Του Γιάννη Περγαντή,
Από τη στιγμή της εδραίωσής της μέχρι και την πτώση της, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διοικήθηκε από διάφορους αυτοκράτορες. Δεν ήταν όλοι το ίδιο αποτελεσματικοί και συνετοί, καθώς μερικοί διακρίθηκαν για τις ικανότητες που διέθεταν και τις ευεργετικές τους πράξεις, ενώ άλλοι έγραψαν το όνομά τους στις μαύρες σελίδες της Ιστορίας. Ένας αυτοκράτορας, ο οποίος ανήκει στην πρώτη κατηγορία, με αρκετές επιτυχίες και έργα, των οποίων η κληρονομιά διατηρείται μέχρι και σήμερα, ήταν ο Τραϊανός.
Γεννηθείς στις 18 Σεπτεμβρίου του 53 μ.Χ. στην πόλη Ιτάλικα της νοτίου Ιβηρικής Χερσονήσου, ο Τραϊανός προερχόταν από μια ευγενή οικογένεια, η οποία διέπρεπε στον στρατιωτικό τομέα. Ο πατέρας του, Μάρκος Ούλπιος Τραϊανός, ήταν συγκλητικός και διοικητής της περιφέρειας της Συρίας. Εκεί ήταν που ο Τραϊανός άρχισε τα πρώτα βήματα της στρατιωτικής του καριέρας ως σύμβουλος του πατέρα του, μέχρι τη μετέπειτα μετάθεσή του στο μέτωπο του Ρήνου.
Το καλοκαίρι του 97 μ.Χ., ο τότε αυτοκράτορας Νέρβας υιοθέτησε τον Τραϊανό ως γιο του, καθώς βρισκόταν σε επισφαλή θέση λόγω απουσίας νόμιμου διαδόχου, αλλά και λόγω της πρόσφατης ανταρσίας της πραιτοριανής φρουράς, εξαιτίας της οποίας απειλήθηκε η θέση του, αλλά και η ίδια του η ζωή. Έτσι, στις 28 Ιανουαρίου του 98 μ.Χ., όταν ο Νέρβας απεβίωσε από φυσικά αίτια, ο Τραϊανός ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τη Ρωμαϊκή Σύγκλητο. Θα περνούσαν περίπου 2 χρόνια, ωσότου ο νέος αυτοκράτορας εισέλθει από τις πύλες της Ρώμης και ξεκινήσει το σπουδαίο του έργο.
Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της ηγεμονίας του Τραϊανού ήταν η εδαφική επέκταση της αυτοκρατορίας, όταν, χάρη στους πολέμους που διεξήγαγε, πέτυχε τη μεγαλύτερη διεύρυνση των συνόρων της. Ενώ πρωταρχικός του στόχος ήταν η επιδίωξη της ειρήνης και όχι του πολέμου, αυτό δεν τον εμπόδισε να διεξάγει εκστρατείες κατά των εχθρών της Ρώμης. Η στρατιωτική εκπαίδευση, την οποία έλαβε από μικρή ηλικία, και οι ηγετικές ικανότητες που διέθετε εξύψωναν το κύρος του, δίνοντάς του κιόλας το προσωνύμιο του «Αυτοκράτορα-Στρατιώτη». Καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στον θρόνο, οργάνωσε τρεις εκστρατείες, χάρη στις οποίες οδήγησε την αυτοκρατορία στο απόγειο της εδαφικής της έκτασης.
Η πρώτη εκστρατεία είναι οι λεγόμενοι Δακικοί Πόλεμοι, οι οποίοι έλαβαν χώρα στη σημερινή Ρουμανία. Ήταν αποτέλεσμα της αθέτησης των όρων ειρήνης εκ μέρους του βασιλιά των Δάκων, Δεκέβαλου, από τον πόλεμο του 85 μ.Χ. – 89 μ.Χ. επί αυτοκράτορα Δομιτιανού. Ο πρώτος πόλεμος διήρκησε από τις 25 Μαρτίου 101 μ.Χ. έως τον Δεκέμβριο του 102. Μέσα σε αυτό το διάστημα ο Τραϊανός εισέβαλε στη Δακία μέσω του Δούναβη μέχρι το οχυρό της Ταπάης, το οποίο φύλαγε τον δρόμο προς την πρωτεύουσα των Δάκων, Ζερμιζεγεθούση. Η μάχη, η οποία διεξήχθη εκεί, έληξε με νίκη του Τραϊανού, κοστίζοντάς του, όμως, ακριβά και υποχρεώνοντάς τον να επιστρέψει σε ρωμαϊκό έδαφος, για να αναπληρώσει τις απώλειές του. Ο Δεκέβαλος, τότε, επιχείρησε κάποιες αντεπιθέσεις πέρα του Δούναβη, χωρίς, όμως, κάποιο αποτέλεσμα.
