γελούσα κι εγώ ή σιωπούσα όταν τον κακομεταχειρίζονταν οι άλλοι. Αυτοί οι άλλοι, «οι έξυπνοι», ήταν εκείνοι που είχαν διαδώσει φήμες και κακεντρέχειες γι’ αυτόν και ίσως και η στάση του τις επιβεβαίωνε, όχι ότι αυτό είναι δικαιολογία. Τον είχα πλησιάσει πολλές φορές με οίκτο και συμπάθεια, γιατί συνήθως ήταν μόνος του. Ήταν λίγες, όμως, μπροστά στις φορές που είχε κλάψει, που είπε στη μητέρα του ότι δε θέλει να ξαναπάει σχολείο. Δεν πάει λίγος καιρός που κάπου συναντηθήκαμε και ζήτησα μετά από τόσα χρόνια που τον είχα χάσει, ειλικρινά συγγνώμη. Τη δέχτηκε, έστω και αργά, λέγοντας ότι ήμασταν πολύ μικρά παιδιά και το χαμόγελό του ήταν πιο ελεύθερο από ποτέ.
Υπήρξαν και άλλα παιδιά, στα μετά χρόνια έως τώρα, που είδα να βιώνουν τέτοιες άσχημες συμπεριφορές. Σε άλλες πήρα κάθετα αντίθετη στάση, σε άλλες σιώπησα με αυτή τη σιωπηρή συναίνεση, που είναι σίγουρα συνενοχή. «Καρπαζιές», ανούσιοι, χλευαστικοί σχολιασμοί πίσω από την πλάτη ή και μπροστά, δήθεν πλάκες. Όλοι τις έχουμε δει να παίρνουν σάρκα και οστά μπροστά μας, ίσως και κάποιοι από θύτες γίναμε και θύματα πικρών σχολιασμών για την εμφάνιση, το μυαλό, την ομιλία, την καταγωγή, το σώμα μας. Πλέον, όλα αυτά έχουν όνομα: Σχολικός εκφοβισμός.
Ο σχολικός εκφοβισμός, το «νταηλίκι», κοινώς γνωστό και ως bullying είναι μια μορφή εκφοβισμού που λαμβάνει χώρα στους κόλπους των σχολείων, συνήθως εκτός της επιτήρησης των δασκάλων, αποτελώντας σήμερα μια αναγνωρισμένη μορφή νεανικής εγκληματικότητας και απειλής της ψυχικής και ενίοτε της σωματικής υγείας. Ο εκφοβισμός σαν φαινόμενο υπάρχει διαχρονικά και συγχρονικά, και έχει εξαπλωθεί σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας, όπως στον επαγγελματικό χώρο ή στο πανεπιστήμιο, με κρούσματα ακόμα και θανάτου ή αυτοκτονιών.
Οι μορφές που μπορεί να πάρει ποικίλλουν, μιας και η ανθρώπινη σκέψη και δη η παιδική, ακολουθεί πολλούς και επικίνδυνους ατραπούς μέχρι να εκδηλωθεί. Έτσι, λοιπόν, γίνεται λόγος για άμεσο σωματικό εκφοβισμό, με άσκηση σωματικής βίας κατά του θύματος ή φθοράς κατά των αντικειμένων του θύματος. Ο λεκτικός εκφοβισμός είναι ίσως ο πιο επώδυνος και δυσεπίλυτος, καθώς πληγώνει βαθύτατα το θύμα με χειρονομίες ή πικρές λέξεις. Ο έμμεσος ή κοινωνικός εκφοβισμός σχετίζεται με τα μέσα του θύτη, όπως η απομόνωση, η διάδοση φημών, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η περιθωριοποίηση. Υπάρχει ακόμα ο εκβιασμός, ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός μέσω Internet, κινητών ή social media και τέλος, ο ρατσιστικός εκφοβισμός, όπου το θύμα στιγματίζεται λόγω της φυλής, της κοινωνικής του τάξης, της οικονομικής κατάστασης.
