Του Μενέλαου Γιώτη,
Στο προηγούμενο άρθρο έγινε μια αναδρομή στην παρουσία της σοσιαλδημοκρατίας στη χώρα μας κατά την περίοδο 1989-1996. Σε αυτό το άρθρο θα συνεχιστεί η ανασκόπηση, καλύπτοντας την περίοδο μέχρι και το 2004.
Οι νέοι Εργατικοί
Ήταν 1994 στη Μεγάλη Βρετανία όταν το εργατικό κόμμα αποφασίζει να κάνει πολλές μεγάλες αλλαγές στο εσωτερικό του. Ο επικεφαλής Τζον Σμιθ πεθαίνει αιφνιδίως και ανοίγει ένα τεράστιο κενό στην ηγεσία και μια μεγάλη συζήτηση εσωκομματικά. Ο Τόνυ Μπλερ, ένας, όπως αποδείχθηκε, εξαιρετικά χαρισματικός πολιτικός αποφασίζει να διεκδικήσει την ηγεσία του κόμματος δημιουργώντας ένα νέο ρεύμα για την Βρετανική Σοσιαλδημοκρατία, αυτό των Νέων Εργατικών. Ο Τόνυ Μπλερ αντιλήφθηκε πως το εργατικό κόμμα δεν πρόκειται να κερδίσει ποτέ τις εκλογές, εάν δεν αλλάξει πολιτική φιλοσοφία. Φιλοδοξία του δεν ήταν απλά να ανέλθουν οι εργατικοί στην κυβέρνηση, αλλά να παραμείνουν για πολλά χρόνια και να συνεχίζουν να κερδίζουν εκλογικές αναμετρήσεις. Διότι, όπως έλεγε και ο ίδιος, υπήρχαν τρεις εκδοχές του Εργατικού Κόμματος. Η πρώτη ήταν του Εργατικού Κόμματος παλαιάς κοπής, το οποίο δεν είχε καμία ελπίδα να κερδίσει τις εκλογές, η δεύτερη ήταν του Εργατικού Κόμματος ως είχε, που είχε ελπίδες μόνο κατά συνθήκες, όπου οι Συντηρητικοί θα περνούσαν κάποια περίοδο αντιδημοφιλίας και η τρίτη εκδοχή, που ο ίδιος οραματιζόταν, δηλαδή ένα Εργατικό Κόμμα ισχυρό, εκσυγχρονισμένο και μεταρρυθμισμένο που θα μπορεί να κερδίζει συνεχόμενα και οι κυβερνήσεις του να είναι μακράς πνοής.
Τι ήταν, όμως, οι Νέοι Εργατικοί και πως το ρεύμα αυτό σχετίζεται με την Ελληνική Σοσιαλδημοκρατία; Βάζοντας τα πράγματα σε ένα πλαίσιο, οι Νέοι Εργατικοί εγκαινίασαν μια νέα προσέγγιση για την σοσιαλδημοκρατία, προσχωρώντας σε πιο κεντρώες – φιλελεύθερες θέσεις. Η λογική και η προσέγγιση του Τόνυ Μπλερ ήταν ότι το νεοφιλελεύθερο κράτος που έχτιζε η Μάργκαρετ Θάτσερ και οι Συντηρητικοί για πάνω από 10 χρόνια, δεν θα μπορούσε να γκρεμιστεί έτσι εύκολα. Σύμφωνα με τον Μπλερ, θα έπρεπε να γίνει μια σταδιακή αποκαθήλωση και αντικατάστασή του από ένα κράτος που θα ήταν ευνοϊκότερο προς τους πιο αδύναμους. Παράλληλα, οι Νέοι Εργατικοί απομακρύνθηκαν από τις παραδοσιακές θέσεις τους, δίνοντας περισσότερη έμφαση στην τεχνοκρατική προσέγγιση στην οικονομική πολιτική, «νομιμοποιώντας» στο πρόγραμμά τους και ιδιωτικοποιήσεις που μέχρι τότε η Σοσιαλδημοκρατία τις απέφευγε πεισματικά. Ο Τόνυ Μπλερ αποκαλούσε αλλιώς το νέο αυτό ρεύμα της Σοσιαλδημοκρατίας και ως “Third Way” (= Τρίτος Δρόμος). Ο Τρίτος Δρόμος επηρέασε τα περισσότερα Σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην κεντρική και νότια Ευρώπη, και προφανώς το ΠΑΣΟΚ δεν αποτέλεσε εξαίρεση.
