Της Έλενας Ζεμπιλλά,
Είναι έφηβη, μικροσκοπική στο «σκαρί», αλλά χειμαρρώδης και καυστική. Ο λόγος για την Γκρέτα Τούνμπεργκ, τη δεκαεξάχρονη Σουηδή ακτιβίστρια για την κλιματική αλλαγή, που τις τελευταίες εβδομάδες –αν όχι μήνες– φιγουράρει περισσότερο από ποτέ σε πάσης φύσεως κοινωνικά μέσα. Η νεαρή μαθήτρια που έστρεψε όλα τα βλέμματα πάνω της με την άρνησή της να φοιτεί στο σχολείο, έως ότου η κυβέρνηση της πατρίδας της, Σουηδίας, μειώσει σημαντικά τις εκπομπές άνθρακα. Έχει καταστεί σήμερα μία από τις διασημότερες εφήβους του κόσμου, υποψήφια μάλιστα για Νόμπελ Ειρήνης. Παρότι, όμως, ο πυρήνας των δράσεων και των λεγομένων της Τούνμπεργκ απηχεί πανανθρώπινες αντιλήψεις περί προστασίας του περιβάλλοντος και μεθόδευσης πολιτικών που να αποτρέπουν την περαιτέρω ενεργειακή εξάντληση του πλανήτη, η προσωπικότητά της –έτσι όπως έχει αναδειχθεί από τα μέσα- εγείρει αμφιλεγόμενα συναισθήματα.
Όπως αναμενόταν, πολλές από τις αντιδράσεις από όσους αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό το συναγερμό έναντι της κλιματικής αλλαγής, φαίνεται να επικεντρώνονται στην ηλικία της Τούνμπεργκ. Ακόμη και ο Bjorn Lombrog φαίνεται να το υπονόησε αυτό, στο σχόλιό του σχετικά με το πώς η κυρίαρχη αφήγηση για την κλιματική αλλαγή προκαλεί φόβο στα παιδιά. Θα ήταν, όμως, υπεραπλουστευτικό να ισχυριστούμε ότι τα δεκαεξάχρονα παιδιά, όπως αποκαλεί και η ίδια η Τουνμπεργκ τον εαυτό της, δεν έχουν την ίδια διανοητική ικανότητα με τους κατά νόμο ενήλικες, ώστε να κατανοήσουν τα ζητήματα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και τα πιθανά μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την αντιμετώπισή της. Ωστόσο, αν οι δεκαεξάχρονοι θέλουν να συμβάλλουν σοβαρά σε σημαντικούς πολιτικούς διαλόγους, θα πρέπει, όπως όλοι οι υπόλοιποι, να το κάνουν χωρίς να καταφεύγουν στη δημαγωγία και το εμπόριο τρόμου.
Κι εδώ ωφέλιμο θα ήταν να ανοίξουμε μια παρένθεση όσον αφορά την πρόκληση τρόμου. Οι οικολόγοι ακτιβιστές στη Δυτική Ευρώπη είχαν ήδη ριζοσπαστικοποιηθεί για κάποιο χρονικό διάστημα, όταν θερμότητα ρεκόρ έπληξε την Ήπειρο τον περασμένο μήνα. Κι ενώ η θερμοκρασία έφτασε στο ‘’πικ’’ των 109 βαθμών στο Παρίσι, πολλοί απ’αυτούς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο ακραίες καιρικές συνθήκες από μόνες τους δεν θα ωθήσουν ποτέ τους Ευρωπαίους να εγκαταλείψουν τα ορυκτά καύσιμα. Απαιτείται ένα ακόμη ισχυρότερο χτύπημα στην πλάτη που να προμηνύει τον κίνδυνο. Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι Ευρωπαίοι σκέφτονται σαν τους Αμερικανούς, σημαντικό ποσοστό των οποίων των οποίων ισχυρίζεται ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα δεν είναι “καθόλου υπεύθυνη” για την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Οι Ευρωπαίοι είναι λιγότερο κυνικοί όσον αφορά τους επίσημους λογαριασμούς της κλιματικής αλλαγής που προέρχονται από τα Ηνωμένα Έθνη και τα διάφορα πανεπιστήμια. Το πρόβλημα, μάλλον, είναι ότι οι Ευρωπαίοι ενεργούν όπως οι Αμερικανοί, διατηρώντας στενά τις καταναλωτικές συνήθειές τους. Οι ακτιβιστές του κλίματος έχουν ως εκ τούτου αλλάξει την κατεύθυνση της έμφασης. Σύμφωνα με αυτούς, για να συγκεντρωθεί το κοινό πίσω από δράσεις, όπως η απαγόρευση των αυτοκινήτων από τα κέντρα των πόλεων και η ανάσχεση της νέας εξερεύνησης πετρελαίου, είναι πια αποτελεσματικότερο να χρησιμοποιηθεί το φάντασμα της επικείμενης αυτοκαταστροφής. Αυτή η νέα κατεύθυνση της εστίασης μπορεί να απολαμβάνει της αρετής εκείνης που αποτυπώνει το «επείγον» του ζητήματος, αλλά με μια προσεκτικότερη εξέταση θα γίνει αντιληπτό πως είναι δυνατό να φέρει τους διαδηλωτές του κλίματος σε σύγκρουση με τη δημοκρατία, είτε το συνειδητοποιούν, είτε όχι. Πόσο μάλλον όταν οι συζητήσεις περί κλιματικής αλλαγής αποτελούν το παραπέτασμα πίσω από το οποίο επιδιώκεται μια γενικότερη προσβολή ή ενθάρρυνση -κατά περιπτώσεις- καθεστώτων, πολιτικών, αλλά και συγκεκριμένων φυσικών προσώπων.
