Του Μενέλαου Γιώτη,
Στο προηγούμενο άρθρο έγινε μια αναδρομή στην παρουσία της σοσιαλδημοκρατίας στη χώρα μας κατά την περίοδο 1996-2004. Σε αυτό το άρθρο θα συνεχιστεί η ανασκόπηση, καλύπτοντας την περίοδο μέχρι και το 2009.
Το δακτυλίδι της Διαδοχής
Μετά από πολλά προβλήματα που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας της διακυβέρνησης του Κώστα Σημίτη, ο ίδιος αποφασίζει να προχωρήσει σε μεγάλες αλλαγές. Μη μπορώντας να συγκρατήσει και διαχειριστεί την κυβερνητική φθορά, αλλά και την εσωκομματική αμφισβήτηση, ο Πρωθυπουργός αντιλαμβάνεται πως πρέπει να ξεκινήσει να προετοιμάσει την διαδοχή του.
Ήδη από τα τέλη του 2003 έως τις αρχές του 2004 ο Κώστας Σημίτης έδινε την εντύπωση πως την επόμενη μέρα μετά τις εκλογές, όποιο κι αν ήταν το αποτέλεσμα, δεν θα ήταν παρών. Με λίγα λόγια, ο Σημίτης συμπεριφέρονταν ως ένας απερχόμενος πρωθυπουργός. Κι αυτό ανακοινώθηκε σε ένα ξαφνικό διάγγελμα τον Ιανουάριο, από το οποίο επιβεβαίωνε ότι θα παραιτούνταν από πρόεδρος του Κινήματος και θα εκκινούσε τις διαδικασίες για την αντικατάστασή του. Επιπλέον, στο διάγγελμα όρισε και την ημερομηνία των επομένων εκλογών που θα γίνονταν στις 7 Μαρτίου του 2004, ενώ θα παρέμενε στη θέση του ως πρωθυπουργός, για να διασφαλίσει την ομαλή αλλαγή μέχρι τις εκλογές. Οι διαδικασίες για την αλλαγή ηγεσίας στο ΠΑΣΟΚ εκκινούν και παραδόξως ολοκληρώνονται ομαλά, καθώς η μοναδική υποψηφιότητα είναι ο γιος του ιδρυτή, ο Γιώργος Παπανδρέου. Η επιλογή αυτή ικανοποίησε, τουλάχιστον προσωρινά, όλες σχεδόν τις πτέρυγες του ΠΑΣΟΚ, καθώς και τη βάση του κόμματος. Στο πρόσωπο του υποψήφιου Γιώργου Παπανδρέου όλοι βλέπουν την ανανέωση και ότι ο ίδιος θα ήταν ικανός να στρέψει όχι μόνο το ΠΑΣΟΚ προς τα αριστερά όσον αφορά την ιδεολογία, αλλά και να το ξαναφέρει κοντά με τον λαό και τις κοινωνικές ομάδες που ήθελε από την ίδρυσή του να εκπροσωπεί.
Εδώ χρειάζεται να επισημάνουμε πως την περίοδο εκείνη το ΠΑΣΟΚ αντιμετώπιζε μια μεγάλη δημοσκοπική κατάρρευση, καθώς είχε στις περισσότερες μετρήσεις πάνω από 10 μονάδες διαφορά από τη Νέα Δημοκρατία του Κώστα Καραμανλή. Συνεπώς, η απόφαση του Σημίτη να κάνει πίσω και να αποχωρήσει από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ χαρακτηρίστηκε από πολλούς μέσα και έξω από το κόμμα ως δειλία, με σκοπό να αποφύγει την κρίση του λαού ως προς την πολιτική του. Μια διαφορετική ερμηνεία της απόφασής του ήταν ότι προκειμένου να μην καταρρεύσει το κόμμα, αποφάσισε να αφήσει την καρέκλα, προκειμένου να περιοριστεί η ζημιά. Θα μπορούσαν κάλλιστα να ισχύουν και τα δύο. Όπως και να έχει, σημασία είχε πως το ΠΑΣΟΚ και η ελληνική σοσιαλδημοκρατία είχε ανάγκη να αναθερμάνουν τις σχέσεις τους με τον λαό και την Αριστερά ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε για ένα κόμμα που είχε ως πυξίδα την ιδρυτική διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη.
