Της Ειρήνης Διακρούση,
Η συνεχής διάδοση του κεμαλικού κινήματος οδήγησε τους Συμμάχους στην ακόμη μεγαλύτερη διεύρυνση της ελληνικής ζώνης στη Μικρά Ασία, τον Μάρτιο του 1920. Έτσι, τον Ιούνιο του ίδιου έτους, ο ελληνικός στρατός έφτασε σε βάθος 150 km και σταθεροποίησε το μέτωπο στη γραμμή Πάνορμος-Προύσα-Ουσάκ. Την ίδια περίοδο, η Ελλάδα έστειλε στρατιωτικές δυνάμεις στην Ανατολική Θράκη, κατέστειλε το τουρκικό κίνημα αντίστασης του Τζαφέρ Ταγιάρ Πασά και έφτασε μέχρι τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης.
Στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920 στο δημαρχείο των Σεβρών οι αντιπρόσωποι των Συμμάχων υπέγραψαν, 19 μήνες μετά την ανακωχή, την Συνθήκη Ειρήνης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, γνωστή ως Συνθήκη των Σεβρών. Την ίδια μέρα υπογράφηκαν στις Σέβρες και άλλες σημαντικές διεθνείς πράξεις. Αντιπρόσωποι της Ελλάδας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Έλληνας πρεσβευτής στο Παρίσι Άθως Ρωμάνος, ενώ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οι γερουσιαστές Χααντί Πασάς και Ριζά Τεβρίκ, καθώς και ο Ρεσάτ Χαλίς Μπέης.
Η συνθήκη χωρίστηκε σε 13 μέρη, τα οποία αφορούσαν αντίστοιχα την Κοινωνία των Εθνών, τα σύνορα της Τουρκίας, πολιτικούς όρους για καθεστώτα ορισμένων χωρών και περιοχών, την προστασία των μειονοτήτων, στρατιωτικούς, ναυτικούς και αεροπορικούς όρους, τους αιχμάλωτους και νεκρούς πολέμου, τις τιμωρίες, δημοσιονομικούς και οικονομικούς όρους, το ζήτημα των λιμανιών, υδάτινων οδών και σιδηροδρομικών, αεροπλοΐα, θέματα εργασίας κ.α.
Τα όρια μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας και κυρίως τα γεωγραφικά όρια της Σμύρνης, καθορίστηκαν λεπτομερώς, όπως φαίνεται από το αρ. 27Α2 του Β’ Μέρους και το αρ. 66 του Γ’ Μέρους αντίστοιχα. Στο αρ. 69 αναγνωρίζονται στην Ελλάδα κυριαρχικά δικαιώματα στην περιοχή της Σμύρνης, με λεπτή μόνο άσκηση σουλτανικής κυριαρχίας. Σε ένδειξη της κυριαρχίας αυτής, η οθωμανική σημαία θα ήταν διαρκώς υψωμένη στο εξωτερικό μέρος του φρουρίου της πόλης. Η ελληνική κυβέρνηση θα ήταν υπεύθυνη για τη διοίκηση της Σμύρνης (αρ. 70), θα διατηρούσε τις αναγκαίες στρατιωτικές δυνάμεις για την εξασφάλιση της τάξης (αρ. 71), θα ίδρυε τοπικό κοινοβούλιο με αναλογική αντιπροσώπευση όλων των τμημάτων του πληθυσμού (αρ. 72), αναλάμβανε την υποχρέωση διατήρησης του τουρκικού νομίσματος χωρίς την υποτίμησή του (αρ. 77) και αναγνώριζε την εξομοίωση των Οθωμανών υπηκόων της περιοχής με τους Έλληνες υπηκόους, εξασφαλίζοντας διπλωματική και προξενική προστασία (αρ. 79).
Το αρ. 83 όριζε τη διαδικασία ενδεχόμενης οριστικής προσάρτησης της Σμύρνης με την Ελλάδα. Πέντε χρόνια μετά από την έναρξη ισχύος της συνθήκης θα γινόταν δημοψήφισμα κατά πλειοψηφία, για να αιτηθεί το Βασίλειο της Ελλάδας στο Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών την οριστική προσάρτηση της περιοχής. Το Συμβούλιο μπορούσε να απαιτήσει το δημοψήφισμα να γινόταν υπό τους όρους που θα υποδείκνυε. Σε αυτή την περίπτωση η Τουρκία θα έπρεπε να παραιτηθεί από όλα τα δικαιώματα και τους τίτλους αυτής της περιοχής υπέρ της Ελλάδας.