Οι εκσυγχρονιστές επικρατούν στο ΠΑΣΟΚ το 1996
Αμέσως μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, το ΠΑΣΟΚ διεξάγει ένα από τα πιο επεισοδιακά συνέδρια στην ιστορία του. Ο Κώστας Σημίτης κατέχει τη θέση του πρωθυπουργού, αλλά όχι ακόμη την προεδρία του Κινήματος. Θα ήταν αφελής κάποιος, εάν πίστευε πως ο Σημίτης δεν θα ήταν ένας από τους διεκδικητές της ηγεσίας. Ο αντίπαλός του, Άκης Τζοχατζόπουλος, δεν θα το βάλει κάτω, καθώς θα είναι ξανά απέναντί του, αλλά αυτήν τη φορά θα είναι πολύ πιο σημαντικό το διακύβευμα. Επίσης, πλέον δεν θα είχαν να αναμετρηθούν απέναντι στην κοινοβουλευτική ομάδα, αλλά μπροστά σε πάνω από 5.000 συνέδρους. Επομένως, από την μία πλευρά έχουμε έναν υποψήφιο που εκκινεί από θέση ισχύος, καθώς ήδη είναι πρωθυπουργός και από την άλλη πλευρά έχουμε έναν υποψήφιο που βασίζεται στην επιρροή που έχει στη βάση του Κόμματος. Η αναμέτρηση, όπως περίμενε κάποιος, ήταν εξαιρετικά αμφίρροπη. Κανείς κατά τη διάρκεια του συνεδρίου δεν μπορούσε να προβλέψει ποιος από τους δύο θα επικρατούσε.
Η αίσθηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή ήταν ότι στο συνέδριο τέθηκε ένα δίλημμα. Εκσυγχρονισμός ή παπανδρεϊσμός. Ο Κώστας Σημίτης ήταν γνωστός για τις πιο μετριοπαθείς απόψεις του για την οικονομία, θα επιχειρούσε να στρέψει το ΠΑΣΟΚ προς το κέντρο, και με το νεοφιλελεύθερο ρεύμα να κερδίζει σημαντικό έδαφος, δεν θα ήταν δύσκολο να το πετύχει. Από την άλλη, ο Άκης Τζοχατζόπουλος θεωρείτο ο πιστός «στρατιώτης» του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου και πλέον φιλοδοξούσε να γίνει ο συνεχιστής του και ο νέος «στρατηγός» του Κινήματος.
Αυτό που πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι έπαιξε έναν από τους καθοριστικούς λόγους του αποτελέσματος του συνεδρίου ήταν το δίλημμα που έθεσε στους συνέδρους ο πρωθυπουργός. «Εφόσον δεν εκλεγώ πρόεδρος θα παραιτηθώ από πρωθυπουργός», ήταν η φράση που είπε, απορρίπτοντας το ενδεχόμενο δυαρχίας, που είχε προτείνει ο Κώστας Λαλιώτης, καθώς είχε αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο αυτό και ο Άκης Τζοχατζόπουλος. Αντεθέτως, ζήτησε «καθαρές λύσεις» θέτοντας δυναμικά και ξεκάθαρα τις διαχωριστικές γραμμές του από τον συνυποψήφιό του. Το αποτέλεσμα ήταν οι εκσυγχρονιστές να επικρατήσουν με 2.732 ψήφους έναντι 2.324 ανάμεσα σε 5.111 συνέδρους (υπήρχαν και 17 άκυρα και 28 λευκά) και τον Κώστα Σημίτη να λαμβάνει καθαρή εντολή να οδηγήσει το Κίνημα σε νέες νίκες στην νέα εποχή και στον 21ο αιώνα που ήταν προ των πυλών.
Σύνοψη των κυβερνήσεων Σημίτη 1996 – 2004
Ο Κώστας Σημίτης, μετά την εκλογή του ως πρόεδρος του Κινήματος, προκήρυξε εκλογές με δύο σκοπούς. Πρώτον, να ανανεώσει την εμπιστοσύνη του ελληνικού λαού με το ΠΑΣΟΚ και δεύτερον –και πιο σημαντικό για τον ίδιο– να λάβει ισχυρή εντολή από τον λαό να κυβερνήσει με το δικό του εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα, έτσι ώστε να μην δεσμευτεί για άλλον ένα χρόνο σε ένα κυβερνητικό πρόγραμμα που δεν είχε την ευθύνη για τον σχεδιασμό του. Έτσι, στις εκλογές του 1996 το ΠΑΣΟΚ κερδίζει εκ νέου τη Νέα Δημοκρατία του Μιλτιάδη Έβερτ, τα χέρια του Σημίτη λύνονται εντελώς και μπορεί πλέον να σχεδιάσει και να εφαρμόσει το δικό του κυβερνητικό πρόγραμμα και να σχηματίσει την κυβέρνηση, του όπως ακριβώς ήθελε, καθώς είχε πλέον πλήρη πολιτική νομιμοποίηση.