Οι «νταήδες» έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: ωθούνται στην άσκηση bullying μέσω μιας εσωτερικής τους πρόθεσης να βλάψουν το στόχο, αναίτια και συχνά χωρίς δικαιολογία. Η συμπεριφορά αυτή είναι επαναλαμβανόμενη προσωπικά στο ίδιο ή σε άλλα παιδιά που έχουν κοινά «μειονεκτήματα» με τα υπόλοιπα θύματα π.χ. κακοί μαθητές, πολύ καλοί μαθητές, άσχημοι, μεγαλόσωμοι, μικρόσωμοι, μετανάστες κ.α. Αυτή η συμπεριφορά δημιουργεί στο «θύτη»-παιδί μια ακατανίκητη ικανοποίηση, μια ευθυμία που αναπληρώνει τον ασταθή, κενό και ανισόρροπο εσωτερικό συναισθηματικό του κόσμο που κατά τα άλλα εμφανίζεται ως ανώτερος, εξωτερικά στοιχεία, που εκμεταλλεύεται το παιδί-«θύτης» απέναντι στο ασθενέστερο παιδί.
Τα αίτια του σχολικού εκφοβισμού μπορούν, να αναζητηθούν σε πληθώρα βάσεων. Ξεκινώντας από τον ήδη ασταθή και έκρυθμο χαρακτήρα που εντοπίζεται στους «νταήδες». Ιδιαίτερα στην περίοδο της εφηβείας, οι νέοι ψάχνουν την κοινωνική αποδοχή, είναι ευάλωτοι συναισθηματικά και γεμάτοι ανασφάλειες, τις οποίες προβάλλουν στους αδύναμους συνομηλίκους τους, για να ικανοποιήσουν τη δυσαρέσκεια για το εγώ τους. Η έλλειψη ουσιαστικής ουμανιστικής παιδείας, βασισμένης σε έναν κώδικα ηθικών αξιών, όπως η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, η ισότητα, βαραίνει τόσο το ίδιο το παιδί, αλλά κυρίως το ίδιο το σχολείο και την οικογένεια. Η τελευταία, ειδικά στις μέρες μας, καλλιεργεί τέτοιου είδους διακρίσεις μέσω κοινωνικής, ηθικής και πολιτισμικής έκπτωσης αξιών και άμβλυνσης των διακρίσεων μέσω των media. Τα social media που μεταχειρίζονται οι νέοι, προβάλλουν την ομοιογένεια, υποθάλπουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και προωθούν συγκεκριμένα πρότυπα, που πρέπει να ακολουθούν τα παιδιά ως θεμιτά και αρεστά. Αυτά, στην προσπάθεια κάλυψης της όποιας προσωπικής τους αδυναμίας, γίνονται ένα με τη μάζα, ώστε να είναι οι ίδιοι αποδεκτοί από την πλειοψηφία. Όποτε, όμως, βρεθεί κανείς με την πλευρά της πλειοψηφίας, είναι η κρίσιμη στιγμή για να συλλογιστεί.
Τέλος, αυτονόητες είναι οι συνέπειες, σωματικές, αλλά και ψυχικές, από τον σχολικό αποκλεισμό, την απομόνωση, την αίσθηση μειονεξίας μέχρι την κατάθλιψη, τον τραυματισμό ή και την αυτοκτονία. Είμαι βέβαιη ότι οι περισσότεροι έχουμε, έστω και άθελα ή από αβελτηρία, συμπεριφερθεί έτσι όπως στο συμμαθητή της ιστορίας παραπάνω, άλλος πιο έντονα άλλος λιγότερο, ενώ ταυτόχρονα πολλοί, αν όχι όλοι, έχουμε δεχθεί σχολιασμούς ή ακόμα και επιθέσεις, που μας έκαναν να πικραθούμε. Γι’ αυτό και το σημαντικότερο είναι να συνειδητοποιήσουμε πως δεν πρέπει κανείς να κάνει στον άλλον εκείνο που δε θα ήθελε να κάνουν οι τρίτοι στον ίδιο. Όχι για να μη συμβεί σε αυτόν, αλλά από πραγματική αντίληψη του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας και της διαφορετικότητας. Δεν πρέπει κανένα παιδί εξαιτίας μερικών «τραμπούκων», να λέει στους γονείς του ότι δε θέλει να ξαναπάει στο σχολείο, αλλά πρέπει και το παιδί-«θύτης» και το παιδί «θύμα» να ξέρει ότι το να είσαι ίδιος με τον καθένα, είναι σαν να είσαι κανένας!
