Του Κωνσταντίνου Γκαμπή,
Το σκάνδαλο των υποκλοπών ήταν μία αφορμή για να ασχοληθώ λίγο με τα σκάνδαλα του ιδιωτικού τομέα. Η αλήθεια είναι ότι στον πυρήνα τους τα σκάνδαλα της πολιτικής και των επιχειρήσεων είναι το ίδιο, ως οικονομικός συντάκτης, όμως, θα ασχοληθώ με αυτά των επιχειρήσεων.
Αρχικά, το σκάνδαλο είναι ένα γεγονός ασύμφωνο με το δίκαιο, το οποίο προκαλεί δημόσια κατακραυγή, όταν αποκαλυφθεί. Επομένως, για να χαρακτηριστεί κάτι ως σκάνδαλο είναι απαραίτητο όχι μόνο αποδειχθεί ότι ισχύει και ίσως να ασχοληθεί με αυτό η δικαιοσύνη, αλλά να το αποδοκιμάσει και η κοινή γνώμη, που σημαίνει ότι δεν είναι όλα τα «παραστρατήματα» που διαπράττει μια επιχείρηση σκάνδαλα.
Τώρα που έγινε σαφές αυτό, ας εξετάσουμε τη φύση των σκανδάλων. Από τη στιγμή που αποτελούν μέρος των αδικημάτων που πράττει μία επιχείρηση, θεωρώ χρήσιμο να εξετάσουμε τα αδικήματα αυτά εν γένει.
Είναι δεδομένο ότι υπάρχουν επιχειρήσεις εκεί έξω, οι οποίες δεν πράττουν ηθικά. Αυτό μπορεί να συμβαίνει με πολλούς τρόπους. Μπορεί μία εταιρεία να παρανομεί, όπως με το να μην πληρώνει τις υπερωρίες ή να φοροδιαφεύγει. Μπορεί, επίσης, όμως, να είναι νόμιμη, με το να «παρατυπεί» στα λογιστικά βιβλία ή με το να χρησιμοποιεί το μάρκετινγκ με αμφιλεγόμενους τρόπους (π.χ. οι διαφημίσεις να στοχεύουν παιδιά, τα οποία επηρεάζονται εύκολα).
Οι πράξεις στην πρώτη περίπτωση είναι καταδικαστέες, γιατί αντιβαίνουν τον νόμο και την ηθική, ενώ στη δεύτερη μόνο την ηθική, η οποία είναι ρευστή, και, έτσι, πολλές από τις πρακτικές αυτές περνούν ατιμώρητες από την κοινωνία. Στη δεύτερη κατηγορία υπάρχουν ενέργειες, όπως η Armani να συνεργάζεται με εργοστάσια που λειτουργούν στη Β. Κορέα, οι οποίες δεν έρχονται σε αντίθεση με κάποιον νόμο (ίσως επειδή η νομοθεσία αδυνατεί να ακολουθήσει τις εξελίξεις και δημιουργούνται περιθώρια εκμετάλλευσής της ή οι αρχές απλώς εθελοτυφλούν), αλλά ο μέσος άνθρωπος θεωρεί καταδικαστέες. Υπάρχουν και πράξεις, όπως οι «λογιστικές παρατυπίες», οι οποίες είναι σε μία γκρίζα ζώνη. Ενώ δεν επιδοκιμάζονται από την κοινωνία στο σύνολό της, η κοινωνία δεν αντιδρά σε αυτές. Ίσως ακόμη και μερικές από αυτές, όπως κι οι «λογιστικές παρατυπίες» που είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα, να θεωρούνται και «αναγκαίο κακό» και, επομένως, δεν αποτελούν δυνάμει σκάνδαλα.
Για να συνεχίσουμε την ανάλυσή μας, θα πρέπει να κατανοήσουμε τι είναι μια επιχείρηση πρώτα. Μία επιχείρηση, λοιπόν, είναι ένας κερδοσκοπικός οργανισμός. Λόγος ύπαρξής της στο τέλος της ημέρας είναι να παράγει κέρδος για τους ιδιοκτήτες της. Οι επιχειρήσεις, κατά γενικό κανόνα, θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους ή τουλάχιστον ό,τι αυτές νομίζουν ότι θα το μεγιστοποιήσει.