Την ίδια, όμως, στιγμή, τίθενται επιπλέον ερωτήματα κατά πόσο η όλη προσέγγιση της κλιματικής αλλαγής δεν είναι ένα debate μίσους, αλλά μπορεί να απολέσει αφορμή για παραγωγικό διάλογο και ουσιαστική δράση. Το βήμα για την παραπάνω αμφιβολία το δίνει η ίδια η Τούνμπεργκ, μια που στην τελευταία της ομιλία στα Ηνωμένα Έθνη η ματιά, αλλά και η στάση του σώματός της, αποπνέει έχθρα. Ίσως αυτή να είναι απόρροια μιας γενικότερης αποστροφής προς την αδράνεια των κρατών απέναντι στα οικολογικά ζητήματα κι αυτό το σενάριο είναι το θεμιτό. Γιατί το μίσος, από όπου κι αν εκτοξεύεται προς πάσα κατεύθυνση, έχει αρνητικό πρόσημο και δε θα ήταν σε καμία περίπτωση υγιές να αναδεικνύεται από ένα νεαρό κορίτσι, με κατεξοχήν οικολογικά αιτήματα και ανησυχίες.
Δεν μπορούμε, ωστόσο, να αρνηθούμε πως η Τούνμπεργκ έχει προκαλέσει ισχυρό αντίκτυπο διεθνώς. Η πρόσφατη κλιματική απεργία σε όλο τον κόσμο ήταν εμπνευσμένη από τον ακτιβισμό της έφηβης, το ίδιο και η ομιλία της στο Νταβός, τα Ηνωμένα Έθνη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Κογκρέσο. Είναι πολύ νωρίς για να μάθουμε αν οι ομιλίες ή οι πορείες της θα οδηγήσουν σε πραγματική κλιματική δράση εκ μέρους των παγκόσμιων ηγετών και της βιομηχανίας, άλλωστε θεμελιώδης αρετή της δημοκρατίας είναι η υπομονή, η εκ του αποτελέσματος αξιολόγηση. Ακόμη, όμως, κι αν δεν επιτευχθεί τίποτα συγκεκριμένο, μπορεί εύκολα η όλη πολύκροτη δράση της να αποσβεστεί με ένα βραβείο Νόμπελ και μία θέση πολιτικής ισχύος στο μέλλον.
Αλλά, εδώ είναι που βρίσκεται όλη η ουσία: Η ιστορία της αλλαγής του κλίματος δεν είναι η ιστορία της Γκρέτα Τουνμπεργκ, αν και τα μέσα προσπαθούν να μας πείσουν για το ακριβώς αντίθετο. Συγκεκριμένα, τον Μάρτιο, η Cyclone Idai, μία από τις πιο καταστροφικές καταιγίδες που έχουν καταγραφεί, σκότωσε τουλάχιστον 1.300 άτομα και προκάλεσε ανθρωπιστική κρίση που έπληξε τρία εκατομμύρια. Κι όμως υπάρχουν 92 εκατομμύρια αποτελέσματα στο Google News για το όνομα της Γκρέτα Τούνμπεργκ και 100.000 για τον Cyclone Idai. Μάλλον γιατί η ίδια η υπερθέρμανση του πλανήτη ως θέμα, έχει καταστεί «πασέ».
Ας μην εθελοτυφλούμε, υπάρχουν πολλοί λόγοι που η συγκεκριμένη φιγούρα λαμβάνει περισσότερη προσοχή από ολόκληρη την ήπειρο της Αφρικής. Είναι ένα χαριτωμένο, νεαρό κορίτσι με επαναστατική διάθεση, που το διακρίνει μια παιδική αυθάδεια υπό το άλλοθι της οποίας μπορούν να εκτοξευθούν «αθώα», αλλά συνάμα καυστικά βέλη προς πάσα κατεύθυνση, ενώ την ίδια στιγμή πάσχει από την αυτιστική νόσο Asperger. Ναι, δε χωρά αμφιβολία πως η ιστορία της είναι εξαιρετικά εμπνευσμένη για να μη λάβει διαστάσεις, αυτοτελώς. Έτσι, αντί να μιλάμε για τον κυκλώνα που σκότωσε 1.300 άτομα, μιλάμε για την έφηβη από τη Σουηδία.
Κι εδώ, αναγνωρίζω και τη δική μου υπαιτιότητα σε αυτή την τάση. Γράφω για την Γκρέτα Τούνμπεργκ αυτή τη στιγμή. Ελπίζω, όμως, ότι όταν οι άνθρωποι διαβάζουν τις ιστορίες για την ίδια ή για οποιονδήποτε άλλο ακτιβιστή, συνειδητοποιούν ότι το σχετικό πρόβλημα δεν μπορεί να νικηθεί μόνο από τα συγκεκριμένα άτομα. Κανείς δε γεννήθηκε μεσσίας και ενώ τα μέσα μαζικής ενημέρωσης εστιάζουν στην Γκρέτα Τούνμπεργκ, η πραγματική ιστορία της κλιματικής αλλαγής συμβαίνει σε όλο τον κόσμο.