Όταν ο Τραϊανός αναπλήρωσε τις απώλειές του και κινήθηκε κατά της Ζερμιζεγεθούσης, ο Δεκέβαλος αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει. Παραχώρησε αρκετά εδάφη στη Ρώμη, με το κράτος του να περιέρχεται σε καθεστώς υποτέλειας, παρέδωσε όπλα και μηχανές πολιορκίας και κατεδάφισε αρκετά οχυρά σε όλη την επικράτεια της Δακίας.
Παρά την κοινή υπογραφή της συμφωνίας, ο Δεκέβαλος αθέτησε τους όρους, καθώς επιδίωκε τον ξεσηκωμό των γειτονικών του φύλων ενάντια στη Ρώμη, αλλά και επειδή δέχονταν στα εδάφη του Ρωμαίους λιποτάκτες. Αυτή η παραβίαση της συνθήκης οδήγησε τον Τραϊανό σε μια δεύτερη εκστρατεία, η οποία διήρκησε από τις 4 Ιουνίου 105 έως το φθινόπωρο του 106 μ.Χ. Σε αυτή τη δεύτερη εκστρατεία, οι Δάκοι απέφυγαν τη μάχη σε ανοιχτό πεδίο, επιλέγοντας το αμυντικό πλεονέκτημα των οχυρών. Οι Ρωμαίοι με αλλεπάλληλες πολιορκίες κατέλαβαν το ένα οχυρό μετά το άλλο, μέχρι να φτάσουν στην πρωτεύουσά τους, στην οποία βρισκόταν ο Δεκέβαλος. Σύμφωνα με πηγές, ο Δεκέβαλος προσέφερε δηλητήριο στους εναπομείναντες στρατιώτες του, για να αποφύγουν την αιχμαλώτιση από τα στρατεύματα του Τραϊανού.
Το αποτέλεσμα αυτής της δεύτερης, νικηφόρας πάλι, εκστρατείας ήταν η ολική προσάρτηση της Δακίας στη ρωμαϊκή επικράτεια, με την εγκατάσταση λεγεώνων, αλλά και Ρωμαίων βετεράνων με σκοπό τη διασφάλιση της σταθερότητας και της αποφυγής αναταραχών. Τα χρονικά των δύο αυτών πολέμων είναι αποτυπωμένα στη γνωστή «Στήλη του Τραϊανού», στην οποία απαθανατίζονται γεγονότα που συνέβησαν κατά τη διάρκεια των πολέμων στη Δακία.
Το 106 μ.Χ. ο Ραβήλ Β΄ Σωτήρ, βασιλιάς της Ναβατέας, έφυγε από τη ζωή, αφήνοντας ένα κενό στον θρόνο του βασιλείου του. Ο Τραϊανός, εκμεταλλευόμενος την απουσία κεντρικής εξουσίας, αλλά και λαμβάνοντας υπόψιν τη θέση του βασιλείου ως υποτελούς της Ρώμης, εισέβαλε στα εδάφη του και εγκατέστησε ρωμαϊκές λεγεώνες σε καίριες θέσεις, σηματοδοτώντας την ολική προσάρτηση του βασιλείου και τη μετατροπή του σε ρωμαϊκή επαρχία.
Μια άλλη μεγάλη εκστρατεία του Τραϊανού διεξήχθη το 113 μ.Χ. εναντίον της Παρθίας. Οι ιστορικές πηγές διίστανται περί της αιτίας αυτής της εκστρατείας, με μερικούς να την αποδίδουν σε οικονομικούς λόγους, ενώ άλλοι να τη συνδέουν με τα γεγονότα που διαδραματίζονταν στην Αρμενία. Το μικρό αυτό βασίλειο, ακριβώς στα σύνορα μεταξύ αυτών των δύο αυτοκρατοριών, βρισκόταν υπό ένα καθεστώς κοινής ηγεμονίας μεταξύ των δύο δυνάμεων. Το 113 μ.Χ., όμως, οι Πάρθοι εγκατέστησαν στον θρόνο της Αρμενίας τον Παρθαμασίρη, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της Ρώμης. Ο Τραϊανός, φοβούμενος τη συνεργασία Αρμενίας-Παρθίας και, έτσι, την αποσταθεροποίηση των ανατολικών συνόρων, έδραξε την ευκαιρία και κινήθηκε κατά των Πάρθων. Στους οικονομικούς λόγους συγκαταλέγεται η κατασκευή ενός νέου εμπορικού δρόμου προς την ανατολή, με τον πόλεμο να λειτουργεί ως μέσο διασφάλισης των συμφερόντων και της ομαλής ροής των εμπορευμάτων.