Στις 8 Φεβρουαρίου, το ΠΑΣΟΚ γίνεται το πρώτο κόμμα που εγκαινιάζει μια ανοιχτή διαδικασία ψηφοφορίας για την ανάδειξη του προέδρου του από τη βάση του Κινήματος. Συνολικά πάνω από 1.000.000 μέλη και φίλοι του ΠΑΣΟΚ τιμούν τη διαδικασία και με ποσοστό 99,7% ο Γιώργος Παπανδρέου εκλέγεται ο τρίτος πρόεδρος του Κινήματος. Προφανώς, εφόσον ο Παπανδρέου ήταν ο μοναδικός υποψήφιος, δεν υπήρχε κάποιο σοβαρό διακύβευμα ως προς την ανάδειξη νέου προέδρου, όμως, μέσα από αυτή τη διαδικασία, το ΠΑΣΟΚ ήθελε να πετύχει δύο πράγματα. Πρώτον, την ομαλή διαδοχή και την ενότητα του χώρου και δευτερευόντως να δώσει την εντύπωση, μέσα από τη μαζική συμμετοχή του κόσμου, ότι το αποτέλεσμα των επερχόμενων εκλογών του Μαρτίου δεν είχε κριθεί ακόμα. Το ΠΑΣΟΚ, λοιπόν, μπορεί για πρώτη φορά μετά από καιρό να έδινε μια μάχη από μειονεκτική θέση, ωστόσο, έστω και προσωρινά, κατάφερε να διατηρήσει την ενότητά του και μέσα από τις εσωκομματικές διαδικασίες να βγει πιο δυνατό, όπως αποδείχθηκε μετά τις εκλογές του 2004, παρά την ήττα του.
Ήττα και αντιπολίτευση 2004 – 2009
Η ώρα της λαϊκής κρίσης φτάνει και στις 7 Μαρτίου πραγματοποιούνται οι εκλογές. Το ΠΑΣΟΚ ηττάται, καθώς η ΝΔ λαμβάνει ποσοστό 45,36% και το ΠΑΣΟΚ ξεπερνά κάθε προσδοκία και λαμβάνει το 40,55%. Το ΠΑΣΟΚ, λοιπόν, περνάει στην αντιπολίτευση, μια θέση που πολλά στελέχη δεν είχαν γνωρίσει ποτέ (όπως το αντίστροφο συνέβη και με πολλά στελέχη της ΝΔ). Αυτό μπορούσε κάποιος να διαπιστώσει κατά τη διάρκεια των τοποθετήσεων είτε στην βουλή είτε στα διάφορα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά πάνελ. Παρόλα αυτά, στο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 2005 αναδεικνύονται αρκετά καινούρια πρόσωπα, όπως αυτά της Μαριλίζας Ξενογιαννακοπούλου, του Γιάννη Ραγκούση, του Παύλου Γερουλάνου κι άλλων. Με τη λήξη του συνεδρίου, εξελέγη ως γραμματέας η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, που τότε συμβόλισε την ανανέωση.
Το ΠΑΣΟΚ και ο Γ. Παπανδρέου δυσκολευόταν να βρει ρυθμό και αντιπολιτευτικό λόγο. Εδώ, αξίζει να σημειώσουμε πως πολλά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη που ήταν στην κυβέρνηση είχαν χάσει τις εκλογές ή ήταν στα πρόθυρα να χάσουν. Γενικά, εκείνη την εποχή το άστρο της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη είχε αρχίζει να χάνει τη φωτεινότητά του, καθώς το ρεύμα του «Τρίτου Δρόμου» είχε εισχωρήσει πολύ βαθιά και δεν μπορούσαν εύκολα να απελευθερωθούν από αυτό. Έτσι και στην Ελλάδα, το ρεύμα του «Τρίτου Δρόμου» των Εκσυγχρονιστών, παρά την προσπάθεια ανανέωσης του χώρου, δεν υποχώρησε. Αντιθέτως, είχε γίνει ηγεμονικό και αυτό θα μπορούσε να δέσει χειροπόδαρα τον όποιο ηγέτη προσπαθούσε να το αποδυναμώσει. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο το ΠΑΣΟΚ έμοιαζε εξαιρετικά αδύναμο να ασκήσει δυναμική και προγραμματική αντιπολίτευση στην κυβέρνηση Καραμανλή. Δεδομένου ότι το εκσυγχρονιστικό ακόμα ΠΑΣΟΚ αποδεχόταν μέρος του νεοφιλελευθερισμού και του Κέντρου, δεν μπορούσε να θέσει τις ίδιες διαχωριστικές γραμμές με τη Δεξιά, όπως στο παρελθόν τις φόρες που ήταν στην αντιπολίτευση. Ένας άλλος λόγος είναι ότι και τα δύο μεγάλα κόμματα είχαν φέρει την πολιτική αντιπαράθεση στο Κέντρο κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι διαχωριστικές γραμμές των δυο παρατάξεων να λιγοστέψουν και να ξεθωριάσουν, δημιουργώντας στον κόσμο την εντύπωση πως όλοι το ίδιο είναι.
