Της Χρυσούλας Παχή,
Τον Φεβρουάριο του 1951, η Henrietta Lacks επισκέπτεται το νοσοκομείο Johns Hopkins με ακανόνιστη αιμορραγία στη μήτρα. Διαγιγνώσκεται με καρκίνο του τραχήλου και λίγους μήνες μετά, τον Οκτώβριο του 1951, πεθαίνει σε ηλικία 31 ετών, αφήνοντας πίσω 5 παιδιά.
Όμως, η ιστορία της δεν τελειώνει εκεί. Κατά τη διάρκεια της μάχης της με τον καρκίνο, εν αγνοία της, ένας ιατρός συλλέγει δείγμα των τραχηλικών κυττάρων της. Αργότερα, το δείγμα αυτό καταλήγει στα χέρια του βιολόγου George Otto Gey, ο οποίος τα τοποθετεί σε καλλιέργεια. Πολύ σύντομα παρατηρεί πως αυτά όχι μόνο μπορούν να επιβιώσουν για αρκετό χρονικό διάστημα, αλλά και ότι διπλασιάζονται με γρήγορους ρυθμούς, περίπου κάθε 20 ώρες. Κάτι τέτοιο ήταν πρωτόγνωρο για την εποχή εκείνη, αφού όλα τα υπόλοιπα δείγματα επιβίωναν μόνο για λίγες ημέρες, ακόμη και όταν βρίσκονταν στις κατάλληλες συνθήκες.
Ήταν η πρώτη φορά που ανθρώπινα κύτταρα μπορούσαν να διπλασιαστούν σε δοκιμαστικούς σωλήνες (in vitro). Για αυτόν τον λόγο, ο Gey πήρε την πρωτοβουλία και δημιούργησε μια σειρά κυττάρων από το δείγμα αυτό, την οποία ονόμασε HeLa. Αναγνώρισε πως η ιδιότητα των κυττάρων να διπλασιάζονται απείρως χωρίς να αλλοιώνονται θα ήταν πολύτιμη σε επιστημονικές έρευνες. Ο Gey έδινε δωρεάν κομμάτια της σειράς σε όσους επιστήμονες επιθυμούσαν να την καλλιεργήσουν για πειράματα και αναφορές.
Τα κύτταρα αυτά θεωρούνται καρκινικά, εφόσον συλλέχτηκαν από μια ορατή πληγή στον τράχηλο της Henrietta.
Η κύρια χρήση των κυττάρων HeLa είναι για έρευνες σχετικές με τον καρκίνο. Σε σύγκριση με άλλα ανθρώπινα καρκινικά κύτταρα, διπλασιάζονται ταχύτατα. Αυτό οφείλεται στην ενεργό εκδοχή της τελομεράσης, ενός ενζύμου που επιτρέπει την αντιγραφή των τελομερών ξανά και ξανά. Η επιμήκυνση των τελομερών αποτρέπει τη γήρανση των κυττάρων και την επακόλουθη απόπτωσή τους. Κάθε φυσιολογικό κύτταρο μπορεί να διαιρεθεί μόνο μέχρι έναν συγκεκριμένο αριθμό, που ονομάζεται όριο Hayflick. Τα κύτταρα HeLa παρακάμπτουν το όριο αυτό, καθιστώντας τα «αθάνατα».
Το γονιδίωμα των κυττάρων HeLa δημιουργήθηκε από την οριζόντια μεταφορά γονιδίων από τον ιό HPV στα τραχηλικά κύτταρα. Για αυτό, διαφέρουν από το υπόλοιπο γονιδίωμα της Henrietta Lacks. Μια αξιοσημείωτη διαφορά είναι ο αριθμός των χρωμοσωμάτων. Ενώ ο φυσιολογικός αριθμός των διπλοειδών χρωμοσωμάτων στον άνθρωπο είναι 46, τα HeLa έχουν 76 έως 80. Μέσα σε αυτά υπάρχουν τουλάχιστον 22 μη φυσιολογικά χρωμοσώματα, γνωστά και ως χρωμοσώματα HeLa. Παρόλο που τα κύτταρα αυτά έχουν διπλασιαστεί και καλλιεργηθεί εκατομμύρια φορές, το γονιδίωμα τους έχει μείνει αναλλοίωτο.