Το 113 μ.Χ. ο Τραϊανός με 11 λεγεώνες εισέβαλε στην Αρμενία και ανέτρεψε τον Παρθαμασίρη, μετατρέποντας την Αρμενία από υποτελές βασίλειο σε ρωμαϊκή επαρχία. Οι πολεμικές ενέργειες συνεχίστηκαν το 115 μ.Χ., όταν ο Τραϊανός μαζί με τον στρατηγό Λούσιο Κουέτιο πέρασαν τα σύνορα με την Παρθία και κατευθύνθηκαν προς τη Μεσοποταμία και την περιοχή του Τίγρη ποταμού, κατακτώντας τη μια πόλη μετά την άλλη. Το 116 μ.Χ. έφτασε μέχρι και τα ενδότερα του βασιλείου, κατακτώντας όχι μόνο τη Βαβυλώνα και τη Σελεύκια, αλλά και την πρωτεύουσα των Πάρθων, Κτησιφώντα. Όλα αυτά ήταν μέρος ενός φιλόδοξου σχεδίου, μέσω του οποίου ο Τραϊανός επιδίωκε τον απόλυτο έλεγχο των ανατολικών εμπορικών δρόμων.
Η απουσία, όμως, του αναγκαίου πολεμικού δυναμικού καθυστερούσε τα μεγάλα σχέδια του αυτοκράτορα. Οι πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των δύο συνεχίστηκαν μέχρι το 116 μ.Χ., όταν ο Τραϊανός νίκησε αποφασιστικά τους Πάρθιους. Ο Τραϊανός εγκατέστησε στον θρόνο της Αρμενίας και της Μεσοποταμίας βασιλείς της δικής του αρέσκειας, θέλοντας να διασφαλίσει τα ανατολικά του σύνορα και να αποτρέψει και άλλη πολεμική σύγκρουση με τους Πάρθους.
Το τελευταίο μεγάλο επεισόδιο της ηγεμονίας του Τραϊανού ήταν ο Δεύτερος Ιουδαϊκός Πόλεμος. Το 115 μ.Χ., οι Εβραίοι της Κύπρου, της Αιγύπτου και της Κυρηναϊκής εξεγέρθηκαν κατά των Ρωμαίων με βίαιες επιθέσεις κατά των φρουρών. Οι σχέσεις Ρώμης-Εβραίων ήταν πάντοτε τεταμένες και με την πρόφαση της απουσίας του Τραϊανού στην Παρθία, οι Εβραίοι εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία για δράση. Μέχρι και το 117 μ.Χ. σημειώθηκαν αρκετές κτηνωδίες και από τις δύο πλευρές, με εκτελέσεις αμάχων, αλλά και μεταφορά πληθυσμών (κυρίως Εβραίων) μετά το τέλος του πολέμου, οδηγώντας αρκετές φορές μέχρι και στην ερήμωση ολόκληρων περιοχών. Ο πόλεμος αυτός έληξε το 117 μ.Χ. επί διαδόχου του Τραϊανού, Αδριανού.
Το 117 μ.Χ., η υγεία του Τραϊανού χειροτέρευε μέρα με τη μέρα, μην επιτρέποντάς του να διοικεί τα στρατεύματά του στο πεδίο της μάχης. Έτσι, αποφάσισε να επιστρέψει στη Ρώμη, για να αναρρώσει και να συνεχίσει την προσπάθειά του εναντίον των Πάρθων, αλλά και των Εβραίων. Παρ’ όλα αυτά, δεν θα επιστρέψει ποτέ στη Ρώμη, καθώς απεβίωσε στην πόλη της Σελινούντας της Μικράς Ασίας στις 8 Αυγούστου. Με τον θάνατό του μπήκαν τίτλοι τέλους σε μια περίοδο σταθερότητας, ευημερίας και εδαφικής επέκτασης, η οποία δεν έμοιαζε με καμία προηγούμενη. Κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του μπήκαν τα θεμέλια για μια αυτοκρατορία, η οποία έμελλε να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο για τις δεκαετίες που θα ακολουθούσαν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hammond, Mason, Trajan, Britannica. Διαθέσιμο εδώ
- Συλλογικό έργο (2000), The Cambridge Ancient History, τ. 11, Cambridge University Press
- Wasson, Donald (2013), Trajan, worldhistory.org. Διαθέσιμο εδώ