Αυτό εκφράστηκε δυναμικά στην κάλπη του 2007, καθώς ο Καραμανλής, επικαλούμενος τις αναγκαία ψήφιση του προϋπολογισμού, προκήρυξε πρόωρες εκλογές. Το αποτέλεσμα ήταν η ΝΔ να κερδίσει ξανά, ωστόσο και τα δύο κόμματα βγήκαν με λιγότερες δυνάμεις, τόσο σε πολιτικούς όρους όσο και σε κοινοβουλευτικούς όρους. Αντιθέτως, τα κόμματα δεξιά της ΝΔ, ο ΛΑΟΣ, και αριστερά του ΠΑΣΟΚ, ο ΣΥΡΙΖΑ, ενισχύθηκαν σημαντικά, καθώς ο μεν ΛΑΟΣ εισήλθε στη βουλή και ο δε ΣΥΡΙΖΑ πήρε πάνω από 5% της λαϊκής ψήφου. Το μεγαλύτερο, όμως, πρόβλημα το είχε το ΠΑΣΟΚ, καθώς βίωνε τη δεύτερη συνεχόμενη ήττα σε εθνικές εκλογές.
Ο ΓΑΠ, μετά την εκλογική αναμέτρηση, κάνει κάτι πολύ παράτολμο. Ζητά εκ νέου την εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του, αρχικά σε κομματικό επίπεδο και μετά από τη βάση του κόμματος. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος αμέσως θέτει υποψηφιότητα και πιο μετά ο Κώστας Σκανδαλίδης. Ακολουθεί μια περίοδος ακραίας έως και τοξικής αντιπαράθεσης μεταξύ ΓΑΠ και Βενιζέλου, κυρίως από την πλευρά του τελευταίου. Η λύση, όμως, λύνεται οριστικά στις 11 Νοεμβρίου του 2007, με τον ΓΑΠ να επικρατεί δυναμικά με ποσοστό 56% έναντι 38% του Βενιζέλου (και 5,7% πήρε ο Κ. Σκανδαλίδης). Ο λόγος την νίκης του ΓΑΠ ήταν ότι παρόλο που το κίνημα το ελέγχαν ακόμα οι Εκσυγχρονιστές που τους εκπροσώπησε ο Βενιζέλος, η βάση του κόμματος ήταν στην πλειονότητά τους παπανδρεϊκοί.
Ο Βενιζέλος υποχωρεί μετά την ήττα του, καθώς η προοπτική της νίκης συσπειρώνει το κόμμα όσο και τη βάση. Η κυβέρνηση Καραμανλή δείχνει να μην μπορεί να αντιμετωπίσει ούτε τα οικονομικά, ούτε τα κοινωνικά, ούτε τις φυσικές καταστροφές, ενώ τα σκάνδαλα (Βατοπέδι) και η δολοφονία Γρηγορόπουλου, σε συνδυασμό με την ισχνή πλειοψηφία στη βουλή (151 βουλευτές), αναγκάζουν τον Καραμανλή να προσφύγει στη λαϊκή ετυμηγορία.
Το ΠΑΣΟΚ κατεβαίνει στις εκλογές με ένα γνήσιο σοσιαλδημοκρατικό κυβερνητικό πρόγραμμα, ωστόσο, όπως λέει η λαϊκή παροιμία, «όταν κάποιος κάνει σχέδιο, ο θεός γελάει». Το 2009 γίνονται οι εκλογές και το ΠΑΣΟΚ είναι ξανά από θέση ισχύος, όμως η εξουσία που έμοιαζε με ώριμο φρούτο που θα έπεφτε στα χέρια του ΓΑΠ, θα αποδειχθεί τόσο σάπιο, που θα σημάνει το τέλος μια εποχής για το πολιτικό μας σύστημα, το τέλος εποχής για το ΠΑΣΟΚ, όπως το ξέραμε, το άδοξο τέλος πολλών πολιτικών και την αλλαγή εποχής για την Ελληνική Σοσιαλδημοκρατία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΠΑΣΟΚ: Τα συνέδρια του Κινήματος που έγραψαν Ιστορία, ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εσωκομματικές Εκλογές στο ΠΑΣΟΚ, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Κώστας Σημίτης – Αφιέρωμα, διαθέσιμο εδώ