Στο αρ. 84 στο τμήμα Ε’ του μέρους Γ’ η Τουρκία παραιτούνταν υπέρ της Ελλάδας από τα ευρωπαϊκά της εδάφη, εκτός από εκείνα που της αναγνώριζε η συγκεκριμένη συνθήκη, καθώς και από τους τίτλους της στην Ίμβρο και την Τένεδο. Επικυρωνόταν, επίσης, η ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Λήμνο, Σαμοθράκη, Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ικαρία). Στο αρ. 115 η Τουρκία αναγνώριζε την προσάρτηση της Κύπρου στην Αγγλία και στο αρ. 122 παραιτούνταν υπέρ της Ιταλίας από τα κυριαρχικά της δικαιώματα στα Δωδεκάνησα.
Ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα είχε το αρ. 178 του μέρους που αναφέρεται στην ελευθερία των Στενών. Αποφασιζόταν ο αφοπλισμός και η κατεδάφιση όλων των οχυρωματικών έργων και των πυροβολείων στα παράλια και στα νησιά της Προποντίδας, στα παράλια των Στενών και στη Λήμνο, Ίμβρο, Τένεδο, Σαμοθράκη και Λέσβο. Στις περιοχές αυτές η Γαλλία και η Ιταλία είχαν δικαίωμα αχρήστευσης των συγκοινωνιών και έκδοσης αδειών για κατασκευή νέων αρτηριών. Τα νησιά αυτά μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε κοινές επιχειρήσεις των τριών Δυνάμεων.
Σύμφωνα με το αρ. 346 μετά από αίτηση ενός από τα παρόχθια κράτη του Έβρου, ο ποταμός αυτός θα κηρυσσόταν διεθνής και θα υπαγόταν στο καθεστώς των διεθνών ποταμών. Στο αρ. 350 προβλεπόταν η εκμίσθωση από την Τουρκία ενός χώρου στο λιμάνι της Σμύρνης, που θα υπαγόταν στο καθεστώς των ελεύθερων ζωνών, για τη διακίνηση εμπορευμάτων εσωτερικά και εξωτερικά της Τουρκίας.
Προφανώς, η συνθήκη αυτή προκάλεσε τις εχθρικές αντιδράσεις του τουρκικού λαού, γεγονός που αποδεικνύεται από την Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας και την ανακήρυξη όσων την υπέγραψαν ως «προδοτών του Έθνους». Ο Κεμάλ απηύθυνε διάγγελμα στον λαό, με το οποίο κήρυσσε την Τουρκία σε κατάσταση διωγμού και καλούσε τους Τούρκους για μεγαλύτερους αγώνες. Αλλά και οι ευρωπαϊκές χώρες θεωρούσαν την συνθήκη αυτή «μάταιη» και έγινε δεκτή με θύελλα διαμαρτυριών ειδικά στις υπό αγγλική κατοχή Ινδίες, όπου οι Μουσουλμάνοι αισθάνονταν ότι οι όροι της καταρράκωναν το γόητρο του σουλτάνου-χαλίφη.
Στην Ελλάδα η υπογραφή της συνθήκης σήμαινε την πραγματοποίηση, σε μεγάλο βαθμό, της Μεγάλης Ιδέας, καθώς προσαρτήθηκαν στη χώρα η Ανατολική Θράκη (σχεδόν ως την Τσατάλτζα) και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και αναγνωρίστηκαν τα κυριαρχικά δικαιώματά της στη Σμύρνη, ενώ την ίδια μέρα απέκτησε τα εδάφη της Θράκης και τα Δωδεκάνησα (εκτός από τη Ρόδο) με την υπογραφή της «Συνθήκης της Θράκης» και της «Ελληνοϊταλικής Συνθήκης» αντίστοιχα. Η Ελλάδα απέκτησε τη μεγαλύτερη έκτασή της στη νεότερη ιστορία, 150.833 km² (χωρίς τη ζώνη της Σμύρνης) και πληθυσμό που ξεπερνούσε τα 5,5 εκατ.
Όμως, μέσα στο κλίμα του πανηγυρισμού λίγοι συνειδητοποίησαν πως η υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών σήμαινε τη συνέχιση του πολέμου. Περισσότερο από όλους ο Ελευθέριος Βενιζέλος γνώριζε τις τεράστιες δυσκολίες που συνεπαγόταν η εφαρμογή των όρων της συνθήκης και η μόνη λύση που διέβλεπε ήταν μια εκστρατεία μεγάλης έκτασης, με σκοπό την οριστική συντριβή του Κεμάλ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Παπαρρηγόπουλος, Κωνσταντίνος (2010), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 24, National Geographic, Αθήνα: 4π Ειδικές Εκδόσεις Α.Ε.
- Συλλογικό έργο (1978), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΕ΄, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Υπουργείον επί των Εξωτερικών (1920), Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ των Συμμάχων και Συνηπισμένων Δυνάμεων και της Τουρκίας, Υπογραφείσα εν Σέβραις τη 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920, Αθήναι: Εθνικόν Τυπογραφείον