Με τη βοήθεια των HeLa, ο Theodore Puck και ο Philip I. κατάφεραν για πρώτη φορά να κλωνοποιήσουν ανθρώπινα κύτταρα.
Το 1953, κατόπιν ενός λάθους στο εργαστήριο, οι επιστήμονες Joe Him Tjio και Albert Levan ανακαλύπτουν καινούργιους τρόπους σήμανσης με χρωστική και κατανομή των χρωμοσωμάτων επάνω στο γονιδίωμα των HeLa. Ήταν οι πρώτοι που θεώρησαν σωστά πώς ο άνθρωπος έχει 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων, και όχι 24 που πίστευαν παλαιότερα.
Τα HeLa έθεσαν τα θεμέλια για τη δημιουργία του εμβολίου κατά του HPV. Τη δεκαετία του ’80, ο Harald zur Hayden παράτησε πώς τα τραχηλικά κύτταρα της Lacks ήταν μολυσμένα με τον ιό HPV-18, που αργότερα βρέθηκε υπαίτιος για την ανάπτυξη του καρκίνου του τραχήλου, γεγονός που τελικά κόστισε τη ζωή της. Η σύνδεση του HPV με τον καρκίνο του τραχήλου του απέδωσε το βραβείο Νόμπελ και οδήγησε στην ανάπτυξη του εμβολίου κατά του HPV, το οποίο εκτιμάται πως μειώνει τον ποσοστό θανάτων από τον καρκίνο του τραχήλου κατά 70%.
Από τη δημιουργία της κυτταρικής σειράς HeLa μέχρι και σήμερα συνεχίζει να χρησιμοποιείται για έρευνες σχετικές με τη θεραπεία του καρκίνου, του HIV, των επιπτώσεων της ραδιενέργειας και των τοξικών ουσιών.
Η Henrietta Lacks και η οικογένειά της δεν συναίνεσαν ποτέ στη χρήση των κυττάρων της. Μόνο όταν τα κύτταρα εισέβαλαν σε άλλες καλλιέργειες, που κίνησε τους επιστήμονες να ζητήσουν περισσότερα δείγματα από τους συγγενείς, έμαθαν για την πρακτική αυτή. Με αφορμή μια διαρροή πληροφοριών, κατά την οποία μαθεύτηκε το πραγματικό όνομα της ασθενούς των HeLa, η οικογένειά της κινήθηκε νομικά για να αποζητήσει δικαιοσύνη. Η υπόθεση αυτή είναι ο κύριος λόγος που θεσπίστηκε η συναίνεση του ασθενούς κατόπιν ενημέρωσης.
Σήμερα, για να χρησιμοποιήσει κάποιος το γονιδίωμα των HeLa, χρειάζεται να πάρει έγκριση από το National Institutes of Health, όπου μια ομάδα επιστημόνων και μέλη της οικογένειας Lacks θα εξετάσουν το αίτημα. Η χρήση των κυττάρων παραμένει ελεύθερη για όλους, με την οικογένειά να μην εισπράττει κανένα κέρδος. Η μνήμη της Henrietta Lacks δεν θα σβήσει ποτέ, αφού ζει ακόμη μέσα από τις επιτεύξεις που έγιναν χάρη στην προσφορά της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Batts DW, Cancer cells killed Henrietta Lacks – then made her immortal., The Virginian-Pilot. pp. 1, 12–14 (2010)
- Lucey, Brendan P., Nelson-Rees, Walter A., Hutchins, Grover M., Henrietta Lacks, HeLa Cells, and Cell Culture Contamination., Archives of Pathology & Laboratory Medicine. 133 (9): 1463–7 (2009)
- Ivanković M, Cukusić A, Gotić I, Skrobot N, Matijasić M, Polancec D, Rubelj I. Telomerase activity in HeLa cervical carcinoma cell line proliferation., Biogerontology. 8 (2): 163–72 (2007)
- Landry JJ, Pyl PT, Rausch T, Zichner T, Tekkedil MM, Stütz AM, Jauch A, Aiyar RS, Pau G, Delhomme N, Gagneur J, Korbel JO, Huber W, Steinmetz LM., The genomic and transcriptomic landscape of a HeLa cell line., G3: Genes, Genomes, Genetics. 3 (8): 1213–24 (2013)
