Της Κατερίνας Αγγελοπούλου,
Ανέκαθεν ο διάλογος αποτελούσε ένα πρόσφορο μέσο επίλυσης διαφορών, ανταλλαγής απόψεων και έκφρασης ιδεών. Βέβαια, όπως κάθε μορφή ελευθερίας, έτσι και αυτή, μόνο μέσα σε ένα δημοκρατικά αναπτυγμένο κράτος θα μπορούσε να ευδοκιμήσει. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό;
Όλες οι απόψεις δεν είναι ίδιες. Ο κάθε άνθρωπος, ανάλογα με την προσωπικότητα και την κριτική σκέψη που έχει αναπτύξει στο πέρασμα του χρόνου και εμφανώς επηρεασμένος από διάφορα κοινωνικά –και άλλα– ερείσματα, εκπροσωπεί μια ξεχωριστή ιδέα. Αυτό που κάνει μοναδικό τον λόγο, είναι πάντα ο αντίλογος, η μαγεία των επιχειρημάτων και των αντεπιχειρημάτων που ακούγονται στο πλαίσιο της συζήτησης. Ένας διάλογος με όμοιες απόψεις σίγουρα είναι ξεκούραστος και ενδιαφέρων. Ένας διάλογος, όμως, στον οποίο κυριαρχεί ο σεβασμός στην πολυφωνία και τη διχογνωμία, θα λέγαμε ότι είναι εποικοδομητικός και, μάλιστα, ιδανικός. Είναι γεγονός ότι η διαφωνία συνιστά το «οξυγόνο» του διαλόγου, την πηγή της παρρησίας.
Μια ιδέα διαφορετική από τη δική σου, πάντα σε ωθεί σε μονοπάτια προβληματισμού και σκέψης και σε αποδεσμεύει από προκαταλήψεις, δογματικές αντιλήψεις, φανατισμό. Μπορείς να επεξεργαστείς το διαφορετικό ή να το απορρίψεις αμέσως. Στην πρώτη περίπτωση, όμως, προτού το ενστερνιστείς ή το αρνηθείς, συμφωνήσεις ή διαφωνήσεις, θα μπεις αυτομάτως σε μια διαδικασία έρευνας και μελέτης νέων στοιχείων, διευρύνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τους ορίζοντές σου και βελτιώνοντας τη δυνατότητα της σκέψης σου.
Μέσα από μια δυναμική συζήτηση, πέρα από πρόσθετες γνώσεις, μπορείς να αποκομίσεις θετικά στοιχεία και εμπειρίες. Μαθαίνεις να επικοινωνείς με τον συνάνθρωπο και να σέβεσαι το διαφορετικό σε κάθε πτυχή του, διότι σέβομαι την γνώμη του άλλου, ταυτόχρονα σημαίνει ότι σέβομαι την προσωπικότητά του. Δίνεις αξία στην ελευθεροστομία και δημιουργείς ένα κλίμα ασφάλειας για τον συνομιλητή σου. Εστιάζεις στην επεξεργασία νέων πληροφοριών και καταλήγεις σε μια –ίσως νέα και πιο τεκμηριωμένη– πολυδιάστατη σκέψη. Με τον διάλογο επιλύονται διαφορές, γεφυρώνονται αντιθέσεις και εξασφαλίζεται η ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων, ενώ, παράλληλα, παραμερίζεται η μισαλλοδοξία και ενισχύεται η συλλογικότητα, ο αλληλοσεβασμός και η κοινωνική αλληλεγγύη.
Όταν επικρατεί η πολυφωνία, σημασία δεν έχει να συμφωνήσεις απαραίτητα με τους υπόλοιπους. Κάθε άλλο. Αυτό που πρέπει να επιδιώκουμε σαν κοινωνικά και δη κοινωνικοποιημένα όντα, είναι η προσεκτική ακρόαση των συνομιλητών μας, μέσω της οποίας πιθανόν να καταλήξουμε σε κάτι νέο, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για καθαρά γνωστικά θέματα. Εντούτοις, η – χωρίς κρίση – αφομοίωση απόψεων, μόνο κακό μπορεί να προκαλέσει στο άτομο και την προσωπικότητά του.
Καθένας από εμάς επιτελεί έναν σημαντικό ρόλο στο κομμάτι του διαλόγου και αυτό χάρη στη διαφορετικότητα και τη μοναδικότητά του. Η οπτική του καθενός είναι σχεδόν πάντοτε ξεχωριστή και η γνώμη του σίγουρα υποκειμενική. Μολαταύτα, ο άνθρωπος είχε πάντα μια τάση απολυτότητας πάνω στα πράγματα και ιδίως μια τάση επιβολής του «δίκιου» του. Πολλές φορές νομίζουμε ότι είμαστε αντικειμενικοί, μα δεν μπορούμε να δεχθούμε μια άποψη αντίθετη από τη δίκη μας και, κατ’ επέκταση, δεν δίνουμε χώρο, ώστε να αναπτυχθεί η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης. Η προσπάθεια επιβολής της προσωπικής άποψης απομακρύνει το ειδοποιό χαρακτηριστικό του διαλόγου, την εύρεση της αλήθειας, η οποία μόνο μέσα από την αντιγνωμία και τη διαλλακτικότητα μπορεί να αναζητηθεί, δηλαδή μέσα από τη σύνθεση και την αλληλοσυμπλήρωση αρχικά αντικρουόμενων ή αντιτιθέμενων απόψεων. Η απουσία του διαλόγου οδηγεί στην αδράνεια, την παθητικότητα και την πνευματική νωθρότητα. Νεκρώνει τη σκέψη, καλλιεργεί τον δογματισμό και μας παρασύρει στην αδιαφορία και τη μαζοποίηση.
Η κοινωνία της αλήθειας προϋποθέτει πάντα διάλογο. Ο μονόλογος είναι ακοινώνητος και αποτελεί εκτροπή από τη φυσική πορεία. Καθρεφτίζει μια μέθοδο παραγκωνισμού θεμελιωδών, συνταγματικά κατοχυρωμένων, δικαιωμάτων κα θυμίζει απολυταρχικά καθεστώτα, μη συμβατά με τη φύση της δημοκρατίας. Δυστυχώς σήμερα, ο μονόλογος χρησιμοποιείται σχεδόν σε κάθε έκφραση της καθημερινότητας. Ο πραγματικός διάλογος θα έλυνε πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας, αν γινόταν με γνώμονα τον σεβασμό και την κατανόηση στο άκουσμα διαφορετικών απόψεων.