Οι κυβερνήσεις του Κώστα Σημίτη διέφεραν πολύ σε σχέση με τις κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου. Η εκσυγχρονιστική ατζέντα, εκτός από μεγάλα έργα υποδομής στα οποία ήταν πράγματι σημαντικά, περιλαμβάνει και μεγάλες διαφορές στην οικονομική πολιτική. Προκειμένου να υλοποιηθούν τα έργα αυτά η αγορά άνοιξε σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ όσο κάποιος θα περίμενε από μια σοσιαλδημοκρατική – σοσιαλιστική κυβέρνηση. Ειδικά τη δεύτερη τετραετία, με την άνοδο του ελληνικού χρηματιστηρίου, το ΠΑΣΟΚ απομακρύνθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις θέσεις του στην οικονομία.
Με λίγα λόγια οι Εκσυγχρονιστές ήταν πλέον οι αντίστοιχοι Νέοι Εργατικοί στην Ελλάδα. Εσωκομματικά, τα αριστερά αντανακλαστικά είχαν ξεθωριάσει και παρόλο που ακούγονταν οι πρώτες αλλά πολύ ήπιες φωνές αμφισβήτησης του Σημίτη, κανένας δεν τον αμφισβητεί ευθέως. Έτσι, στο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 2001, ο Πρωθυπουργός δεν έχει αντίπαλο και εκλέγεται ξανά πρόεδρος χωρίς αντίπαλο. Ο βασικός λόγος που δεν στάθηκε κανένας απέναντί του ήταν η ανέλπιστη νίκη του στις εκλογές «θρίλερ» του 2000. Η νίκη αυτή, όμως, δεν ήταν τίποτα άλλο από μια αναπτέρωση του ηθικού του και μια πίστωση χρόνου στον ίδιο και στην κυβέρνησή του. Κι αυτό διότι ο κύριος λόγος που επικράτησε στις εκλογές ήταν τα αντιδεξιά αντανακλαστικά του λαού.
Τη δεύτερη τετραετία Σημίτη τη χαρακτηρίζουν τρεις λέξεις: Διαφθορά, Σκάνδαλα, Χρηματιστήριο. Επιπλέον, η Νεοεργατική προσέγγιση στην οικονομική πολιτική απομάκρυνε ακόμα περισσότερο το Κίνημα από τα λαϊκά στρώματα και τις κοινωνικές ομάδες, που ήθελε από την ίδρυσή του να εκπροσωπεί και να προστατεύει από τις αντιλαϊκές πολιτικές. Η κατάρρευση του Χρηματιστηρίου, που ξεκίνησε το 1999 και κορυφώθηκε το 2001μ είχε ως αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να χάσουν τις περιουσίες τους και να καταστραφούν. Επιπροσθέτως, η εκτεταμένη διαφθορά και η εμπλοκή μελών της κυβέρνησης και στελεχών του ΠΑΣΟΚ σε μικρά και μεγάλα σκάνδαλα κάνουν ακόμα πιο σαφές ότι η κυβέρνηση Σημίτη «τελείωνε» από την εξουσία. Ο δρόμος για την πολιτική αλλαγή και την άνοδο μετά από περίπου 11 χρονιά της συντηρητικής παράταξης της Ν.Δ. του Κώστα Καραμανλή στην εξουσία είχε ανοίξει και πλέον το ΠΑΣΟΚ έμπαινε σε μια φάση εσωστρέφειας, απολογισμού, αυτοκριτικής και προφανώς αλλαγής ηγεσίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το ιστορικό συνέδριο του ΠΑΣΟΚ όπου εξελέγη πρόεδρος ο Σημίτης: Ο Ακης, ο Λαλιώτης, οι αποδοκιμασίες -Πριν από 24 χρόνια, iefimerida, διαθέσιμο εδώ
- Κωστας Σημίτης-Αφιέρωμα, διαθέσιμο εδώ