Οι επιχειρήσεις με την πολιτική έχουν το εξής κοινό: έχει σημασία η γνώμη του κόσμου. Για να υπάρξει κέρδος, θα πρέπει να υπάρξουν και πωλήσεις, που σημαίνει ότι το καταναλωτικό κοινό καλό είναι να έχει μία θετική γνώμη για μία εταιρεία ή τουλάχιστον να μην έχει μία αρνητική. Φτάνουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι η εικόνα είναι αυτή που πραγματικά μετράει, η οποία δεν είναι απαραίτητο να συμπίπτει πάντα με την πραγματικότητα.
Μπορεί να υπάρχουν επιχειρηματίες, οι οποίοι καλοπροαίρετα να θέλουν να λειτουργούν όσο πιο ηθικά μπορούν και να διατηρούν, έτσι, μία καλή εικόνα για την επιχείρησή τους. Με άλλα λόγια, να ταυτίζεται το είναι με το φαίνεσθαι. Θα βρεθούν, όμως, πολλοί περισσότεροι, οι οποίοι θα προτιμήσουν να πράξουν χωρίς ηθικούς φραγμούς, διατηρώντας, όμως, την καλή εικόνα. Φυσικά, αυτό ενέχει τον κίνδυνο του σκανδάλου, μπροστά, όμως, στην προοπτική του κέρδους πολλοί διατίθενται να το λάβουν. Είναι, λοιπόν, πολύ δύσκολο για τους μεν να επιβιώσουν σε ένα περιβάλλον που διαμορφώνεται από τους δε, εξαναγκάζοντάς τους να λειτουργούν και αυτοί με αυτόν τον άγραφο νόμο της αγοράς. Φυσικά, πολλές φορές το κράτος είναι αυτό που επιβάλλει στις επιχειρήσεις να παρατυπούν ή παρανομούν εμμέσως, όπως συμβαίνει και στην Ελλάδα, όπου είναι πρακτικά αδύνατον για μία μικρο-μεσαία επιχείρηση να επιβιώσει υπό αυτό το φορολογικό καθεστώς, χωρίς έστω να παρατυπήσει.
Αφού έχουμε καταστήσει ως δεδομένο ότι η συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων –και αναμενόμενο είναι– κοιτάει να μεγιστοποιήσει το κέρδος της με όποιους τρόπους μπορεί, ανάλογα με τη διάθεσή της για κίνδυνο, ας περάσουμε στο ζήτημα των σκανδάλων.
Ένα σκάνδαλο γεννιέται, όταν μία τέτοια πρακτική μίας επιχείρησης βγαίνει στο φως και προκαλεί τη γενική κατακραυγή, όπως έχουμε ήδη πει. Όπως, όμως, ήδη είναι γνωστό, δεν χαρακτηρίζονται όλα αυτά τα συμβάντα ως σκάνδαλα. Κάτι το οποίο με κάνει να σκέφτομαι ότι υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις, για να υπάρξει ένα σκάνδαλο. Η πρώτη είναι να αφορά κάποιο γνωστό brand, είτε είναι εταιρεία είτε είναι πρόσωπο, για να μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον του κόσμου. Η δεύτερη είναι να ασχοληθούν τα media μαζί του. Κάποιος θα μπορούσε εδώ να πει ότι αν ισχύει το πρώτο θα ισχύει και το δεύτερο, αφού τα media ψάχνουν για ενδιαφέρουσες ιστορίες, το οποίο, όμως, δεν ισχύει πάντα, αφού πολλές φορές τα μέσα καλύπτουν ένα σκάνδαλο ίσως κι όχι με τον πιο αντικειμενικό τρόπο (βλέπε σκάνδαλο Novartis στην Ελλάδα). Υπάρχει μία εξαίρεση, φυσικά, και αυτή είναι να περιλαμβάνει το σκάνδαλο πολλά λεφτά. Να είναι too big to ignore βασικά, ακόμη κι αν έχει να κάνει με ένα άγνωστο στο ευρύ κοινό fund.
Έχω ήδη χωρίσει τα σκάνδαλα σε δύο βασικές κατηγορίες, σε αυτά που αντιβαίνουν τον νόμο και σε αυτά που τον ακολουθούν. Κατά τη γνώμη μου, τα πραγματικά επικίνδυνα για μια επιχείρηση είναι τα πρώτα, καθώς αν επέμβει η δικαιοσύνη, τα πάντα είναι πιθανά, από ένα πρόστιμο μέχρι και τη χρεοκοπία της επιχείρησης. Υπάρχει ένα ιστορικό εταιρειών, οι οποίες χρεοκόπησαν λόγω προβλημάτων με τον νόμο, με αρκετά γνωστή περίπτωση αυτή της Enron.
Από την άλλη, τα σκάνδαλα στα οποία δεν μπλέκονται δικαστήρια, παρά μόνο η κοινή γνώμη, είναι πιο εύκολο να αντιμετωπιστούν. Σε περιπτώσεις που το θέμα πάρει μεγάλες διαστάσεις, το καλύτερο που έχει να κάνει κάποια εταιρεία είναι να απολογηθεί στους καταναλωτές της και να προσπαθήσει να διορθώσει το λάθος της. Ένα τέτοιο περιστατικό, το οποίο εγώ θα θεωρούσα ως σκάνδαλο, είναι οι ελαττωματικές μπαταρίες σε ένα μοντέλο κινητού της Samsung, οι οποίες είχαν την τάση να εκρήγνυται, πριν μερικά χρόνια. Η εταιρεία, τότε, απολογήθηκε δημοσίως, απέσυρε όλα τα κινητά που είχαν κυκλοφορήσει μέχρι τότε και πρόσφερε αντικαταστάσεις σε όσους τα είχαν ήδη αγοράσει. Αυτή ήταν μία αντίδραση “by the textbook” που λέμε, η οποία ήταν επιτυχημένη, αφού η εταιρεία ελαχιστοποίησε τη ζημιά (κυρίως στην αξιοπιστία της).
Αν, τώρα, το σκάνδαλο είναι μικρότερης κλίμακας και αφορά κάτι, όπως τις εργασιακές συνθήκες, τότε υπάρχει η επιλογή να μη κάνεις τίποτα. Μπορεί το κοινό να μην ενδιαφερθεί και τόσο, ειδικά όταν προσφέρεις κάτι πολύ δελεαστικό, όπως το Amazon Prime ή προϊόντα που κοστίζουν 0,99$.
Το άρθρο αυτό βγήκε αρκετά κυνικό (λιγότερο από ότι περίμενα), διότι και οι άνθρωποι που παίρνουν αποφάσεις είναι πολλές φορές κυνικοί. Για έναν manager, στο τέλος της ημέρας, έχει σημασία να έχει πιάσει τους στόχους του και για έναν επενδυτή να έχει βγάλει λεφτά. Για αυτόν τον λόγο, στον επίλογο αυτού του άρθρου, δε θα προβάλω κάποιον ηθικό λόγο για τον οποίο οι εταιρείες πρέπει να μην πράττουν, έτσι όπως πράττουν. Νομίζω ότι πρέπει να είναι ευέλικτες και να κινούνται με την εποχή, καθώς ως καταναλωτές γινόμαστε όλο και πιο ευαίσθητοι σε μερικά ζητήματα (το οποίο είναι σε έναν βαθμό αμφισβητήσιμο από εμένα) και να μη ρισκάρουν με τη φήμη τους και τα λογιστικά ή τα οικονομικά τους, αφού πολλές φορές αυτό αποβαίνει μοιραίο για τις επιχειρήσεις και τη διοίκηση. Φυσικά, όποια ανησυχία και να παρουσιάζω εδώ, δεν έχει καμία σημασία. Αν βρεθεί μια κυβέρνηση να κάνει τα στραβά μάτια σε μερικές παρατυπίες επιχειρηματιών, στις οποίες δεν υπάρχουν ηθικές ή νομικές αναστολές, τότε, λοιπόν, καλά κέρδη!
